پنج الزام سرمایه‌گذاری برای تولید

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در پیامی به‌مناسبت آغاز سال ۱۴۰۴، سال جدید را سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری کردند و مقدّماتی را برای تحقق آن ذکر کردند: «یکی از مسائل مهمّ اقتصاد در کشور سرمایه‌گذاری‌های تولیدی است. تولید آن وقتی جهش پیدا میکند که سرمایه‌گذاری انجام بگیرد. البتّه سرمایه‌گذاری عمدتاً از سوی مردم باید انجام بگیرد ــ و دولت شیوه‌های مختلفش را برنامه‌ریزی کند ــ لکن در آن جایی که مردم یا انگیزه‌ای ندارند یا توانایی سرمایه‌گذاری ندارند، دولت هم میتواند در این میدان وارد بشود؛ نه به عنوان رقابت با مردم، بلکه به عنوان جایگزین مردم؛ آنجایی که مردم نمی‌آیند، دولت وارد میدان بشود و سرمایه‌گذاری کند. به هر حال سرمایه‌گذاری تولید یکی از مسائل لازم برای اقتصاد کشور و برطرف کردن مشکل معیشت مردم است. اصلاح معیشت مردم برنامه‌ریزی میخواهد لکن این برنامه‌ریزی بدون مقدّماتی از این قبیل امکانپذیر نیست. بایستی حتماً هم دولت و هم مردم با عزم و انگیزه‌ی فراوان، سرمایه‌گذاری برای تولید را جدّی بگیرند و دنبال کنند. کار دولت، فراهم کردن زمینه‌ها است، برداشتن موانع تولید است؛ کار مردم هم این است که سرمایه‌های خُرد و سرمایه‌های بزرگ خود را بتوانند در راه تولید به کار ببرند.» ۱۴۰۳/۱۲/۳۰
بخش اقتصاد رسانه KHAMENEI.IR به همین مناسبت در یادداشتی به بررسی الزمات هدایت سرمایه‌گذاری‌های مردمی به سمت بخش‌های تولیدی کشور پرداخته است.

لزوم سرمایه‌گذاری برای تولید، بارها در سال­های اخیر در بیانات رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته است. مرور سریع این بیانات در روزهای ابتدایی سال، چند راهبرد اساسی را پیش­روی مجریان امر می­گذارد که زمان را برای آغاز اقدامات از دست ندهند

یک. تعیین متولی برای تعیین سازوکارهای هدایت نقدینگی به‌­سمت تولید
در سال­های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ بارها ایجاد یک کارگروه ویژه برای هدایت­ نقدینگی توسط ایشان از مسئولان امر مطالبه گردید که البته هیچ‌گاه در سطح ویژه درخواست­‌شده، عملیاتی نگردید و همچنان جزو نیازمندی­‌های اساسی تحقق این­کار است.

«به نظر من مسئله‌ی بانک‌ها و بخصوص تکیه‌ی روی مسئله‌ی نقدینگی احتیاج دارد به یک کارگروه دانا، حسّاس، پُرکار، خطرپذیر و شجاع؛ دولت یک کارگروهی تشکیل بدهد... یک کارگروه قویّ فعّالِ شب‌ و روزکار، معیّن بشوند فقط برای اینکه فکر کنند ببینند با مسئله‌ی بانک‌ها و با مسئله‌ی نقدینگی چه‌جوری بایستی برخورد کنند... البتّه کارگروهی که بخواهند بنشینند و هفته‌ای یک جلسه داشته باشند، فایده‌‌ ندارد؛ باید یک کارگروه دائمِ شبانه‌روزی از آدم های فعّال تشکیل بشود، بنشینند واقعاً کار کنند، فکر کنند... یک برنامه‌ی کاری روشنی مشخّص کنند و بیاورند بدهند به آقای رئیس‌جمهور، دستور اقدام داده بشود و بلافاصله مشغول عمل بشوند.» ۱۳۹۷/۰۴/۲۴

