امروز جمعه، ۳۱ فروردین ۱۴۰۳
داود دانش‌جعفری
فرار از درآمدهای نفتی
همت مضاعف، کار مضاعف
دکتر داود دانش‌جعفری*
رهبر انقلاب اسلامی با نگاه به همه‌ی جوانب کشور و با در نظر گرفتن شرایط روز سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و ... شعار «همت مضاعف و کار مضاعف» را برای امسال برگزیده‌اند. با توجه به استعدادهای موجود کشور در تمام زمینه‌ها و به‌ویژه از منظر سرمایه، نیروی انسانی و مهارت‌های مختلف، می‌توان اظهار داشت که جمهوری اسلامی ایران برای توسعه در تمامی عرصه‌ها و برای دستیابی به پیشرفت‌های اقتصادی استحقاق افزون‌تری دارد. طبیعی است که دستیابی به اهداف نظام و تحقق توسعه‌ی اقتصادی، با همت و کار مضاعف امکان‌پذیر است. تنها با خواست، اراده و تلاش است که به‌طور عملی می‌توان به موفقیت‌های اقتصادی دست یافت.
توجه به ظرفیت‌های خالی
به بیان دیگر، نوعی ظرفیت خالی در اقتصاد ایران وجود دارد که تنها با تلاش بیشتر و یک خواست عمومی برای پیشرفت، امکان تحقق آن وجود دارد. از این رو رهبر معظم انقلاب با برگزیدن شعار همت مضاعف و کار مضاعف برای نام امسال خواسته‌اند که این پیام به آحاد مردم ایران اسلامی منتقل شود تا از این طریق اقدام‌های چشمگیر و مؤثرتری برای تحقق توسعه و پیشرفت اقتصادی میهن‌مان انجام شود.
آنچه در شعار امسال از سوی رهبر انقلاب اسلامی مورد توجه و تأکید بوده، تنها مربوط به مردم نیست. مردم تنها یک وجه از این مجموعه برای تحقق اهداف هستند، بنگاه‌های اقتصادی و دولت نیز وجوه دیگر این مجموعه را تشکیل می‌دهند. تحقق شعار همت و کار مضاعف و پیشرفت اقتصادی بیشتر، مثلثی است که یک ضلع آن را خانوارها، یک ضلع آن را دولت و ضلع دیگر آن را بنگاه‌های اقتصادی پدید می‌آورند. خانوارها، دولت و بنگاه‌های اقتصادی باید در بخش سیاست‌گذاری و فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای توسعه‌ی کشور و پیشرفت اقتصادی بیشتر، طوری عمل کنند که تکمیل‌کننده‌ی کار یکدیگر باشند. البته مردم در کانون این خواسته قرار دارند. یعنی اگر مردم در کانون این خواسته قرار بگیرند، اهداف و پیشرفت مورد نظر محقق می‌شود، بنگاه‌های اقتصادی و دولت هم نقش اساسی دارند.
در این میان شعار اصلاح الگوی مصرف که از سوی رهبر انقلاب اسلامی برای نام سال گذشته انتخاب شد، با شعار امسال ارتباط نزدیکی دارد؛ هر دو شعار، وجوهی از پیشرفت همه‌جانبه‌ای هستند که اقتصاد هم بخشی از آن را شامل می‌شود. وقتی الگوی مصرف اصلاح می‌شود، به تبع آن، تلفات و مصرف بی‌رویه نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه بهره‌وری نیز افزون می‌گردد. با افزایش بهره‌وری، تولید رشد می‌کند و رفاه مردم نیز بهبود می‌یابد. مجموعه‌ی این عوامل سرانجام موجب پیشرفت اقتصادی می‌شود.
شعار اصلاح الگوی مصرف در سال گذشته با هدف بهبود بهره‌وری، به‌نوعی با پیشرفت اقتصادی ارتباط داشت. شعار همت و کار مضاعف نیز این نکته را یادآور می‌شود که با همت و کار مضاعف و استفادهی حداکثری از ظرفیت‌های اقتصاد می‌توان به پیشرفت‌های بیشتری دست یافت.
