تاریخچه حضور رهبری در دانشگاه‌های تهران

"من پیشنهاد ‌می‌کنم که آقای آقا سیدعلی آقا بیایند، خامنه‌ای... ایشان بیایند به‌جای آقای مطهری. بسیار خوب است ایشان، فهیم است، ‌می‌تواند صحبت کند،‌ می‌تواند حرف بزند."¹ این‌ها سخنان امام خمینی است خطاب به دانشجویانی که بعد از شهادت استاد مطهری به دیدار ایشان آمده بودند تا امام از میان شخصیت‌های آن روز کشور و اطرافیان‌شان کسی را به آنان معرفی کنند تا جای شهید مطهری را به‌عنوان یک فقیه و اسلام‌شناس آگاه به مسایل روز و علوم جدید برای آنان پر کرده و شبهات عقیدتی و پرسش‌های سیاسی آنان را در آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی پاسخ دهد.

البته آیت‌الله خامنه‌ای پیش از پیروزی انقلاب هم با دانشجویان و دانشگاهیان مرتبط بودند. علاوه بر حضور در محافل دانشجویی و ایراد سخنرانی، ایشان جلسات منظم تفسییر در مسجد کرامت مشهد برگزار می کردند که حاضران در این جلسات عمدتاً طیفی از دانشجویان بودند.
َ
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم ایشان حضور مستمری در دانشگاه داشتند. سخنرانی، مناظره، جلسات پرسش و پاسخ هفتگی متناوب در دانشگاه های مختلف و دیدار و ارتباط مستمر با مجموعه‌ها و گروه ‌های دانشجویی از جمله نشانه‌های حضور گسترده آیت‌الله خامنه‌ای در دانشگاه‌ها بود. این حضور به قدری پر رنگ بود که گروه فرقان و منافقین به‌عنوان ترتیب دهندگان طرح ترور آیت‌الله خامنه‌ای، ابتدا دانشگاه تهران را به این دلیل که آیت‌الله زیاد به آن‌جا رفت و آمد می‌کردند به‌عنوان مکان اصلی ترور ایشان در نظر گرفته بودند که بعد از ناکامی، سخنرانی ایشان در مسجد اباذر را به‌عنوان محل بعدی برای ترور ایشان انتخاب کردند. [گزارش ترور آیت‌الله خامنه‌ای را از این‌جا بخوانید]

این ارتباط با محیط‌های دانشجویی و دانشگاه‌ها علی رغم مشغله زیاد در دوران ریاست جمهوری ایشان باز هم ادامه یافت. دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرسٰ صنعتی شریف و علم و صنعت از جمله دانشگاه‌هایی بودند که در دوران ریاست جمهوری حضور آیت‌الله را به خود دیده بودند.

دیدار با دانشجویان، اساتید، نخبگان و پژوهشگران که هرساله به مناسبت های مختلف و دفعات گوناگون انجام می‌شد، از جمله این مجاری ارتباطی است. علاوه بر این ره‌بّر معمولا به اجلاس‌های سالانه تشکل‌های دانشجویی فراگیر مثل انجمن اسلامی دانشجویان(دفتر تحکیم وحدت)، جامعه اسلامی دانشجویان، جنبش عدالت‌خواه دانشجویی و بسیج دانشجویی پیام‌هایی می‌دهند و نقطه نظرات خود را در خصوص فعالیت‌های جنبش دانشجویی مطرح می‌کنند.

هرچند حضور مستقیم آیت‌الله خامنه‌ای در دانشگاه ها کمتر از دوران قبل شده اما باز هم ایشان به دانشگاه‌های مختلف رفته و دیدارهایی را با دانشجویان برگزار کرده‌اند. حضور ایشان در دانشگاه‌های افسری امام علی(ع) ارتش و امام حسین(ع) سپاه پاسداران معمولا به طور سالانه بوده است. در سفرهای استانی هم ایشان همواره دیدار با دانشجویان استان را دربرنامه‌های خود داشته‌اند.

تهران
جدای از این‌ها آیت‌الله خامنه‌ای در طول سال‌های رهبری‌شان 6 دیدار از دانشگاه‌های مهم کشور داشته‌اند. تهران، تربیت مدرس، امیرکبیر، شریف، بهشتی و علم وصنعت دانشگاه‌هایی هستند که تا به حال میزبان رهبر انقلاب بوده‌اند  و البته گاهی هم دانشجویان بعضی دانشگاه‌ها به دیدار رهبر آمده‌اند مثل دیدار عید غدیر سال 1384 دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) با ره‌بر.