«اینکه ما این‌جوری فرض کنیم که «نه، کاری‌اش نمیشود کرد نقدینگی را»، نه، این‌جوری نیست؛ نقدینگی را میشود کنترل کرد، میشود مدیریّت کرد؛ البتّه احتیاج دارد به یک مجموعه‌ی تمام‌وقت فعّال؛ یک مجموعه‌ی تمام‌وقت... یک مجموعه‌ی فعّال شبانه‌روزی از عناصری که اهل کار جهادی باشند، یعنی واقعاً بخواهند کار بکنند، شب و روز نشناسند، اهل ابتکار و مانند اینها هم باشند، دنبال این قضیّه بگذارید و بگویید نقدینگی را مدیریّت کنند.» ۱۳۹۷/۰۶/۰۷

«این مسئله‌ی هدایت نقدینگی را من یک بار دیگر هم در مرکز عمومی گفتم، خصوصی هم به مسئولین مکرّر گفته شده که ما این نقدینگی موجود را به سمت تولید هدایت کنیم. البتّه من در سال ۹۷ در همین جلسه‌ی هیئت دولت و هفته‌ی دولت گفتم که یک هیئت شبانه‌روزی متخصّص معیّن بکنید که بنشینند روش های مدیریّت نقدینگی را جستجو [کنند]؛ این نقدینگی موجود باید مدیریّت بشود و هدایت بشود به سمت تولید که این کار آسانی نیست، کار مشکلی است، روشهای ویژه‌ای لازم دارد؛ من گفتم یک هیئتی بنشینند و این کار را انجام بدهند. من نمیدانم این هیئت تشکیل شده یا نشده؛ به‌ هر حال اگر نشده، باز هم زمان باقی است و إن‌شاءالله این‌ کار انجام بگیرد تا اینکه نقدینگی موجود سرازیر بشود به سمت قسمت واقعی اقتصاد و به تولید برسد.» ۱۳۹۹/۰۶/۰۲

دو. تسهیل و رفع موانع سرمایه‌گذاری مردم
«باید سرمایه‌گذار تشویق بشود به سرمایه‌گذاری. تشویق هم راه‌های مختلفی دارد، راه‌هایی هست که برای کسی پنهان نیست: مشکلات مالیّاتی برطرف بشود، مشکلات مجوّزها برطرف بشود، مشکلات تسهیلات بانکی برطرف بشود.» ۱۳۹۹/۰۶/۰۲

مسئله تشویق سرمایه‌­گذاران و برداشته­‌شدن موانع از پیش­‌پای آنان به‌اندازه‌­ای در فرمایشات معظم‌­له تأکید مکرر و مداوم شده است که نیاز به یادآوری نداشته ­باشد. به ­نظر می­‌رسد یکی از مهم‌­ترین کارهای انجام­ شده در این خصوص، تصویب قانون «تأمین مالی تولید و زیرساخت‌ها» است که با هدف تسهیل سرمایه‌­گذاری برای مردم و بخش خصوصی حدود یک­سال قبل تصویب گردید و نیازمند تکمیل آیین‌نامه‌های اجرایی و مصوبات مرتبط در شورای ملی تأمین مالی است.

از جمله نکات مهم این قانون توسعه دامنه وثایق قابل قبول نزد نهادهای وثیقه‌پذیر در بستر سامانه جامع وثایق و تصویب دستورالعمل­‌های لازم است. برای مثال پذیرفته­ شدن دام ثبت‌شده دامداران، زمین کشاورزی روستاییان و سیم‌کارت دائمی مردم به­ عنوان وثایق قابل­ قبول نظام بانکی می­‌تواند زمینه را برای نقش‌آفرینی بیشتر مردم در طرح‌های تولیدی فراهم نماید. یا ظرفیتی که تحت­ عنوان بسته‌های سرمایه‌گذاری بدون نام به‌­شکل بسته‌­هایی از مجوزها که استعلام‌های لازم از تمام  دستگاه‌های مرتبط انجام و تأییدیه آنها برای انجام یک فعالیت اقتصادی مشخص اخذ شده و آماده واگذاری به سرمایه‌گذار برای شروع فعالیت است.