مهندسی معکوس
اما این‌که هم‌اکنون کشور در کدامین عرصه‌ها نیازمند همت و کار مضاعف است و این‌که کدام عرصه برای تلاش بیشتر در اولویت بیشتری قرار دارد، اندکی مشکل است. برای تحقق این شعار نمی‌توان به‌طور مشخص به یک عرصه‌ی خاص همچون فرهنگ یا اقتصاد اولویت داد. آنچه مسلم است، باید نقاط ضعف را شناسایی کرد. یعنی باید مشکلات و کمبودها‌ی مسیر دستیابی به یک هدف مشخص در پیشرفت اقتصادی را شناخت و برای برطرف کردن آن راه حل ارائه نمود. برای این منظور می‌توان از مهندسی معکوس استفاده کرد. یعنی بررسی کرد که برای دستیابی به اهداف به چه ابزار و وسایلی نیاز است. در مرحله‌ی بعد، ابزار مورد نیاز مشخص می‌کند که اولویت‌ها کدام است.
یکی از مقوله‌های اساسی در بخش فرهنگ که پیشرفت اقتصادی را محقق می‌کند، تغییر باور فرهنگی در مردم است. مثلاً این باور وجود دارد که هر کس بیشتر تلاش کند، در نزد خدا و مردم مقبول‌تر است و موجب پیشرفت می‌شود. از این رو لازم است که چنین اعتقادهایی را احیا و تبیین نمود. نوعی زهدگرایی بی‌رویه، عدم تلاش یا به عبارتی پناه بردن به رانت‌های اقتصادی که ویژگی اقتصادهای نفتی است، موجب می‌شود که برخی طبقات به جای این‌که یاد بگیرند با تلاش بیشتر به رشد، توسعه، تولید، پیشرفت اقتصادی و ثروت دست پیدا کنند، بر چگونگی مصرف تمرکز کنند.
تغییر باورهای فرهنگی
به لحاظ ماهیت رانت‌گونه‌ی درآمدهای نفتی، برخی فعالان اقتصادی به جای این‌که در چرخه‌ی تولید قرار بگیرند، در صددند تا در چرخه‌ی توزیع رانت‌های نفتی قرار بگیرند تا از این طریق رشد کنند. با این نگاه، تولید به یک مقوله‌ی دست دوم تبدیل می‌شود. بر همین اساس است که کشورهای نفت‌خیز راه دشوارتری برای پیشرفت پیش رو دارند. برای تغییر این فرهنگ، مهم است که در اصلاح فرهنگی و تغییر باورهای فرهنگی جهتی را انتخاب کرد که در مسیر پیشرفت اقتصادی سودمند باشد.
اگر علمایی که در مسیر پژوهش‌های اسلامی فعالیت می‌کنند، بتوانند فرهنگ مردم را در این جهت اصلاح کنند که کار بیشتر و تولید ثروت بیشتر پسندیده و خوب است، این موضوع می‌تواند جامعه را به سوی مراحل بالاتری از پیشرفت هدایت کند. بر این اساس، این مسئله یک مقوله‌ی فرهنگی است، اما صرفاً مربوط به کار فرهنگی نمی‌شود. به عبارت دیگر، پیشرفت اقتصادی، بسیاری از موضوع‌ها و عرصه‌ها را شامل می‌شود. مثلاً تربیت نیروی متخصص یکی از این موارد است. افزایش سرمایه‌گذاری‌ها از دیگر لوازم پیشرفت اقتصادی است. امروزه کشورهایی می‌توانند بیشتر پیشرفت کنند که نرخ سرمایه‌گذاری بالاتری داشته باشند. اگر مجموعه‌ی تولید و درآمد در یک کشور را 100 واحد فرض کنیم، با اختصاص 25 تا 40 واحد از این رقم به سرمایه‌گذاری‌های جدید، به‌طور قطع آینده‌ی مطلوب‌تری در انتظار این کشور خواهد بود، اما کشورهایی که کمتر از 25 درصد از تولید خود را صرف سرمایه‌گذاری کنند، توسعه‌ای نخواهند داشت و پاسخ‌گوی رشد جمعیت خود نیستند. از این رو توانایی فراهم آوردن فرصت‌های شغلی مناسب را نیز ندارند، زیرا ایجاد هر فرصت شغلی نیازمند به سرمایه‌گذاری جدید است.