فضای دانشگاه ها در سال‌های 71 و 72 به گونه‌ای بود که این تصور القاء می‌شد که وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت معتقد است که دانشجو باید کار علمی کند و کمتر سیاسی باشد. اما ره‌بر در یک موضع گیری جالب در قبال فضای دانشگاه‌ها فرمودند: "خدا لعنت کند آن دستهایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند."²

البته سوء برداشت‌هایی که در این‌باره صورت گرفت و فضای دانشگاه‌ها را ملتهب کرد، رهبر انقلاب را وا داشت تا دوباره معنای این واژه را توضیح دهند. ایشان درست دو سال بعد در توضیح عبارت فوق بیان می‌کنند: "بنده یک وقت عرض کردم دانشگاه‌ها باید سیاسی باشند و دانشجو باید سیاسی باشد. معنای این حرف آن است که دانشجو باید قدرت تحلیل سیاسی داشته باشد تا جبهه‌بندی‌های دنیا را بشناسد؛ تا بفهمد امروز دشمن کجاست و از کجا و با چه ابزاری حمله می‌کند. این، برای شما لازم است. اگر شما تلاش سیاسی، کار سیاسی، مطالعه و مباحثه‌ی سیاسی نداشته باشید، این توانایی را پیدا نمی‌کنید. البته توجّه داشته باشید که دشمن از همین امر استفاده نکند. دشمن با کمال هوشیاری ایستاده است. امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام فرمود: "و من نام لم ینم عنه"؛ مراقب باشید که اگر شما غفلت می‌کنید، دشمن از شما غفلت نمی‌کند. دشمن با کمال هوشیاری مراقب است."³

البته علی‌رغم هشدار رهبری باز هم افراط‌های زیادی در محیط‌های دانشگاهی و دانشجویی صورت می‌گرفت که نتیجه‌ای جز دور شدن دانشجویان و دانشگاه‌ها از رسالت اصلی‌شان نداشت. آیت‌الله خامنه‌ای در اولین حضورشان در دانشگاه‌ها در دوران رهبری باز هم در این باره تذکر داده و فرمودند: "من سه، چهار سال قبل از این گفتم که دانشجویان بایستی سیاسی شوند؛ و بعد هم علیه کسانی که دانشگاه را از سیاست دور کردند، تعبیر تندی کردم. یک سال بعد از آن، یا همان وقت‌ها، در یک اجتماع دانشجویی گفتم که اشتباه نکنید؛ من که می‌گویم فعّالیت سیاسی، معنایش این نیست که فعالیت سیاسی حتماً باید علیه دولت، علیه مسؤولان و علیه نظام باشد. بعضی از بدخواهان، فعالیت سیاسی را این‌گونه تعبیر می‌کنند. فکر می‌کنند فعّالیت سیاسی، یعنی سیاسی‌کاری! این، یک نوع سیاسی‌کاری و یک نوع تقلّب است که آدم تصوّر کند فعّالیت سیاسی در دانشگاه، فقط با بد گفتن و با فحّاشی کردن و با اهانت کردن به این و آن حاصل می‌شود؛ نه. فعّالیت سیاسی، برای پیدا شدن قدرت تحلیل در دانشجوست."⁴

اولین حضور ره‌بر برای دیدار با دانشجویان یکی از دانشگاه‌های تهران در دانشگاه تهران بود. آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ 22 اردیبهشت 1377 در دانشگاه تهران حضور یافتند تا این دیدار اولین دیدار رسمی ایشان از یکی از دانشگاه‌های مهم کشور در قامت رهبر برای دیدار با دانشجویان و اساتید آن دانشگاه نام بگیرد.

در آن روزها فضای دانشگاه تهران ملتهب بود و کشمکش‌هایی بین بسیج دانشجویی و انجمن اسلامی بر سر مسایل جاری کشور وجود داشت و قرار بود بسیج دانشجویی در آن روز تجمعی را برگزار کند. ره‌بر در سخنانشان در جمع دانشجویان دانشگاه تهران به این نکته اشاره کرده و فرمودند: "من نکته‌ی کوتاهی را درباره‌ی امروز که به این‌جا آمدم، بگویم. من تقریباً از یک هفته پیش تصمیم گرفتم که به این‌جا بیایم؛ اما آن را به کسی نگفتم. حتّی در دفترم هم فقط یکی، دو نفر می‌دانستند و هیچ‌کس نمی‌دانست. دیشب من اطّلاع پیدا کردم که امروز چند گروهِ دانشجویی بنا دارند اجتماعات تشکیل دهند و سخنرانی کنند. گفتم، از آنها خواهش شد که امروز تأخیر بیندازند و اجتماع نداشته باشند، تا ما بتوانیم این برنامه را انجام دهیم. پیغام دادند، آنها هم برنامه‌هایشان را تعطیل کردند."⁵

علاوه بر پاسخ به سوالات متعدد و گوناگون دانشجویان در قالب جلسه پرسش و پاسخ، از جمله مطالبی که رهبر انقلاب در این دیدار مطرح کردند، بیان خاطراتی جالب از حضورشان در دانشگاه تهران بود که یکی مربوط به دوران ستم‌شاهی و دیگری مربوط به آغازین روزهای پیروزی انقلاب در سال 1358 بود.

