این راه روشن است

همت مضاعف، کار مضاعف

جریان‌ها و حوادثی که پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری رخ داد، با اینکه آزمون بزرگی بود و عبرت‌ها و برکات بسیاری داشت، اما خسارت‌ها و آسیب‌هایی نیز داشت. از جمله اینکه قریب به هشت ماه توجه بسیاری از نیروها و نهادهای کشور را به خود معطوف کرد و موجب شد که برخی عرصه‌های مهم در اثر تمرکز بر این مسائل مغفول واقع گردد.

1. آغازی بر یک پایان
هرچه به روزهای پایانی سال 1388 نزدیک می‌شدیم، گمانه‌زنی‌ها و پیش‌بینی‌های تازه‌تری در مورد عنوان سال جدید به گوش می‌خورد. بسیاری از پیش‌فرض‌ها بر این محور استوار بود که با توجه به حوادث رخ‌داده، رهبر معظم انقلاب سال جدید را سال بصیرت، شناخت فتنه، آمادگی برای مقابله با جنگ نرم دشمنان و ... می‌نامند. علاوه ‌بر این، به دلیل اتفاقات رخ داده در این سال موسوم به «اصلاح الگوی مصرف» و در حاشیه قرار گرفتن این مقوله‌ی بسیار مهم و اساسی، برخی تصریح داشتند که سال 1389 دوباره به بحث اصلاح الگوی مصرف و اصرار بر ادامه‌ی هرچه جدی‌تر آن مزین خواهد شد.

اما پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب دقایقی پس از تحویل سال نو، پایانی بر همه‌ی این پیش‌بینی‌ها بود: «من امسال را به‌عنوان سال همت مضاعف، کار مضاعف نام‌گذاری می‌کنم. به امید اینکه در بخش‌های مختلف، بخش‌های اقتصادی، بخش‌های فرهنگی، بخش‌های سیاسی، بخش‌های عمرانی، بخش‌های اجتماعی، در همه‌ی عرصه‌ها، مسئولین کشور به همراه مردم عزیزمان بتوانند با گام‌های بلندتر، با همت بلندتر، با کار بیشتر و متراکم‌تر، راه‌های نرفته‌ای را بپیمایند و به هدف‌های بزرگ خود ان‌شاءالله نزدیک‌تر شوند.»¹


2. آرامش پس از توفان
جریان‌ها و حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری، با اینکه آزمون بزرگی بود و عبرت‌ها و برکات بسیاری داشت، اما آسیب‌هایی نیز داشت؛ حدود هشت ماه از سال 1388 توجه بسیاری از نیروها و نهادهای کشور را به خود جلب کرد و موجب شد که برخی عرصه‌های مهم مغفول بماند. این فضای سیاست‌زده که تا پایان سال در جامعه ماند، با پیام نوروزی و اعلام نام سال جدید و همچنین سخنرانی در حرم مطهر امام رضا (ع) کم‌رنگ‌تر شد و نشان داد که رهبر معظم انقلاب بیش از هر چیز قصد دارند که ماشین اراده و عزم ملی را دوباره به مسیر اصلی خود باز گردانند. به‌عبارتی ایشان عرصه‌ی جدیدی را پیش روی مردم و مسئولان باز کردند. علاوه ‌بر اینکه همت مضاعف و کار متراکم‌تر به‌نوعی حاکی از این مطلب هم بود که اگر در سال 88 به بهانه‌هایی نتوانستیم سرعت مناسب در رسیدگی به کارهای مهم را داشته باشیم، امسال تلاش کنیم که این عقب‌ماندگی‌های احتمالی را جبران کنیم:

«عرصه‌های گوناگونی وجود دارد. ما نباید بگذاریم وقت بگذرد. هر سالی از سال‌هایی که دوران انقلاب گذارنده است و در هر سالی هر ماهی، و در هر ماهی هر روزی، وزن و مقداری دارد، ارزشی دارد. نباید این را از دست داد. ممکن است در هشت ماه از سال 88 که اشتغالات فتنه‌انگیزان بعضی از ذهن‌ها را به خود مشغول کرد، برخی از کار‌ها نیمه‌کاره مانده باشد؛ باید جبران بشود. باید حرکت، یک حرکت صحیحی باشد.»²

3. این راه، روشن است
درباره‌ی انتخاب راهبردی نام سال‌ها و ابتکار نو و ویژه‌ای که رهبر معظم انقلاب نزدیک به دو دهه است که در پیش گرفته‌اند، حرف‌ها و تفسیرهای متنوعی مطرح شده که بالضروره به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