هر چه فناوری پیشرفته‌تر باشد، میزان سرمایه‌گذاری که باید انجام شود نیز بیشتر است. مثلاً ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت پتروشیمی، ممکن است به صدها میلیون تومان سرمایه‌گذاری جدید نیاز داشته باشد، در حالی که ایجاد این فرصت در بافندگی فرش، به حدود چهار میلیون تومان سرمایه‌گذاری جدید نیازمند است. بر این اساس و با توجه به اهمیت کار، حجم سرمایه‌گذاری تغییر می‌کند و برای این منظور باید معیارهای مختلفی همچون مزیت نسبی را در نظر گرفت. برای رسیدن به پیشرفت اقتصادی باید در زمینه‌ی توسعه‌ی انسانی، توسعه‌ی سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی و همچنین در تغییر فرهنگ کار و تلاش و تولید ثروت تلاش‌های چشمگیری نمود.
این شعارها ابزار نیست
برای عملی کردن شعار همت و کار مضاعف در سال جاری باید به‌طور پیوسته آن را در تمام امور و عرصه‌ها جاری کنیم. نباید به این شعار فقط از جنبه‌ی تبلیغاتی توجه کرد، استفادهی ابزاری از چنین شعاری و ساده‌نگری در باره‌ی آنها صحیح نیست. مشاهده می‌شود که برخی دستگاه‌های دولتی یک روز پس از فرمایش رهبر انقلاب اسلامی در سال نو و برگزیده شدن نام سال از سوی ایشان، پارچه‌نوشته‌ها و تابلو‌های تبلیغاتی در این زمینه را در سطح شهر نصب کردند. باید توجه داشت که با چنین حرکت‌هایی شعار عملیاتی نمی‌شود. از این رو نباید به شعارهایی که برای نام سال از سوی رهبر انقلاب اسلامی برگزیده می‌شود، تنها به‌صورت تبلیغاتی نگریست و هر از گاهی از این شعارها به صورت تشریفاتی در سخنرانی‌ها و مراسم‌ها استفاده کرد. عملی نمودن شعارها به فعالیت‌های افزون بر این‌ها نیاز دارد.
برای تحقق شعار همت و کار مضاعف باید متقاضیان و مخاطبان آن را شناسایی کرد و شعار را برای آنان تبیین نمود یعنی اگر مردم، بنگاه‌های اقتصادی و دولت احساس کنند که با پیشرفت اقتصادی، وضعیت بهتری پیدا می‌کنند، به‌طور طبیعی تلاش می‌کنند تا به این شعار پاسخ مثبت دهند. مثلاً اگر کارگر یک کارخانه احساس کند که با کار بیشتر می‌تواند موجب افزایش تولید شود و همچنین درک کند که این کار مقبول است، حتماً تلاش بیشتری خواهد کرد. باید آحاد جامعه در مواهب پیشرفت اقتصادی کشور سهیم شوند و خود را در روند توسعه مؤثر ببینند. اگر کارگر، مهندس و نیروی کار احساس کنند که از افزایش تولید سهمی دارند، در فرآیند تلاش بیشتر برای توسعه کشور سهیم می‌شوند. قاعدتاً افزیش تولید و کار همه متعلق به صاحب کارخانه نیست، بلکه به نیروهای کاری کارخانه نیز مرتبط است.
