نخبگان نقشه راه تحول حوزه علمیه را ترسیم کنند

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از مدیران، اساتید و طلاب جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها در تاریخ ۱۴۰۳/۸/۳۰، این مجموعه اثرگذار را از پدیده‌های بی‌نظیر برآمده از انقلاب اسلامی و موجب افزایش سطح معلومات دینی و اثرگذاری زنان دانستند و با اشاره به ضرورت تحول و روزآمدی حوزه‌های علمیه همپای تحولات جامعه، گفتند: حوزه های علمیه باید برای مسائل مهم جامعه از جمله مسائل اقتصادی، حکمرانی و خانواده نظر داشته باشد.
رسانه‌ی KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با سرکار خانم دکتر سیده زهره برقعی، مدیر جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها، محورهای مورد تاکید رهبر انقلاب در رابطه با حوزه علمیه خواهران را تبیین کرده است.
 
در ابتدا توصیفی از دیدار مدیران و اعضای جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها با رهبر انقلاب اسلامی داشته باشید تا در سؤالات بعدی، درباره برخی محورهای محتوایی به گفت‌وگو بپردازیم.
این دیداری بود که همه‌ی خواهران مشتاق آن بودند. سالها بود که ما در انتظار چنین رویدادی بودیم که خدمت حضرت آقا برسیم و از نزدیک در جریان منویات آقا را در مورد حوزه‌ی خواهران قرار بگیریم. من از زمان پذیرش مسئولیتم این درخواست را داشتم که ما خدمت حضرت آقا باید برسیم؛ البته ما منویات آقا را در رابطه با حوزه‌ها همیشه بررسی می‌کردیم، پیگیر بودیم و پیرو آن هم اقداماتی انجام شده است ولی اینکه خاص حوزه‌های خواهران و اینکه آقا از ما چه انتظاراتی داشتند این خیلی برای ما مهم بود.

بنده گزارش عملکردی را در آن جلسه خدمتشان ارائه ندادم و عرض کردم که ما این گزارشها را هر سال یعنی این سه سالی که مسئولیت داشتم جداگانه به تفکیک ارسال کرده‌ایم. عرضم این بود که ما نقشه‌ی راه داریم، برنامه‌ی پنج ساله تدوین شده است اما از عمر جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها چهل سال گذشته و حالا می‌خواهیم برای چهل سال آتی، بیانیه‌ گام دوم را داشته باشیم که درخواست کردم حضرت آقا توصیه‌هایشان را بفرمایند. در آخر هم که از ایشان تقاضا کردم که یک ملاقاتی برای خواهران حوزوی داشته باشند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار، تشکیل جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها را مرهون ابتکار امام بزرگوار خواندند و بیان داشتند: نفس تشکیل مجموعه‌ای با مأموریت ارتقاء معرفت و آگاهی دینی جمع زیادی از زنان و دختران کشور، بسیار ارزشمند است چرا که تا قبل از آن، زنان در تاریخ کشور از چنین امکانی برخوردار نبوده‌اند.

افزایش معرفتی - دینی جامعه‌ی بانوان در ابعاد مختلف شخصی، خانوادگی یا اجتماعی و تمدنی چه اهمیتی دارد؟    
در این فقره دو مسئله به نظرم مطرح است؛ یکی اهمیت معرفت دینی بانوان،‌ یکی نحوه‌ی افزایش این معرفت دینی است که ما باید در این راستا کار کنیم و از وظایف حوزه‌های علمیه است. من به عنوان مقدمه توضیح دهم که در اسلام بحث فطرت خیلی مطرح است و اگر تربیت بر اساس فطرت انجام بگیرد هم زودتر به نتیجه می‌رسد، هم پایدارتر است. چون انسانها فطرتشان پاک است و یک مسائلی به صورت فطری در آنها نهادینه شده است.

یکی از مسائل مهم، تبیین مفاهیم فطری همچون آزادی، عدالت و حقوق بشر برای خواهران است. وقتی می‌گوییم عدالت، منظورمان از عدالت چیست؟ فطرتاً ما به دنبال عدالتیم اما از عدالت چه چیزی منظورمان است و چه چیزی را اراده می‌کنیم؟ این مسئله، متأسفانه هنوز به‌خوبی جا نیفتاده است. گاهی واژه‌های ما با غرب یکی است، اما نوع نگاه و نگرش‌مان کاملاً متفاوت است. بنابراین، یکی از موضوعات کلیدی در افزایش معرفت دینی، چه در میان بانوان، چه نوجوانان و چه جوانان، بحث فطرت تربیتی است. ما از طریق فطرت می‌توانیم افراد را به‌خوبی تربیت کنیم. در اینجا، همه مورد خطاب ما قرار می‌گیرند، نه یک قشر خاص؛ نه صرفاً طلبه‌ها و نه تنها دانشجویان، بلکه همه، چرا که همه دارای فطرت‌اند.