3-1) برخی معتقدند که ای‌کاش نام سال‌ها از سوی بالاترین مقام کشور، چندین ماه پیش از شروع سال جدید آغاز می‌شد تا دستگاه‌ها و نهادهای مختلف فرصت کافی برای برنامه‌ریزی و تفکر و سازماندهی می‌داشتند.
3-2) عده‌ای دیگر بر این باورند که با توجه به مقتضیات کشور، بهتر این بود که قوای سه‌گانه و ارکان مختلف کشور پس از جمع‌بندی و دست‌یابی به یک برآیند مشخص، نتیجه را به رهبری اعلام می‌کردند و ایشان با توجه به این مقتضیات، نامی را برای سال برمی‌گزیدند.
3-3) گروهی هم مدعی‌اند که جنبه‌ی تشریفاتی و سمبلیک این نام‌گذاری‌ها بر دیگر ابعاد آن غلبه دارد و برای اینکه کشور از چارچوب‌های حرکت واقعی خود فاصله نگیرد، توجه ضمنی به آن در جریان اجرا و قانون‌گذاری لازم است.

در همین راستا در باب مبنا و فلسفه‌ی این نام‌گذاری نکات مهمی وجود دارد که اشاره به آنها مسیر مشخص و روشنی به تحلیل‌های ما خواهد داد:

الف) «این شعارها نه‌فقط یک امر نمایشی است و نه این‌جور است که ما خیال کنیم در این سال، این شعار همه‌ی مشکلات کشور را حل خواهد کرد؛ نه، این تشریفاتی نیست، نمایشی نیست، این خط روشنی را به ما نشان می‌دهد.»³

برای رسیدن به پیشرفت واقعی و دست‌یابی به قله‌ی پیروزی، به‌وضوح پیدا است که سیاست‌های کلی و کلانی که در سال‌های گذشته ابلاغ و تصویب گردیده، راه حرکت و فعالیت ارکان مختلف کشور است، اما در همین راستا این نام‌گذاری‌ها به‌‌مثابه روغنی است که چرخش چرخ‌دنده‌های ماشین حرکت و توسعه‌ی کشور را روان می‌کند. «حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف» مختص به سال 1388 نیست که با پایان آن پرونده‌اش هم بسته شود، بلکه در تمام طول حرکت انقلاب در سال‌های آینده نیز با توجه به شرایط جامعه و جهان باید جاری و ساری باشد. همت مضاعف و تلاش دوچندان نیز یک مؤلفه‌ی حیاتی و اساسی است تا عقب‌ماندگی‌ها و رکود ما را در بسیاری از زمینه‌ها ترمیم نماید:

«همت برتر مخصوص سال 89 نیست. ما باید این را به‌عنوان یک انگشت نمایش‌گر راه در چشم خودمان قرار بدهیم. همتمان را نباید کم کنیم. کارهای بزرگی داریم. اهداف بلندی در مقابل ماست. باید همت را بلند داشت تا بتوانیم به آن هدف‌ها برسیم. کار هم باید بیشتر شود. کار باید متراکم‌تر بشود تا بتوانیم به آن اهداف برسیم.»⁴

ب) یک مسئله‌ی مهم دیگر که نباید آن را فراموش کرد، این است که این نام‌گذاری از آن مقولاتی نیست که با تخصیص بودجه‌های کلان یا تشکیل سمینارها و همایش‌های پی‌درپی و پرهزینه در عرصه‌ی عمل به منصه‌ ظهور برسد. فصل مشترک این نام‌گذاری‌ها آن است که با توجه به ضرورت‌های موجود در جامعه می‌تواند مکمل اندیشه‌ی برنامه‌محور در اداره‌ی کشور باشد. بر همین اساس پیامد این حرکتِ تأثیرگذار، تحقق مؤلفه‌هایی همچون دمیدن روحیه‌ی تفکر استراتژیک در برنامه‌ریزی‌ها و ایجاد وحدت رویه بین سیستم‌ها و واحدهای مختلف است. پس هنگامی که نام سال اعلام می‌شود، بودجه‌ی کشور بسته شده است و این نمی‌تواند بهانه‌ی خوبی برای مسئولان و دیگر اقشار باشد که در اثر مد نظر قرار ندادن آن شعار و عنوان در هنگام تدوین بودجه، در اجرا و تحقق آن به مشکل برخوردیم.