در واقع همه باید احساس کنند که از آثار پیشرفت اقتصادی که در اثر همت و کار مضاعف ایجاد می‌شود، سهمی دارند. بر این اساس تحقق همت و کار مضاعف از حالت صوری و شعارزدگی خارج می‌شود و به یک مسئله‌ی واقعی تبدیل می‌گردد و همه خواهان مشارکت در این فرآیند می‌شوند.
* عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
توجه به ظرفیت‌های خالی
به بیان دیگر، نوعی ظرفیت خالی در اقتصاد ایران وجود دارد که تنها با تلاش بیشتر و یک خواست عمومی برای پیشرفت، امکان تحقق آن وجود دارد. از این رو رهبر معظم انقلاب با برگزیدن شعار همت مضاعف و کار مضاعف برای نام امسال خواسته‌اند که این پیام به آحاد مردم ایران اسلامی منتقل شود تا از این طریق اقدام‌های چشمگیر و مؤثرتری برای تحقق توسعه و پیشرفت اقتصادی میهن‌مان انجام شود.
آنچه در شعار امسال از سوی رهبر انقلاب اسلامی مورد توجه و تأکید بوده، تنها مربوط به مردم نیست. مردم تنها یک وجه از این مجموعه برای تحقق اهداف هستند، بنگاه‌های اقتصادی و دولت نیز وجوه دیگر این مجموعه را تشکیل می‌دهند. تحقق شعار همت و کار مضاعف و پیشرفت اقتصادی بیشتر، مثلثی است که یک ضلع آن را خانوارها، یک ضلع آن را دولت و ضلع دیگر آن را بنگاه‌های اقتصادی پدید می‌آورند. خانوارها، دولت و بنگاه‌های اقتصادی باید در بخش سیاست‌گذاری و فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای توسعه‌ی کشور و پیشرفت اقتصادی بیشتر، طوری عمل کنند که تکمیل‌کننده‌ی کار یکدیگر باشند. البته مردم در کانون این خواسته قرار دارند. یعنی اگر مردم در کانون این خواسته قرار بگیرند، اهداف و پیشرفت مورد نظر محقق می‌شود، بنگاه‌های اقتصادی و دولت هم نقش اساسی دارند.
در این میان شعار اصلاح الگوی مصرف که از سوی رهبر انقلاب اسلامی برای نام سال گذشته انتخاب شد، با شعار امسال ارتباط نزدیکی دارد؛ هر دو شعار، وجوهی از پیشرفت همه‌جانبه‌ای هستند که اقتصاد هم بخشی از آن را شامل می‌شود. وقتی الگوی مصرف اصلاح می‌شود، به تبع آن، تلفات و مصرف بی‌رویه نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه بهره‌وری نیز افزون می‌گردد. با افزایش بهره‌وری، تولید رشد می‌کند و رفاه مردم نیز بهبود می‌یابد. مجموعه‌ی این عوامل سرانجام موجب پیشرفت اقتصادی می‌شود.
شعار اصلاح الگوی مصرف در سال گذشته با هدف بهبود بهره‌وری، به‌نوعی با پیشرفت اقتصادی ارتباط داشت. شعار همت و کار مضاعف نیز این نکته را یادآور می‌شود که با همت و کار مضاعف و استفادهی حداکثری از ظرفیت‌های اقتصاد می‌توان به پیشرفت‌های بیشتری دست یافت.