سه. معرفی محل مناسب سرمایه‌گذاری از منظر سودآوری برای مردم و سودمندی برای اقتصاد کشور
«معرفی فرصت‌­های سرمایه‌گذاری کشور به بخش خصوصی را بایستی جدی بگیریم. یعنی بایستی فعالان بخش خصوصی بدانند فرصت‌­های سرمایه‌گذاری کجاهاست، کدام­‌هاست؛ همه مطلع باشند، استفاده‌های ویژه‌خوارانه نشود. محصور بودن اطلاعات، محدود بودن اطلاعات به بعضی از افراد، دون بعضی، موجب ویژه‌خواری‌های عجیبی می­شود...اطلاعات باید عمومی بشود. باید شفاف‌سازی اطلاعات صورت بگیرد.» ۱۳۹۰/۰۵/۲۶

یکی از اولین دغدغه­‌ها برای سرمایه­‌گذاران به‌­ویژه سرمایه­‌گذاران خرد و متوسط، اطلاع و انتخاب محل سرمایه‌گذاری با ویژگی سودآور بودن و حفظ امنیت سرمایه است. از طرف دیگر دغدغه دولت هم این است که سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی انجام شود که برای رشد اقتصادی و پیش‌­برد اقتصاد کشور سودمند باشد. «بخش‌های جذّابی را برای جذب نقدینگی در نظر بگیرند.» ۱۳۹۷/۰۴/۲۴

در بیان رهبر معظم انقلاب، حتی مصادیقی هم به­‌عنوان سرمایه‌گذاری مولد برای هدایت مردم به مسئولان معرفی شده است.

«ما به قولی چهارصد هزار میلیارد تومان، به قولی ششصد هزار میلیارد تومان، پروژه‌ی نیمه‌تمام داریم؛ خب جاذبه درست کنید برای بخش خصوصی که این نقدینگی به این طرف هدایت بشود؛ میشود این کارها را کرد؛ امتیاز بدهید، جاذبه درست کنید. ما برای فروش نفتمان یک مواردی اتّفاق افتاده که برای اینکه بتوانیم کار را پیش ببریم یک مسامحه‌ای در قیمت کرده‌ایم، مثلاً فرض کنید که یک تخفیفی به یکی دادیم؛ خب این کار را در داخل انجام بدهیم؛ بخش خصوصی را وادار کنیم، کارهای مهمّی می­شود انجام داد. آن روز به‌نظرم در همین جلسه‌ی دولت بود که گفتم، فرض بفرمایید که همین الان این نیروگاه‌های سی مگاواتی را که گفتند روسیه میسازد -بنده خیال میکردم کمتر از صد مگاواتی نداریم؛ معلوم شد نه، پنجاه مگاواتی و سی مگاواتی [هم] داریم- خیلی خب، اینها قیمتش هم نباید خیلی بالا باشد، این درآمدزا است؛ بخش خصوصی را تشویق کنید، تحریص کنید بروند از اینها ده تا، بیست تا، بگیرند بیاورند و جاهای مختلف نصب بکنند؛ هم انرژی است، هم جذب نقدینگی است، هم آب‌شیرین‌کن است و فواید فراوانی از این قبیل دارد.» ۱۳۹۷/۰۶/۰۷

از نظر دغدغه مردم برای انتخاب محل سرمایه‌گذاری، یکی از مهم‌ترین قوانینی که با این هدف چندسال قبل به تصویب رسید، قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» است که فرصت یک سرمایه‌گذاری تضمینی سودآور برای مردم و سودمند برای رشد اقتصادی پایدار کشور در بخش نفت‌و‌گاز را از طریق بخش مولد بازار سرمایه، فراهم آورده‌است اما تاکنون مورد توجه کافی قرار نگرفته‌است.
 
