آینده‌ اقتصاد ما در گرو دانش‌بنیان‌هاست

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را به‌عنوان سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کردند. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی، با تعریف معنای اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کردند: «اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید میشود؛ بهره‌وری را افزایش میدهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیّت محصول را افزایش میدهد، بهبود میبخشد و محصولات را رقابت‌پذیر میکند؛ یعنی در بازارهای جهانی، ما میتوانیم از این محصولات به عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم.» ۱۴۰۱/۰۱/۰۱
دکتر سعید سهراب‌پور، استاد دانشگاه، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و رئیس اسبق دانشگاه صنعتی شریف از جمله افرادی است که در طول دو دهه اخیر در تقویت امور دانش‌بنیان فعالیت داشته است. رسانه KHAMENEI.IR برای بررسی نقش حوزه دانش‌بنیان در تولید، به گفت‌وگو با آقای سهراب‌پور پرداخته است. وی معتقد است شرکت‌های دانش‌بنیان در آینده صادراتی کشور نقش مهمی دارند.

ضمن تبریک سال جدید، امسال به نام «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری شده است. بنیاد ملی نخبگان چه برنامه‌ای برای حمایت از نخبگان و تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان با استفاده از این نیروهای نخبه دارد؟
معاونت علمی و بنیاد ملی نخبگان همواره به نخبگان فارغ‌التحصیل داخل کشور و فارغ‌التحصیلان خارجی که به کشور آمدند کمک می‌کنند. بعضی از آن‌ها دوست دارند استاد دانشگاه شوند و اشکالی ندارد، ولی هم‌زمان می‌توانند شرکت‌هایی را تشکیل دهند. الآن دانشگاه‌ها مراکزی به نام مراکز رشد دارند. دانشجویانی که تقریباً سال آخرند، بعضی مواقع همراه با استادها در این مراکز مستقر می‌شوند و دانشگاه به آنان امکانات می‌دهد. همچنین برای تأسیس شرکت به آنان مشورت مالی و حقوقی می‌دهد. آن‌ها تا سه سال می‌توانند داخل دانشگاه بمانند تا کمی قوت بگیرند. بعد از سه سال، روی پای خود می‌ایستند و تبدیل به شرکت‌های دانش‌بنیانی می‌شوند که باید محصولی را تولید کنند و به بازار تحویل دهند؛ بنابراین، شروع آن‌ها از مراکز رشد است و بعد به شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل می‌شوند. این شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در پارک‌های فناوری هم مستقر شوند. ما الآن در پارک‌های فناوری، تعداد زیادی شرکت‌های دانش‌بنیان داریم.

پیشینه‌ این مراکز به چه زمانی برمی‌گردد و چگونه رشد و نمو کرده و گسترش یافتند؟
از همان پانزده بیست سال پیش، جوانه‌هایی شروع شده بود. بعضی از فارغ‌التحصیلان دبیرستان علامه‌ حلی یا همان تیزهوشان قدیم و بعضی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف‌ از همان اول به‌جای اینکه مثل خیلی‌های دیگر دکتری بگیرند و اساتید دانشگاه‌های دنیا بشوند، در کشور ماندند و شروع به درست‌کردن شرکت‌ها کردند. یکی از اولین و مهم‌ترین شرکت‌هایی که همه می‌شناسند و نرم‌افزارهای بانکی می‌سازد و بسیار معروف است همین بچه‌ها درست کردند. بعد از آن، همین بچه‌ها شرکت‌های دیگری هم درست کردند و کم‌کم کسانی که از مراکز رشد می‌آمدند هم این کار را پیگیری و ذره‌ذره رشد کردند. اصلاً آن‌ها در معاونت علمی قسمتی برای نظارت بر شرکت‌های دانش‌بنیان دارند که شرکت دانش‌بنیان چه خصوصیاتی داشته باشد و در چه صورتی به آن عنوان دانش‌بنیان داده شود. آن‌ها امروز به‌جایی رسیدند که الآن کارهای بسیار مهمی می‌کنند؛ مثلاً، الآن دستگاه سی. تی. اسکن در کشور ساخته می‌شود، در صورتی که قبلاً همه‌اش وارد می‌شد. یا قبلاً فرستنده‌های‌ صداوسیمای ما آنالوگ بود و از یک زمانی در دنیا به دیجیتال تبدیل شد. مسئولین صداوسیما تمام این‌ها را از ژاپن می‌خریدند. الآن دو شرکت هستند که فرستنده‌های دیجیتال را می‌سازند و صداوسیما از این‌ها خرید می‌کند.

