ارزش‌افزوده تولید دانش‌بنیان چندین برابر صادرات نفت است

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را به‌عنوان سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کردند. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی، با تعریف معنای اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کردند: «اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید میشود؛ بهره‌وری را افزایش میدهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیّت محصول را افزایش میدهد، بهبود میبخشد و محصولات را رقابت‌پذیر میکند؛ یعنی در بازارهای جهانی، ما میتوانیم از این محصولات به عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم.» ۱۴۰۱/۰۱/۰۱
دکتر رضا روستاآزاد از اساتید رشته شیمی و رئیس اسبق دانشگاه صنعتی شریف است. رسانه‌ی KHAMENEI.IR برای بررسی بیشتر مسائل مرتبط با تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین به گفت‌وگویی کوتاه با آقای روستاآزاد پرداخته است.

سابقه شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران به چیزی حدود دو دهه بازمی‌گردد. این مؤسسات و شرکت‌ها چه ماهیت و هویتی دارند که آن‌ها را نسبت به دیگر مؤسسات و مراکز تولیدی متمایز می‌کند؟
هر کاری به دانش بنیادی احتیاج دارد. یک مقنی هم که کار می‌کند حتماً در آن دانش فنی دارد، حتی نانوایی و سوپرمارکت هم یک دانش فنی در کارشان هست. منتها آن دانش‌های نوینی که تازه پا به عرصه‌ وجود گذاشته با عنوان دانش‌بنیان در دنیای امروز مصطلح شده است. جالب است نیاز به ارزش‌افزوده‌ای که این کارها ایجاد می‌کند، خیلی بیشتر از قبل است و دانش فنی که در این‌جور کارها استفاده می‌کنند به ارزش‌افزوده‌ای منجر می‌شود که این ارزش‌افزوده خیلی بهتر جواب می‌دهد. مثل پدافند ضدهوایی که ساختیم یا آن دانشی که پهپاد آی. کیو ۱۷۰ آمریکا را روی زمین نشاندیم و نهایتاً سالم به دست ما افتاد. دانش‌هایی که عرض کردم ارزش‌افزوده‌اش بیشتر است و به‌اصطلاح امروزی حرکت‌های دانش‌بنیان گفته می‌شود.

  مؤسسات و مراکزی که چنین ماهیت و هویتی دارند چگونه می‌توانند در اقتصاد و اشتغال در مقیاس کلان نقش داشته باشند؟
ارزش‌افزوده در قضیه‌ دانش‌بنیان خیلی بالاست؛ مثلاً، تولید واکسن کووید ۱۹ هم به دانش احتیاج دارد و دانش قابل‌توجهی در آن وجود دارد. یک ویال واکسن مثلاً‌ بیست یا ده دلار کمتر یا بیشتر قیمت دارد، شما این را مقایسه کنید که ده یا پنج ویال این با یک بشکه‌ نفت خام برابری می‌کند؛ بنابراین، تولید فرآورده‌های دانش‌بنیان ارزش‌افزوده‌ زیادی تولید می‌کند و اشتغالی هم که ایجاد می‌کند اشتغال دانش‌بنیان است. افراد تحصیل‌کرده و دوره‌دیده که همه‌جا پیدا نمی‌شوند. افتخار ملت این است که بتواند اشتغال از نوع دانش‌بنیان ایجاد بکند که افراد بتوانند دانش خوبی داشته باشند.

برای اینکه این حوزه بتواند از نقش‌آفرینی بیشتری برخوردار شده و تأثیرات کمی و کیفی بیشتری داشته باشد باید چه ملاحظاتی در نهادهای سیاست‌گذار موردتوجه قرار بگیرد؟
الآن در فضای کسب‌وکار مانع وجود دارد. با اینکه دولت سیزدهم روی کار آمده و افراد قبل از اینکه به سر کار بیایند ایده‌ها و نظراتی برای رفع موانع تولید داشتند، ولی بااین‌حال همچنان مشکلات زیادی وجود دارد. یک‌سری از مجموعه‌های کسب‌وکار، کسب‌وکارهای دانش‌بنیان است. اگر در فضای کسب‌وکار دانش‌بنیان حرکت‌های خاصی در رفع موانع تولید صورت گیرد نه‌تنها باعث توسعه کار دانش‌بنیان می‌شود، بلکه به‌تدربج تسری پیدا می‌کند. در این قضیه بنیاد نخبگان و معاونت علمی که آن هم از ایده‌های حضرت آقا بود، اگر واقعاً حرکت‌های خوبی در آن انجام شود و معاونت علمی سپر بلا شود و مشکلات بیمه، مالیات، پروانه بهره‌برداری و پایان‌کار و هزار و یک مسئله‌ اداری دیگر را حل کند و از حرکت‌های دانش‌بنیان دفاع کند، به نظرم الگوی خوبی برای فضای کسب‌وکار می‌شود.

امیدوارم که این قضیه انجام بشود و مدیرانی سر کار بیایند که هم کار بلد باشند، هم واقعاً جهادی باشند و هم بخواهند کار انجام بدهند؛ نه اینکه بخواهند کار را بشکنند و نهایتاً چوب لای چرخ تولید بگذارند.

در سال‌های اخیر رویکردهای رهبر انقلاب در حمایت از این فضا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
از مسائلی که ایشان مطرح کردند، یک بحث خیلی گسترده بود و از آن سال به بعد دائم در رابطه با مسائل علم و فناوری صحبت می‌کنند؛ به‌خصوص اینکه چند وقت پیش ایشان در یکی از دیدارها فرمودند: «العلم سلطان»؛ به همین خاطر ایشان بر مسئله علم خیلی تأکید دارند و ما باید در این قضیه بر علم دست پیدا کنیم تا بتوانیم از خودمان دفاع کنیم. ما باید به علم و دانش مجهز شویم تا به‌وسیله‌ آن دشمنانمان را بترسانیم. حضرت آقا همیشه بر این قضیه تأکید دارند.