دومین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم، فرآیند تربیت است. در مدل مفهومی تربیت، ما شش کلیدواژه داریم که باید به ترتیب روی آن‌ها کار شود تا مسیر تربیت برای هر گروه مشخص و روشن شود. تفکر اولین معرفت است. شما واقفید که اسلام چقدر به تفکر اهمیت داده است. اصلاً در منطق، وقتی می‌خواهیم انسان را تعریف کنیم، می‌گوییم انسان ناطق؛ اما ناطق به معنای سخن گفتن نیست، بلکه منظور تفکر است. یک ساعت تفکر بالاتر از هفتاد سال عبادت آن هم در خانه‌ی خداست. خب این خیلی معنا دارد. ما چقدر تلاش می‌کنیم چقدر دوست داریم برویم خانه‌ی خدا و حجاج را با شور و اشتیاق بدرقه و استقبال می‌کنیم، چون حج برایمان بسیار مهم است. یک ساعت تفکر در بینش اسلام برابر با حج است، ولی روی این تفکر کمتر کار می‌‌کنیم، کمتر جوانهایمان را به تفکر وادار می‌کنیم. من معتقدم اگر بحث تفکر را در جامعه زنده کنیم، بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد.

پس از تفکر، نوبت به تبادل نظر می‌رسد. وقتی من فکر کردم و نظر خود را پیدا کردم، آن را با دیگران به اشتراک می‌گذارم. پس از تبادل نظر، مرحله‌ی تعامل است؛ یعنی یافتن نقاط مشترک و کار کردن روی آن‌ها. بعد از تعامل، به توازن می‌رسیم و سپس به تعادل. در این مرحله است که جامعه می‌تواند به تعالی برسد.

امروز روی موضوع فقه و تربیت کار می‌شود که بسیار هم اقدام خوبی است. اما به نظر من، آنچه بیشتر به آن نیاز داریم و باید روی آن سرمایه‌گذاری کنیم، بحث معرفت تربیتی یا معارف تربیتی است. این نکته بسیار مهمی است که ابتدا باید معارف تربیتی شناخته شود، روی آن کار شود و سپس نحوه عملیاتی‌کردن آن برای اقشار مختلف و کسانی که مخاطب راهند باید تعیین بشود. اگر قرار است ما معرفت دینی را افزایش دهیم یا روی آن کار کنیم، باید این مسیرها را طی کنیم.

در رابطه با خانم‌ها و بانوان، که یکی از اقشار مهم جامعه هستند، باید توجه ویژه‌ای داشته باشیم. اگر قرار است انسان تربیت کنیم و هدف اسلام تربیت انسان است، باید بدانیم که نیمی از انسان‌ها را بانوان تشکیل می‌دهند و تربیت نیم دیگر اجتماع نیز عمدتاً به عهده آن‌هاست. آنچه کودکان و فرزندان در دوران کودکی می‌آموزند، بیشتر از مادر است. وقتی مادر را به‌درستی تربیت کنیم، او که رشد می‌کند، بینش، نگرش و در نتیجه کنش او نیز متفاوت خواهد بود. به همین دلیل، معرفت دینی بانوان باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها به عنوان یک نهاد علمی تربیتی چه نقشی در ارتقاء معرفت و آگاهی دینی جامعه ایفاء کرده است؟
رهبر انقلاب اسلامی در آن زمان کوتاهی که چند دقیقه با ما صحبت فرمودند، واقعاً نگاهشان جامع بود. آقا در ابتدای صحبت‌هایشان فرمودند که جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها از دو نظر اهمیت دارد: یک جهت نفسی و یک جهت غیری. جهت نفسی این است که جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها بانوان را پرورش می‌دهد، یعنی خود خانم‌هایی که به اینجا می‌آیند، پرورش پیدا می‌کنند. الحمدلله، در این سال‌ها دانش‌آموختگان جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها از معرفت دینی نسبی خوبی برخوردارند و شخصیت‌هایی که اینجا رشد کرده‌اند، الحمدلله در بیرون واقعاً نشان داده‌اند که موفق هستند.

