لازمهی شناخت و سنجش سلامت هر پدیدهی سیاسی اجتماعی، شناخت فرهنگ و محیط شکلدهندهی آن است. لذا برای تحلیل پدیدهی روشنفکری در ایران باید به خاستگاه این پدیده توجه کرد.
لازمه وقوع هر انقلاب اجتماعی، نظیر انقلاب اسلامی ایران، آن است که رشد و جهتگیری آگاهی سیاسی اکثریت اعضاء نظام اجتماعی حول محورهای روشنی شکل بگیرند. این محورها به صورتی منتقدانه و امیدوارانه تغییرات نظام اجتماعی را مطرح ساخته، تصویری قابل فهم برای عموم اعضاء ارائه میکنند.