مهندسی معکوس
اما این‌که هم‌اکنون کشور در کدامین عرصه‌ها نیازمند همت و کار مضاعف است و این‌که کدام عرصه برای تلاش بیشتر در اولویت بیشتری قرار دارد، اندکی مشکل است. برای تحقق این شعار نمی‌توان به‌طور مشخص به یک عرصه‌ی خاص همچون فرهنگ یا اقتصاد اولویت داد. آنچه مسلم است، باید نقاط ضعف را شناسایی کرد. یعنی باید مشکلات و کمبودها‌ی مسیر دستیابی به یک هدف مشخص در پیشرفت اقتصادی را شناخت و برای برطرف کردن آن راه حل ارائه نمود. برای این منظور می‌توان از مهندسی معکوس استفاده کرد. یعنی بررسی کرد که برای دستیابی به اهداف به چه ابزار و وسایلی نیاز است. در مرحله‌ی بعد، ابزار مورد نیاز مشخص می‌کند که اولویت‌ها کدام است.
یکی از مقوله‌های اساسی در بخش فرهنگ که پیشرفت اقتصادی را محقق می‌کند، تغییر باور فرهنگی در مردم است. مثلاً این باور وجود دارد که هر کس بیشتر تلاش کند، در نزد خدا و مردم مقبول‌تر است و موجب پیشرفت می‌شود. از این رو لازم است که چنین اعتقادهایی را احیا و تبیین نمود. نوعی زهدگرایی بی‌رویه، عدم تلاش یا به عبارتی پناه بردن به رانت‌های اقتصادی که ویژگی اقتصادهای نفتی است، موجب می‌شود که برخی طبقات به جای این‌که یاد بگیرند با تلاش بیشتر به رشد، توسعه، تولید، پیشرفت اقتصادی و ثروت دست پیدا کنند، بر چگونگی مصرف تمرکز کنند.
تغییر باورهای فرهنگی
به لحاظ ماهیت رانت‌گونه‌ی درآمدهای نفتی، برخی فعالان اقتصادی به جای این‌که در چرخه‌ی تولید قرار بگیرند، در صددند تا در چرخه‌ی توزیع رانت‌های نفتی قرار بگیرند تا از این طریق رشد کنند. با این نگاه، تولید به یک مقوله‌ی دست دوم تبدیل می‌شود. بر همین اساس است که کشورهای نفت‌خیز راه دشوارتری برای پیشرفت پیش رو دارند. برای تغییر این فرهنگ، مهم است که در اصلاح فرهنگی و تغییر باورهای فرهنگی جهتی را انتخاب کرد که در مسیر پیشرفت اقتصادی سودمند باشد.
اگر علمایی که در مسیر پژوهش‌های اسلامی فعالیت می‌کنند، بتوانند فرهنگ مردم را در این جهت اصلاح کنند که کار بیشتر و تولید ثروت بیشتر پسندیده و خوب است، این موضوع می‌تواند جامعه را به سوی مراحل بالاتری از پیشرفت هدایت کند. بر این اساس، این مسئله یک مقوله‌ی فرهنگی است، اما صرفاً مربوط به کار فرهنگی نمی‌شود. به عبارت دیگر، پیشرفت اقتصادی، بسیاری از موضوع‌ها و عرصه‌ها را شامل می‌شود. مثلاً تربیت نیروی متخصص یکی از این موارد است. افزایش سرمایه‌گذاری‌ها از دیگر لوازم پیشرفت اقتصادی است. امروزه کشورهایی می‌توانند بیشتر پیشرفت کنند که نرخ سرمایه‌گذاری بالاتری داشته باشند. اگر مجموعه‌ی تولید و درآمد در یک کشور را 100 واحد فرض کنیم، با اختصاص 25 تا 40 واحد از این رقم به سرمایه‌گذاری‌های جدید، به‌طور قطع آینده‌ی مطلوب‌تری در انتظار این کشور خواهد بود، اما کشورهایی که کمتر از 25 درصد از تولید خود را صرف سرمایه‌گذاری کنند، توسعه‌ای نخواهند داشت و پاسخ‌گوی رشد جمعیت خود نیستند. از این رو توانایی فراهم آوردن فرصت‌های شغلی مناسب را نیز ندارند، زیرا ایجاد هر فرصت شغلی نیازمند به سرمایه‌گذاری جدید است.