ارزیابی شما از نقش مراکز دانش‌بنیان در افزایش تولید و کمک به اشتغال چیست؟
شرکت‌ها زیادند و از قدیم تولیدات مختلفی داشتند. وقتی می‌گوییم دانش‌بنیان، یعنی روی مسائل جدید و علمی با استفاده از آخرین پیشرفت‌های علمی مثل هوش مصنوعی در این مسائل استفاده می‌کنند و در نتیجه کیفیت تولیداتشان به‌روز و بالاست و در دنیا مشتری دارد و می‌توانند خیلی راحت هم صادر کنند؛ بنابراین، وقتی می‌گوییم دانش‌بنیان، یعنی وجهه‌‌ علمی‌ و محصولاتشان خیلی بالا و به‌روز است و فروش و صادرات هم به افزایش نیاز به نیروی کار و اشتغال کمک مستقیم میکند.

برای رشد و ارتقای این فضا و کمک به فضای تولید و اشتغال باید چه ملاحظاتی در سیاست‌گذاری‌ها مدنظر قرار بگیرد؟
اولاً، باید حمایت شوند. مهم‌ترین کار معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ ثانیاً، صنایع ما باید از آن‌ها استفاده کنند. آن‌ها می‌توانند به کار صنایع رونق ببخشند و کیفیت کار را بالا ببرند. بعضی از محصولاتی که صنایع ما مجبورند از خارج وارد کنند، آن‌ها می‌توانند تولید کنند؛ مثلاً، دستگاهی به نام ایی. سی. یو در اتومبیل هست که همه‌ قسمت‌های اتومبیل را کنترل می‌کند. قبلاً از خارج وارد می‌شد، ولی الآن این دستگاه دارد در داخل تولید می‌شود.

ما با این دانش نه‌تنها از خیلی از وابستگی‌ها نجات پیدا می‌کنیم، بلکه می‌توانیم خیلی چیزها را صادر کنیم. صنایع ما هم باید از آن‌ها کمک بگیرند. صنایع لوازم خانگی ما مثل یخچال، ماشین لباس‌شویی و ظرف‌شویی از کشور کره جنوبی می‌آمد. آن موقع یک‌سری از شرکت‌های داخلی به این فکر افتادند که خودمان این‌ها را تولید کنیم. بعضی از قسمت‌های این‌ها از نظر فناوری در سطح بالایی قرار داشت و صفحات مدارهای الکترونیکی‌‌شان همه‌ وارداتی بود. الآن شرکت‌هایی در داخل داریم که این‌ها را می‌سازند، بدون اینکه احتیاج به واردات داشته باشیم.

این‌ها باید حمایت شوند. باید از آن اولی که می‌خواهند رشد کنند، حمایت شوند. ما یک صندوق نوآوری شکوفایی زیرنظر معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور داریم که به آن‌ها کمک‌های مالی می‌کند و در بعضی از پروژه‌های آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند و شریک می‌شود؛ بنابراین، حمایت خیلی مهم است و آن‌ها رشد می‌کنند و روی پای خودشان می‌ایستند. خود این شرکت‌ها می‌توانند تعداد زیادی شرکت‌های کوچک را حمایت و جذب کنند و از آن‌ها استفاده کنند.

آینده‌ ما آن‌ها هستند. بیخود نیست که حضرت آقا این موضوع را به‌عنوان شعار مطرح کردند. نقششان خیلی حیاتی است. آن‌ها در آینده نقش مهمی در آسان‌ترشدن روابط بین‌المللی‌ ما دارند و این کار باعث کمترشدن تحریم‌ها می‌شود. آن‌ها می‌توانند از منابع بسیار مهم صادرات ما بشوند. رمز موفقیت شرکت‌های بزرگ کشورهای اروپای غربی در صادرات است. آن‌ها می‌توانند به تمام کشورها، حتی اروپا صادرات داشته باشند؛ بنابراین، آن‌ها در آینده نقش مهمی در اقتصاد کشور خواهند داشت.

نقش رهبر انقلاب را در حمایت از این حوزه‌ها چطور ارزیابی می‌کنید؟ در بیانات و سخنرانی‌های ایشان تابه‌حال نکته‌ای بوده که توجه شما را جلب کرده باشد؟
بله! اتفاقاً این به ۲۲ سال پیش برمی‌گردد. یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان همیشه مال اساتید بود که آنجا همه صحبت می‌کردند و ایشان هم صحبت‌های مبسوطی داشتند. از همان موقع تأکیدشان روی مسائل علمی بود. تمام اتفاقاتی که در کشور در زمینه‌های علمی افتاده از آن موقع ایشان پیگیری می‌کردند که یکی هم همین بنیاد علمی نخبگان بود. اصلاً ایشان بنیاد ملی نخبگان را مطرح کردند و تشکیل شد. سیاست‌های دانش‌بنیان هم تقریباً در همان امتداد است. الآن شرکت‌های دانش‌بنیان دارند کارهای خوبی انجام می‌دهند. اگر ایشان امسال روی آن تأکید می‌کنند به‌خاطر اهمیتش است. ما در این زمینه‌ها آینده‌ درخشانی در پیش داریم، ان‌شاء‌اللّه.