بحث بعدی اهمیت غیری جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها است، یعنی خواهران در این مرکز آموزش می‌بینند و دیگران را تربیت می‌کنند. مستحضرید که جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها بخش ملی و بین‌الملل دارد. تعداد زیادی از خواهران جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها الان در دانشگاه‌ها به عنوان هیئت علمی یا استاد مشغول تدریس هستند. علاوه بر این، در بحث تبلیغ، دانش‌آموختگان الحمدلله در سطوح مختلف کار کرده‌اند و موفق بوده‌اند. در سطح بین‌الملل نیز، با اینکه ما محدودیت‌های زیادی داریم و دست‌مان خیلی باز نیست، ولی دانش‌آموختگان جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها در کل دنیا واقعاً مسئولیت‌های سنگینی را به عهده گرفته‌اند و الان مشغول به کار هستند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، با اشاره به لزوم حضور زنان دارای سطح بالای معارف دینی در رسانه‌ها و اجتماعات بین‌المللی و نقش جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها در این خصوص، افزودند: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان فاضل پرشماری در جامعه حضور دارند که باید برای بیان مسائل مرتبط با زن و خانواده در رسانه‌ها آماده شوند و همچنین باید بتوانند در مجامع بزرگ جهانی و اسلامی با استناد به آیات و روایات و نهج‌البلاغه، مطالب عالی دینی را بیان کنند که این کار هم در پیشرفت و شناساندن کشور در دنیا و هم در ایجاد امت اسلامی تأثیرگذار خواهد بود.

چه نوع آموزش‌هایی برای تحقق حضور خواهران در رسانه‌ها و اجتماعات بین‌المللی در جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها طراحی و اجراء  شده است؟
بحث اینجا دو قسمت است: یک قسمت برنامه‌هایی که اجرا شده و یک قسمت برنامه‌هایی که در حال طراحی و برنامه‌ریزی هستند. الحمدلله در برنامه‌ی درسی جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها، برخی از واحدهای مهارتی به عنوان واحد درسی گنجانده شده‌اند. مثلاً واحدهایی مانند روش تدریس، روش کلاس‌داری، روش مقاله‌نویسی، روش نویسندگی و روش سخنرانی. ما در اینجا مرکز آموزش‌های آزاد و مهارتی داریم که بیش از هفتاد نوع مهارت را در زمینه‌های مختلف به خواهران تعلیم می‌دهند. البته این بخش از آموزش‌های مهارتی جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها برای خواهران غیرحوزوی هم آزاد است، اما اساتید آن بیشتر از خواهران حوزوی هستند که دارای آن مهارت‌ها هستند. در همین نمایشگاهی که در خدمت حضرت آقا بودیم، برخی از آثار خواهران آنجا به نمایش گذاشته شده بود که برای آقا حتی خط یکی از این آثار خیلی جالب بود. ایشان پرسیدند که واقعاً این را خود خانم‌ها نوشتند؟ من عرض کردم بله. ایشان این تابلو را جلو آوردند و دقیق تابلو را خواندند.

امروز در زمینه‌ی نقاشی و هنر الحمدلله جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها بخش مهارتی‌اش خوب دارد فعالیت می‌کند و حتی در سطح بین‌الملل یعنی ما دوره‌های معارفی که می‌گذاریم خواهران بین‌الملل می‌آیند ایران برایشان یک دوره‌های مهارتی هم می‌گذاریم که اینها وقتی می‌خواهند برگردند شاید نتوانند مثلاً کلاس درسی یا مجلس سخنرانی تشکیل بدهند - چون کشورهایشان همه اسلامی نیست - ولی بتوانند از راه این مهارت هم بتوانند هزینه‌های زندگی‌شان را تأمین کنند و هم بتوانند دیگران را جذب کنند.

البته قطعاً ما باید یک کارگروه از نخبگان تشکیل دهیم تا منویات و توصیه‌های حضرت آقا را بررسی کرده و بر اساس آن، بتوانیم برنامه‌ها و نقشه‌ی راه جدیدی تنظیم کنیم.

رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار، به‌روزرسانی کتاب‌ها و شیوه‌های درسی در حوزه‌های علمیه و ورود به مسائل مورد نیاز جامعه، از جمله مسائل مالی و پولی، حکمرانی، خانواده و مسائل جدید مانند رمز ارزها را از جمله الزامات تحول در حوزه علمیه خواندند و افزودند: مخالفت با تحول حوزه علمیه، مخالفت با پیشرفت دین در کشور است؛ البته کسانی که باید تحول را ایجاد کنند، باید صلاحیت آن را داشته باشند.

در جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها آن تحول مطلوب چگونه محقق خواهد شد و چگونه در حال پیگیری است؟
بنده از ابتدا که این مسئولیت را پذیرفتم، موضوع تحول را در فرمایشات حضرت آقا دنبال کرده‌ام و منظومه فکری رهبر انقلاب اسلامی در دستور کار جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها قرار گرفت. اساساً، برنامه‌هایی که برای حضرت آقا گزارش می‌دهیم تحت عنوان «گزارش برنامه‌های تحولی» ارائه می‌شود.

رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار به منطق تحول و وظایف حوزه‌ها پرداختند و تأکید کردند که جامعه در حال تحول است؛ دنیا، طبیعت و همه چیز در حال تحول‌اند. بنابراین، حوزه‌ها نمی‌توانند از این تحولات جدا باشند. وقتی اجتماع دچار تحول می‌شود، حوزه‌ها نیز حتماً باید تغییر کنند. این همان منطق تحول است که ما از آن گریزی نداریم. در اجتماع، انسان‌ها در حال تغییر و تحول‌اند. بنابراین، باید برای پاسخگویی به نیازهای آنها، روش‌های جدیدی را پیدا کنیم، چرا که روش‌های سنتی ممکن است دیگر پاسخگوی نیازهای امروز نباشد. مبانی همان مبانی است، اما باید روش‌هایمان را تغییر دهیم و محتواهایی را ارائه دهیم که بتواند پاسخگوی نیازهای امروزی باشد.

در تحول حوزه‌ها باید به وظایف حوزه‌ها پرداخته شود. حوزه چه وظیفه‌ای دارد؟ حوزه چه کار باید بکند؟ حوزه باید معارف دین را شناسایی کند. این مبانی را از قرآن، احادیث، اهل بیت و کتاب‌های گذشتگان بیان می‌کنیم. این معارف باید مستدل و منطقی تبیین شود. اکنون دیگر همه به دنبال استدلال هستند؛ بنابراین باید تبیینی منطقی و مستدل از معارف دینی ارائه دهیم و سخن ما باید پاسخگوی نیازهای اقشار مختلف باشد. بحث‌هایی مانند اقتصاد، سیاست و حاکمیت، و خانواده از جمله عرصه‌هایی هستند که دین برای آن‌ها حرف دارد. حالا این سوال مطرح است که چه کسی باید حرف دین را بیان و عملیاتی کند؟ گاهی ما صرفاً در مباحث نظری پیشرفت می‌کنیم، اما نحوه اجرا چگونه باید باشد؟ این نیز نقش حوزه‌ها است. بنابراین در این زمینه نیاز است که نخبگان حوزه برنامه‌ریزی کنند. باید نخبه‌های حوزه بنشینند و برای تحول، نقشه راهی طراحی کنند. در این نقشه راه، اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت باید بر اساس منویات آقا تعیین شوند.

در پایان اگر نکته ای دیگری دارید بفرمایید و جمع بندی داشته باشید.
آنچه که می‌خواهم عرض کنم و برداشت خودم از آن دیدار بود، نگاه بلند و والای آقاست که نشأت گرفته از نگاه اسلام به زن و ابعاد مختلف وجودی او است. جامعیت آقا در چند دقیقه بحثی که بیان داشتند، برای ما بسیار قابل توجه بود. نگاه ایشان به زن، جایگاه زن در اجتماع، خانواده و جایگاه علمی در سطح عالی که باید به آن رسید، و اینکه جامعة الزهراء سلام‌الله‌علیها باید خواهران را پرورش دهد و خواهران باید در بالاترین طراز علمی قرار بگیرند، همچنین بحث توجه به اخلاق، تربیت، تهذیب و توجه به خانواده در یک سخنرانی بسیار کوتاه که تمامی این نکات بیان شد، بسیار مهم بود. توجه به خانواده و نقشی که یک زن می‌تواند در خانواده ایفا کند و این در تکامل و ترقی آن مؤثر است، برای من خیلی اهمیت داشت. این همه را کنار نگاه عاطفی آقا بگذارید. تعبیر «دختران‌تان» داشتند و فرمودند دختران‌تان را این‌گونه تربیت کنید. یعنی اگر می‌خواهید تربیت کنید، نباید به طلبه نگاه مدیر و کارمندی و این‌ها داشته باشید. نگاه باید پدرانه و مادرانه باشد. دقیقاً در تمام مدت سخنرانی ایشان، فکر می‌کنم تمام کسانی که به ویژه خانم‌هایی که در جلسه حضور داشتند، نگاه پدرانه ایشان را حس می‌کردند.

خیلی برای من این جامعیت، ذوابعاد بودن آقا و نگاه‌شان در مورد خانم‌ها قابل توجه بود که خانم‌ها باید رشدشان تک‌بعدی نباشد. رشد باید در ابعاد مختلف باشد. صرفاً بحث علم را مطرح نکردند، صرفاً بحث اخلاق و تربیت و تهذیب را مطرح نکردند. ایشان در جمعی که خانم‌های حوزوی حاضر بودند، در بحث حاکمیت دینی بیان داشتند که مسائل اقتصادی باید توسط حوزه حل بشود. یعنی خانم‌ها باید روی این مسائل فکر کنند. هیچ عرصه‌ای را نگفتند که خانم‌ها نباید وارد این حوزه‌ها شوند. این جامعیت واقعاً استثنایی است.

ما باید کارگروه‌هایی از نخبگان تشکیل دهیم تا ابتدا بیانات ایشان را تحلیل کنند و سپس بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم.