ضرورت رصد، آینده‌نگری و برخورد فعالانه با مسائل نوپدید از منظر دینی

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از اعضای جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها با رهبر انقلاب در مورخ ۱۴۰۳/۸/۳۰، لازمه حرکت به سمت تمدن اسلامی را گسترش معارف اصیل دینی در میان عموم مردم خواندند و با توجه به این ضرورت، گفتند: تبلیغ و تبیین معارف اسلامی و احیاء دین، مأموریت مهم دیگر جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها است که باید برای اثرگذاری تربیتی و پیش‌بُرد معنوی زنان که نیمی از جامعه هستند، هدفگذاری و برنامه‌ریزی انجام شود.
رسانه‌ی KHAMENEI.IR  در گفت‌وگو با سرکار خانم دکتر افتخار یوسفی، معاون آموزش و تربیت جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها، به تبیین اهمیت آموزش و تربیت بانوان و  پیشرفت بانوان در این عرصه در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته است. 

یکی از مباحث مهمی که رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اعضای جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها داشتند بحث اهمیت افزایش معرفت دینی در ابعاد ختلف اجتماعی و تمدنی و... بود. لطفاً بفرمایید که این افزایش معرفت دینی در جامعه‌ی بانوان اولاً چه اهمیتی دارد و در برنامه‌های جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها به چه شکل این برنامه‌ریزی شده و در حال اجرا هست؟  

سخن خود را با جمله‌ای از امام خمینی رحمه‌الله آغاز می‌کنم که فرمودند: «بانوان نیمی از جمعیت در ایران هستند، و این نیم آن، نیم دیگر را هم تربیت می‌کند.» این جمله، جایگاه والای بانوان را در جامعه اسلامی یادآور می‌شود. طبیعی است که این قشر عظیم، با ارتقای معرفت دینی و علمی خود، می‌توانند نیمی از جامعه را به سمت پیشرفت و تحول هدایت کنند؛ زیرا بانوان، علاوه بر تربیت نسل آینده، در بسیاری از عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز نقش‌آفرین هستند.
 
بانوان جامعه اسلامی ما، نسبت به دوران پیش از انقلاب، از لحاظ معرفتی و علمی پیشرفت چشمگیری داشته‌اند. سطح معرفتی و علمی زنان پیش از انقلاب، با سطح کنونی آنان در عرصه‌های مختلف، از جمله علوم تجربی، علوم انسانی، تکنولوژی و فناوری، اساساً قابل مقایسه نیست.

این سطح پیشرفت علاوه بر اینکه برای خود آن بانوان و برای آن قشری که با آنها در تماس و ارتباط هستند اعم از خانواده‌شان، فرزندانی که تربیت می‌کنند می‌تواند تأثیر زیادی و قابل ملاحظه‌ای داشته باشد علاوه بر آن می‌تواند در نقش آفرینی این بانوان در اجتماع هم مؤثر باشد. بانویی که از نظر علمی و معرفتی به سطحی می‌رسد که بتواند در عرصه‌های گوناگون فعالیت کند—چه در مقام معلم، چه مربی یا متخصص در رشته‌های مختلف—افق‌های تازه‌ای را پیش روی خود و دیگران می‌گشاید و تأثیرات سازنده‌ای در جامعه بر جای می‌گذارد.

در مجموعه‌ی جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها به شکلهای مختلفی برای افزایش معرفت دینی بانوان برنامه ریزی می‌شود. درسهای رسمی و سطوح علمی ما که به شکل سطح دو، سطح سه و سطح چهار و دوره‌ی عالی که چند سالی هست در مجموعه‌ی جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها در حال برگزاری هست سطوحی هستند که به شکل رسمی و درواقع با عنوان یک مقطع تحصیلی در افزایش معرفت بانوان تأثیرگذارند.

علاوه بر این، برای بانوانی که امکان تحصیل رسمی ندارند یا اولویت آن‌ها در مقطع کنونی تحصیلات رسمی نیست، دوره‌های معارفی و دانش‌افزایی ویژه‌ای طراحی شده است. این دوره‌ها برای مخاطبان خاص به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود، به‌گونه‌ای که حتی بانوانی که امکان حضور فیزیکی ندارند، می‌توانند از طریق فضای مجازی از داخل و خارج کشور بهره‌مند شوند.

هدف این دوره‌ها، پاسخ‌گویی به نیازهای بانوان در عرصه‌های مختلف، از جمله معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، علوم عقلی و نقلی، و همچنین مهارت‌های کاربردی مانند سبک زندگی، ارتباط مؤثر، تربیت فرزند و سایر موضوعات مرتبط است. طراحی این دوره‌ها بر اساس نیازسنجی و رصد نیازهای مخاطبان انجام شده و در سطح گسترده اجرا می‌شود.

مقداری هم در مورد فعالیت‌های آموزشی کاربردی بفرمایید. درواقع همه‌ی آموزشها، آموزشهای رسمی نیست وبرخی آموزش‌های این مرکز به صورت کارگاهی و کاربردی است، این‌گونه آموزش‌ها به چه شکل برنامه‌ریزی و اجراء می شود؟

ما در مجموعه جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها یک مرکزی را تحت عنوان مرکز آموزشهای آزاد و مهارتی داریم. این مرکز دوره‌های مختلفی مثل دوره‌های هنری، فناوری‌های نوین، هوش مصنوعی، مباحث مربوط به ساحت‌های مختلف علوم دینی را برگزار می‌کند و درواقع کسانی که مایل باشند می‌توانند از این دوره‌ها بهره‌مند شوند.

برگزاری دوره‌های هنری به این دلیل است که در عصر جدید، زبان هنر مخاطبان بیشتری را به خود جذب می‌کند. هرچند رویکرد دوره‌های ما مبتنی بر مبانی اسلامی است، تلاش می‌کنیم از قالب‌ها و روش‌های متنوعی برای انتقال معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام و مسائل اخلاقی بهره ببریم. این آموزش‌ها شامل اصولی است که برای بهبود ارتباطات و تأثیرگذاری در عرصه‌ی اجتماع ضروری هستند.

علاوه بر این، مخاطبینی از کشورهای خارج از ایران یعنی از کشورهای اطراف داریم. به تناسب نیازهایی که مخاطبان از کشور خود اعلام می‌کنند، دوره‌های جدیدی طراحی و ارائه می‌شود تا بتوانند ان‌شاءالله نقش‌آفرینی مؤثر و سازنده‌ای در جوامع خود داشته باشند.

یکی از نکاتی که رهبر انقلاب اسلامی همواره بر آن تأکید داشتنه‌‌اند و به شکلی از حوزه‌های علمیه مطالبه کرده‌اند بحث تحول در حوزه‌های علمیه است. بارها هم منطق تحول را توضیح داده‌اند، و ضرورت تحول و  ابعادش را توضیح داده‌اند. اگر قدری به منطق تحول در حوزه‌های علمیه به خصوص حوزه‌ی علمیه بانوان و به صورت خاص در جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها بفرمایید درواقع در حوزه‌ی آموزش و تربیت چه تحولی باید صورت بگیرد؟           

برای پاسخ به این سؤال لازم است سه نکته را به‌صورت کوتاه به‌عنوان مقدمه مطرح کنم. قطعاً تحول به معنای هر تغییری نیست، بلکه تغییری به سمت مطلوب و صعود مورد نظر حضرت آقا است و به‌عنوان یک دغدغه و اهتمام مطرح می‌شود. علاوه بر این، لزوم مدیریت تحول نیز حائز اهمیت است. حضرت آقا فرموده‌اند که تحول اجتناب‌ناپذیر است و ما نمی‌توانیم خود را از آن دور نگه داریم. در سخنان پیشین ایشان نیز تأکید شده که اگر کسی تحول را نپذیرد و خود را از آن دور بدارد، یا دچار انزوا می‌شود یا به مرگ می‌رسد. بنابراین، تحول مسئله‌ای اجتناب‌ناپذیر است و اگر افراد شایسته آن را مدیریت نکنند، ممکن است کسانی مسئولیت آن را بر عهده بگیرند که مسیر آن را به سمت نادرستی سوق دهند و در نتیجه، تبدیل بشود به یک چیزی که تحول نخواهد بود یعنی آن تغییری که سمت صعود را نداشته باشد.

جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها در راستای پاسخ‌گویی و لبیک به فرمایشات حضرت آقا درباره تحول، برنامه‌های متعددی را در دستور کار دارد. برنامه‌ریزی دقیق، زمان‌بندی‌شده و با نگاه بلندمدت، از جمله اقدامات اصلی است. این موضوع پیش‌تر نیز در دستور کار بوده و اکنون، طبق فرمایش اخیر حضرت آقا در دیدار با جامعة الزهراء، به‌عنوان یکی از اولویت‌های جدی دنبال می‌شود. جامعة الزهراء طراحی برنامه‌های بلندمدت تحول را آغاز کرده است، یک شاخص‌هایی باید برایش تحفظ بشود، تحفظ بر مبانی و اصول درست حوزه که طبیعتاً این اصول همواره باید باقی بمانند و ما باید بر اینها تحفظ داشته باشیم.