هر چه فناوری پیشرفته‌تر باشد، میزان سرمایه‌گذاری که باید انجام شود نیز بیشتر است. مثلاً ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت پتروشیمی، ممکن است به صدها میلیون تومان سرمایه‌گذاری جدید نیاز داشته باشد، در حالی که ایجاد این فرصت در بافندگی فرش، به حدود چهار میلیون تومان سرمایه‌گذاری جدید نیازمند است. بر این اساس و با توجه به اهمیت کار، حجم سرمایه‌گذاری تغییر می‌کند و برای این منظور باید معیارهای مختلفی همچون مزیت نسبی را در نظر گرفت. برای رسیدن به پیشرفت اقتصادی باید در زمینه‌ی توسعه‌ی انسانی، توسعه‌ی سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی و همچنین در تغییر فرهنگ کار و تلاش و تولید ثروت تلاش‌های چشمگیری نمود.
این شعارها ابزار نیست
برای عملی کردن شعار همت و کار مضاعف در سال جاری باید به‌طور پیوسته آن را در تمام امور و عرصه‌ها جاری کنیم. نباید به این شعار فقط از جنبه‌ی تبلیغاتی توجه کرد، استفادهی ابزاری از چنین شعاری و ساده‌نگری در باره‌ی آنها صحیح نیست. مشاهده می‌شود که برخی دستگاه‌های دولتی یک روز پس از فرمایش رهبر انقلاب اسلامی در سال نو و برگزیده شدن نام سال از سوی ایشان، پارچه‌نوشته‌ها و تابلو‌های تبلیغاتی در این زمینه را در سطح شهر نصب کردند. باید توجه داشت که با چنین حرکت‌هایی شعار عملیاتی نمی‌شود. از این رو نباید به شعارهایی که برای نام سال از سوی رهبر انقلاب اسلامی برگزیده می‌شود، تنها به‌صورت تبلیغاتی نگریست و هر از گاهی از این شعارها به صورت تشریفاتی در سخنرانی‌ها و مراسم‌ها استفاده کرد. عملی نمودن شعارها به فعالیت‌های افزون بر این‌ها نیاز دارد.
برای تحقق شعار همت و کار مضاعف باید متقاضیان و مخاطبان آن را شناسایی کرد و شعار را برای آنان تبیین نمود یعنی اگر مردم، بنگاه‌های اقتصادی و دولت احساس کنند که با پیشرفت اقتصادی، وضعیت بهتری پیدا می‌کنند، به‌طور طبیعی تلاش می‌کنند تا به این شعار پاسخ مثبت دهند. مثلاً اگر کارگر یک کارخانه احساس کند که با کار بیشتر می‌تواند موجب افزایش تولید شود و همچنین درک کند که این کار مقبول است، حتماً تلاش بیشتری خواهد کرد. باید آحاد جامعه در مواهب پیشرفت اقتصادی کشور سهیم شوند و خود را در روند توسعه مؤثر ببینند. اگر کارگر، مهندس و نیروی کار احساس کنند که از افزایش تولید سهمی دارند، در فرآیند تلاش بیشتر برای توسعه کشور سهیم می‌شوند. قاعدتاً افزیش تولید و کار همه متعلق به صاحب کارخانه نیست، بلکه به نیروهای کاری کارخانه نیز مرتبط است.
در واقع همه باید احساس کنند که از آثار پیشرفت اقتصادی که در اثر همت و کار مضاعف ایجاد می‌شود، سهمی دارند. بر این اساس تحقق همت و کار مضاعف از حالت صوری و شعارزدگی خارج می‌شود و به یک مسئله‌ی واقعی تبدیل می‌گردد و همه خواهان مشارکت در این فرآیند می‌شوند.
* عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
در اين رابطه بخوانید :
-
پرونده / همت مضاعف، کار مضاعف
-
ديگران - يادداشت / این راه روشن است