ج) بسیاری اوقات بهانه‌ی خوبی که برای ناکارآمدی‌مان در حوزه‌های مختلف دست و پا می‌کنیم، نبود بودجه و منابع مالی کافی است. هر چند که این مسئله در نقصان یک مجموعه تأثیرات بسیاری خواهد داشت، اما این همه‌ی داستان نیست. موارد زیادی پیش آمده که ارتباط کمبود منابع مالی و نداشتن بودجه با چالش‌ها و ناکارآمدی‌های ما بسیار کم بوده است، ولی باز هم تقصیرها را گردن همان می‌اندازیم. نام سال و تحقق اهداف آن نیز در همین راستا است. وجدان‌کاری، اصلاح الگوی مصرف، انضباط اقتصادی و اجتماعی، همت مضاعف و کار مضاعف و ... همگی به‌نوعی دلالت بر این دارد که همه چیز را نباید در قالب بودجه‌های کلان و اعتبارهای میلیاردی مشاهده کرد. درواقع تعیین و اندازه‌گیری بودجه و صحیح مصرف کردن آن نیز جریانی است که در ذیل توجه جدی به نام و شعارهای سال‌های مختلف محقق می‌شود، نه اینکه بودجه‌ای جداگانه برای تحقق این نام‌ها در نظر گرفته شود.


د) «یکی از ویژگی‌های رهبران مقتدر در هر جامعه‌ای، خلق گفتمان‌های مسلط اجتماعی است. گفتمان مسلط فرهنگی هر جامعه نیز که تعیین‌کننده‌ی فضای کلی تعامل‌های فرهنگی و اجتماعی است، باید از سوی رهبران تعیین گردد. یا به عبارت دیگر هرکس بتواند آفریننده و جهت‌دهنده‌ی به این گفتمان باشد، رهبر فرهنگی جامعه است. خلق یک گفتمان علاوه‌بر وجوه فکری و فرهنگی که الزاماً بر پایه‌های یک جهان‌بینی روشن و مشخص بنا شده، در عرصه‌ی اجتماعی بیشتر معطوف به فرآهم‌آوری فضایی است که علاوه‌بر ویژگی‌های فکری دربردارنده‌ی «تفوق فرهنگی» است. بنابراین گفتمان مسلط همانی است که در عرصه‌ی فرهنگ عمومی به مرجعیت فرهنگی رسیده و اغلب روابط و مناسبات فرهنگی بر اساس مؤلفه‌های آن شکل می‌گیرد.

به نظر می‌رسد علاوه ‌بر همه‌ی تلاش‌های رهبر انقلاب برای اصلاح و ارتقای وضعیت فرهنگی موجود، نام‌گذاری سالانه یکی از اضلاع تدابیر ایشان برای ترسیم گفتمان مسلط فرهنگی-‌اجتماعی باشد که در صورت برخورد صحیح مدیران فرهنگی با آن، می‌توان انتظار داشت در یک دوره‌ی زمانی چندساله، اندک‌اندک به مرجعیت فکری- فرهنگی به‌ویژه در عرصه‌ی راهبری فرهنگ عمومی بینجامد.»⁵ لذا است که اعلام نام سال از سوی عالی‌ترین مقام اجرایی کشور، نه اولین و نه آخرین مرحله‌ی برنامه‌ریزی‌ و قانون‌گذاری است، بلکه یک گفتمان‌سازی و آرمان‌آفرینی در عرصه‌ی فرهنگ و در راستای حرکت کلی کشور محسوب می‌گردد که از شئون ویژه‌ی ولی‌ فقیه و رهبر جامعه‌ی اسلامی است.

ه) به صورت اجرایی‌تر، نام‌گذاری سال آخرین حلقه‌ی برنامه‌ی سال آینده و سیاست‌های نظام پس از ابلاغ سیاست‌های کلی و بالادستی نظام توسط رهبر انقلاب است. بنابراین خط سیر و ریل‌گذاری‌ها پیش از این صورت گرفته است. مثلاً رهبری در اردیبهشت ماه سال 86 بحث  «الگوی توسعه‌ی بومی» را مطرح ‌کردند و در دی‌ماه همان سال «اعتماد به نفس ملی» را مورد اشاره و تأکید قرار دادند و دست‌ آخر در اول سال 87 نیز مقوله‌ی نوآوری و شکوفایی را عنوان ‌نمودند. در واقع نام سال، حلقه‌ی واسط بین سال‌های یک کشور با برنامه‌ها است.

با همه‌ی این تفاسیر نباید این نکته را هم فراموش کرد که نام‌گذاری سال‌ها در طول سال‌های گذشته، اجزای یک مجموعه‌ی هدفمند و منسجم است که کشف ارتباط آنها با هم و تحلیل آنها در چارچوب تعریف شده در کنار در نظر گرفتن اقتضائات دهه‌ی پیشرفت و عدالت، علاوه ‌بر اینکه ما را به اهداف تعیین شده می‌رساند، بلکه در طول حرکت نیز موجب می‌شود که آسیب‌شناسی لازم نسبت به وضعیت آرمانی صورت گیرد.

پی‌نوشت:
1. پیام نوروزی به مناسبت آغاز سال 1389
2. بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی 1/1/1389
3. همان
4. همان
5. الگوی رهبری فرهنگی – دکتر علی عسگری – بخش دیگران سایت khamenei.ir