آینده‌نگری، رصد نیازهای آینده‌ی نظام و تلاش برای پاسخ‌گویی به این نیازها، از دیگر محورهای مهم در برنامه‌های تحولی این مجموعه است. با پیش‌بینی چالش‌های آینده، جامعة الزهراء تلاش می‌کند پیش از وقوع این مسائل، با رویکردی فعالانه، برخی چالش‌ها را برطرف کرده یا آن‌ها را به سمت مطلوب هدایت کند. این رویکرد در راستای جلوگیری از بروز مشکلات و مدیریت مؤثر آن‌ها، به‌عنوان یک دغدغه‌ی اصلی و ویژه در دستور کار قرار دارد.

به طور خاص و ویژه، در عرصه آموزش و تربیت، اقدامات تحولی از جمله افزایش و تنوع‌بخشی به رشته‌های تحصیلی با هدف پاسخ‌گویی به نیازهای نظام در دست اجراست. به‌عنوان نمونه، در عرصه زن و خانواده که یکی از چالش‌های جدی و موضوعات مهم در عرصه بین‌المللی و ملی است، جامعة الزهراء برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای انجام داده است، استعمار چند سالی است در کشورهای مختلف، تلاش می‌کند از این ابزار برای تغییر فرهنگ‌ها و تغییر ذائقه‌ی مردم و به تعبیری برای استفاده‌ی خودش و تحقق اهداف خودش از این ابزار بهره گیری کند ما به طور خاص و ویژه برای این رشته‌ی دانشی برنامه ریزی‌هایی را داریم و این باعث می‌شود که ان‌شاءالله بتوانیم در عرصه‌ی زن و خانواده که یک مسئله‌ی مهم و تأثیرگذار در عرصه‌ی بین‌المللی و ملی هست بتوانیم سطح معرفت بانوان را بالا ببریم و بتوانیم پاسخگوی به شبهات و اشکالاتی که از این ناحیه مطرح می‌شود باشیم.
 

در عرصه‌ی تربیت، با توجه به حوزه‌ی دانشی، رشته‌هایی مانند تربیت دینی کودک و نوجوان و مشاوره‌ی خانواده از گذشته وجود داشته‌اند. اکنون در حال توسعه‌ی این رشته‌ها و ایجاد رشته‌های تکمیلی آن‌ها در مقطع سطح چهار هستیم. در راستای پاسخ به نیازهای مهارتی طلاب، به‌منظور افزایش توانایی‌های لازم برای تأثیرگذاری بیشتر در عرصه‌ی اجتماع و ایجاد کنش‌گری مؤثر، آموزش‌های مهارتی به‌عنوان بخشی از سرفصل‌های درسی طلبه‌ها قرار داده شده است. هدف این است که طلاب، علاوه بر دانش تخصصی، از نظر مهارت‌ها و توانمندی‌های کاربردی نیز ارتقا یابند تا بتوانند در اجتماع، هم از منظر معرفت‌های عقلی و نقلی و هم از نظر تأثیرگذاری مثبت، نقش‌آفرینی کنند.

یک سری دوره‌های فوق برنامه‌ هم داریم که طلاب ما بتوانند در مجمع از آنها استفاده کنند و بهره بگیرند به عنوان مثال عرض می‌کنم ما دوره‌ی تربیت مدرس، دوره‌ی تربیت پژوهشگر، تربیت کارشناس پاسخ‌گو به سؤالات اعتقادی، فقهی و شرعی، تربیت مترجم و دوره‌های مشابه اشاره کرد. این دوره‌ها از گذشته در مجموعه برگزار می‌شدند و هم‌اکنون نیز در حال گسترش هستند. هدف این است که افراد پس از فارغ‌التحصیلی از مقاطع رسمی خود، متناسب با علاقه، نیازمندی‌ها و استعدادهایشان، مهارت‌های بیشتری کسب کنند تا بتوانند ان‌شاءالله در خدمت مجموعه و جامعه باشند.