«در مورد عموم مردم، توصیه‌ی من به مردم مکرّراً گفته شده. عرض من این است به مردم عزیزمان که از کالای ساخت داخل حتماً استفاده کنند و آن کسانی که میتوانند، در سرمایه‌گذاری‌های مولّد حتماً شرکت کنند، از جمله در همین تعاونی‌ها یا یک جاهایی در بورس «.۱۳۹۸/۰۸/۲۸

چهار. جلوگیری از سرازیرشدن سرمایه­‌ها به بخش­‌های غیرمولد
هدایت سرمایه‌گذاری­‌ها به سمت تولید، در کنار ابعاد ایجابی، نیازمند توجه به ابعاد سلبی هم هست. ما در کشور کمبود سرمایه مردمی نداریم بلکه در جاهایی که نیاز سیاست­گذار است، کم داریم.

«نگذاریم که این نقدینگی سرازیر بشود به طرف ارز و به طرف طلا و به طرف مسکن و به طرف کالاها، که خب طبعاً به هرجا که این نقدینگی رو کند و هجوم بیاورد، پدر آن منطقه درمی‌آید... ۱۳۹۷/۰۴/۲۴ این نقدینگی زیاد، این نقدینگی که امروز وجود دارد، خطر بزرگی است، این را اقتصاد‌دان‌ها بهتر از ما میدانند که این، هر طرف رو کند ویرانگر است؛ خب می‌آید یک‌وقت طرف سکّه، می‌آید طرف ارز -[مثل] همینی ‌که اتّفاق می‌افتد و شما می‌بینید- یک‌وقت میرود طرف مسکن یک‌جور دیگر میشود. نباید بگذارید، باید این مدیریّت بشود؛ یعنی رها نمیشود گذاشت نقدینگی را. نمیشود گفت که حالا این اضافه شده و هیچ کاری‌اش نمیشود کرد؛ نه نخیر، این را می شود کنترل کرد،‌ میشود مهار کرد و این باید مهار بشود. ۱۳۹۷/۰۶/۰۷

مطالعه تجربه سایر کشورها برای کنترل و هدایت نقدینگی، حاکی از استفاده موثر از نظام مالیاتی برای جلوگیری از رفتن جریان نقدینگی به سمتی است که سیاستگذار تمایلی به آن ندارد. بیش از ۱۹۰ کشور در دنیا از پایه ­های مالیاتی برای کاهش سود حاصل از خرید و فروش غیرمولد دارایی ­ها در کنار ابزار حکمرانی بر جریان پول ملی برای این امر بهره­ می­برند. طرح بسیارمهم مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی که حاصل ادغام دوطرح حکمرانی ریال و مالیات بر عایدی سرمایه است، سالهاست در دولت‌ها و مجالس مختلف، در صف تصویب کلیات و جزئیات و کمیسیون و صحن و اصلاح و... بوده است و هنوز به تصویب نهایی نرسیده که امید است در ابتدای سال ۱۴۰۴ به تصویب برسد و زیرساخت اجرایی آن تا پیش از اتمام سال به سرانجام برسد.

پنج. افزایش بهره‌­وری سرمایه
بهره‌وری ما در کشور کم است؛ آن مقداری که سرمایه مصرف میکنیم ــ چه آب، چه برق، چه وقت، چه عمر ــ به تناسب سرمایه و آنچه مصرف میکنیم، بهره‌مندی و بهره‌وری به وجود نمی‌آید. این کارها، کارهایی است که علاج دارد؛ اینها تجربه‌شده است؛ در این زمینه هم بایستی ان‌شاءالله کارهایی انجام بگیرد. ۱۴۰۳/۰۱/۰۱

مسئله آخری که باید به آن توجه شود، کارا و اثربخش بودن سرمایه‌گذاری­‌ها است که توجه به اولویت اجرای مواد ۲ و ۱۱۱ قانون برنامه هفتم پیشرفت می­تواند در رفع این ضعف کشور بسیار راهگشا باشد.