یکی از نکاتی که رهبر معظّم انقلاب داشتند آماده‌سازی حوزه و بانوان با سطح بالای معارف دینی در رسانه‌ها و اجتماعات بین‌المللی است. خب در این مسیر افراد موفقی ظاهر شده اند ولی ظاهراً‌ تا آن افق مطلوب راه بسیار هست.  لطفا نخست اهمیت این فعالیت را توضیح داده و اینکع چگونه می‌شود این مسیر  تسهیل بشود و با قوت بیشتری ادامه پیدا بکند؟

درست است، واقعیتی که هم‌اکنون با آن مواجه هستیم این است که جنگ رسانه‌ای و تبلیغاتی که در جریان است، باورهای انسان‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌گونه‌ای که گاهی اوقات گمان نسبی‌گرایی تقویت می‌شود. یکی از مهم‌ترین نمونه‌ها، تصویری نادرستی است که قدرت‌های استعماری و کشورهای غربی در تلاشند تا از جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف بسازند. توانایی در شناخت درست، به معنای شناساندن و معرفی دقیق جامعه جمهوری اسلامی ایران، کشورمان، نظام و توانمندی‌های مردم، و آنچه که مردم ما در این سال‌ها توانسته‌اند به دست بیاورند، یکی از اولویت‌هایی است که ما در عرصه‌ی بین‌الملل و در عرصه‌ی رسانه باید آن را به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم و مورد اهتمام جدی ما باشد.

سال گذشته، ما میزبان گروهی از بانوان تأثیرگذار و فعال بین‌المللی بودیم. خدا رحمت کند رئیس‌جمهور فقیدمان، شهید رئیسی را که در همکاری با دفتر ریاست‌جمهوری، بانوان تأثیرگذار بین‌المللی که به ایران سفر کرده بودند، یک روز را در جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها به میزبانی از آنان گذراندیم. این بانوان از بیش از ۵۰ کشور دنیا به ایران آمده بودند و آنچه به‌طور مشترک از سوی همه‌شان مطرح می‌شد و برایشان عجیب بود، تفاوت فاحش میان واقعیت موجود در جامعه ایران و تصاویری بود که از ایران در کشورهای دیگر ساخته شده بود. همه آن‌ها به‌طور مکرر تأکید می‌کردند که وقتی به کشور خود بازگردند، واقعیت‌هایی که در ایران دیده‌اند و اساساً هیچ بازتابی از آن در کشورشان نبوده را بیان خواهند کرد.

این را عرض کردم که نشان بدهم که چقدر مهم است وضعیت واقعی کشورمان، امکانات و دستاوردهای علمی و خروجی‌های مثبت پس از انقلاب را به‌طور صحیح و دقیق در کشورهای دیگر معرفی کنیم. ما باید بیشتر به این مقوله توجه کنیم. بر این اساس، لازم است که نهادهای مختلف علاوه بر ایجاد ارتباطات بیشتر و عمیق‌تر با عرصه‌های بین‌المللی، توانایی بازگو کردن واقعیت‌ها و پیشرفت‌هایی که در این ۴۵ سال پس از انقلاب داشته‌ایم را داشته باشند و با زبانی توانمند، هجمه‌ها و تحریف‌های ایجاد شده غلط را خنثی کنند.

در مجموعه جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها نیز باید این تلاش را بیشتر از پیش ادامه دهیم. ما سال‌ها پیش رشته‌ای تحت عنوان «مطالعات اسلامی به زبان انگلیسی» داشتیم، و فارغ‌التحصیلان این رشته در مقطع سطح چهار، از نظر علمی در سطح بالایی هستند. این دانش‌آموختگان می‌توانند مطالعات اسلامی را به زبان انگلیسی برای جهانیان منتقل کنند و در این زمینه پاسخگو باشند. اما این تلاش‌ها تنها به این مقطع محدود نمی‌شود. ما نباید تنها به تعداد معدودی از دانش‌آموختگان بین‌المللی‌مان که به کشورهای خود بازمی‌گردند بسنده کنیم. این افراد ممکن است در عرصه‌های مختلفی مانند تبلیغی، آموزشی و حتی کنشگری‌های اجتماعی نقش‌آفرینی کنند. اگر ما بخواهیم به اینها بسنده کنیم خیلی کم است. امروز فضاها و بسترهای مختلف ارتباط جهانی و به تعبیری شکلهای مختلفی که مردم می‌‌توانند محتواها را در قالبهای متفاوت به ذائقه‌ی مخاطب امروزی آماده کنند و واقعیت‌ها را به آنها آن طوری که هست نشان بدهند همه مسائلی هست که مجموعه‌ی جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها باید روی آن برنامه ریزی خاص داشته باشد.

بنابراین، جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها باید در این زمینه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشد و توانمندی‌ها و معارف خود را به‌درستی و به‌موقع به همه مخاطبان بین‌المللی و ملی خود ارائه کند.

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها، به‌روزرسانی کتاب‌ها و شیوه‌های درسی در حوزه‌های علمیه و ورود به مسائل مورد نیاز جامعه، از جمله مسائل پولی و مالی، حکمرانی، خانواده و مسائل جدید مانند رمز ارزها را از جمله الزامات تحول در حوزه علمیه دانستند و افزودند: مخالفت با تحول در حوزه علمیه، مخالفت با پیشرفت دین در کشور است؛ البته کسانی باید تحول را ایجاد کنند که صلاحیت آن را داشته باشند.
 

به نظر شما چگونه می توان با برنامه ریزی در حوزه آموزش و پژوهش، با نسلی فرهیخته از بانوان مواجه باشیم که بتوانند در مسائل جدید آن هم با بینش اسلامی نظریه پردازی بکنند؟
آن‌گونه که حضرت آقا مطالبه فرمودند و مطالبه‌ای درست و به‌جایی است، این است که حوزه در مسائل نظام پاسخگو باشد و نیازهای نظام را برآورده کند. این پاسخگویی و جواب دادن صرفاً یک بحث دانشی نیست. علاوه بر بحث دانشی، بحث ورود به عرصه‌های تصمیم‌گیری، تأثیرگذاری و تصمیم‌سازی همه این‌ها جزو وظایف و رسالت‌هایی است که باید حوزه در آن‌ها ورود جدی داشته باشد. طبیعتاً یک بال این قضیه، بحث آموزش است، که شامل شکل‌های مختلفی از آموزش‌های رسمی، کاربردی، فوق برنامه و امثال آن‌ها می‌شود. بال دیگر این قضیه، بحث پژوهش است. ارتباط آموزش و پژوهش به معنای پژوهش با نگاه آینده‌نگری، مهم است. اکنون جامعه اسلامی ما با چه مسائل و مشکلاتی مواجه است؟ چه چالش‌هایی دارد و چه سؤالاتی ذهن جوانان ما را درگیر کرده است؟ مسائل مالی، مسائل اقتصادی و چند موردی که حضرت آقا فرمودند، از جمله مسائل مهمی است که در جامعه ما مطرح است. اما می‌توانیم نگاه آینده‌نگری داشته باشیم و بگوییم با توجه به تحولاتی که در عرصه علم و تکنولوژی در حال اتفاق افتادن است، با توجه به فناوری‌های نوین، هوش مصنوعی، کلان داده و امثال آن‌ها، در آینده چه اتفاقاتی می‌تواند رخ دهد. باید پیش‌بینی کنیم و به تعبیری آینده‌نگری کنیم فضای آتی نظام‌مان را و مسائل و مشکلاتی که اگر ما فعالانه وارد نشویم، منفعلانه باید بعداً به حل آن‌ها بپردازیم.

یک مسئله مهم دیگری که حضرت آقا روی آن تأکید خاص و ویژه داشتند، بحث تهذیب و معنویت بود. پیش از این نیز در سخنرانی‌های قبلی خود بر این مسئله تأکید کرده بودند و به تعبیری فرموده بودند که با توجه به توسعه مسائل مادی و رفاه و امکانات مادی زیادی که نسبت به سابق ایجاد شده، نیاز انسان‌ها به معنویت افزایش یافته است. ظهور عرفان‌های کاذب و استقبال برخی از افراد از این عرفان‌ها، در واقع پاسخگویی به همان عطشی است که بر اساس کمبود معنویت ایجاد شده است. حوزه قطعاً باید در بالا بردن معنویت و اخلاق در جامعه نقش‌آفرینی کند. ابتدا با تخلق خود حوزویان و اخلاق شایسته و نیکو و با به تعبیری مصداق این حدیث باشیم که "کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ." ابتدا با عملکرد درست خودمان بتوانیم اطرافیان خود را در بحث معنویت و تهذیب ارتقاء دهیم و سپس ان‌شاءالله با افزایش آگاهی و معرفت آن‌ها در این عرصه، بتوانیم تأثیرگذار باشیم.