فارغ‌التحصیلان خوش‌بخت
چهار ماه بعد دیدار دوم رهبر از یک دانشگاه هم انجام شد و آن حضور ایشان در مراسم فارغ التحصیلی جمعی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس بود که البته همراه با جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان از رهبر هم بود. آیت‌الله خامنه‌ای روز پنج‌شنبه (12 شهریور) در اجتماع دانش‌آموختگان دانشگاه تربیت مدرس حضور یافتند. ایشان در سخنانی پیرامون مسایل روز و از جمله معنا و مفهوم آزادی و همچنین شان و وظیفه مطبوعات به ایراد سخن پرداختند و در پایان سخنان‌شان به تعدادی از سؤالات مکتوب دانش‌آموختگان و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس پاسخ گفتند.⁶
گفتنی است یک روز بعد از این دیدار  در روز 15 شهریور 77، تشکل‌های اسلامی دانشگاه تربیت مدرس با انتشار بیانیه‌ای از حضور رهبر انقلاب در این دانشگاه قدردانی کردند.⁷

ربات‌ها
دیدار بعدی رهبر انقلاب تقریبا یک سال بعد بود؛ اول آذر 1378 این‌بار دانشگاه صنعتی شریف میزبان رهبر شده بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صبح روز اول آذر 78 ضمن بازدید از دانشگاه صنعتی شریف با اساتید و دانشجویان این دانشگاه دیدار و گفتگو کردند.

رهبر در بدو ورودشان به دانشگاه صنعتی شریف و بعد از آشنایی با اساتید و مسولین دانشگاه از رقابت میان ربات‌های فوتبالیست ساخته شده توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف دیدن کرده و بعد از آن نیز در جمع دانشجویان حاضر در مسجد این دانشگاه شرکت کردند.

از جمله مطالب جالب توجهی که از سوی ره‌بر در جلسه با دانشجویان دانشگاه شریف مطرح شد، تعریف ویژه‌ای بود که ایشان از جنبش دانشجویی و ماهیت آن ارائه دادند و فرمودند: "جنبش دانشجویی - یا به همان تعبیر درست‌تر: بیداری دانشجویی - چیز جدیدی نیست؛ یک چیز مخصوص ایران هم نیست؛ چون همان‌طور که گفتیم، متعلّق به محیط دانشگاه است. این بیداری، خصوصیاتی دارد؛ انگیزه‌هایی در آن هست و نتایجی بر آن مترتّب می‌شود. اگر این خصوصیات را درست بشناسیم، می‌تواند به‌عنوان یک منبع غنی و سرشار و فیاض برای آن کشور و آن محیط و آن جامعه به‌کار گرفته شود؛ اما اگر درست شناسایی نشود، ممکن است تضییع شود. مثل ثروتی که شما از وجود و یا از کاربرد آن اطّلاع ندارید. بدتر از این، آن ثروتی است که شما که صاحبش هستید، اطّلاع ندارید؛ اما یک دزد و یک دغل اطّلاع دارد که زیر این مخفیگاه، این گنج هست؛ کاربردش هم این است. لذا او می‌آید و استفاده می‌کند و این دیگر می‌شود خسارت فوق خسارت! یکی از فرایض اوّلیه‌ی اوّلاً خودِ دانشجو، ثانیاً مجموعه‌ی مدیرانِ دانشجویان و دانشگاهها و ثالثاً مجموعه‌ی مدیران کشور، شناسایی این پدیده‌ی ذاتاً دانشجویی است؛ یعنی بیداری دانشجویی، یا جنبش دانشجویی، یا حرکت دانشجویی."⁸

دو دیدار
دیدار رهبر انقلاب با دانشجویان دانشگاه امیرکبیر که چهارمین دیدار از این نوع دیدارها بود که حدود یکسال بعد یعنی در 9 اسفند 79 انجام شد. آیت‌الله خامنه‌ای در آغاز ورود به دانشگاه صنعتی امیرکبیر با حضور در یادمان شهدای این دانشگاه با قرائت فاتحه یاد این عزیزان را گرامی داشتند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر با تقدیم 89 شهید نخستین دانشگاهی بود که در دوران دفاع مقدس برای حفظ کیان نظام اسلامی و تمامیت ارضی کشورمان به جبهه‌های نبرد نیروی رزمنده اعزام کرد.⁹

آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از نمایشگاه نمونه‌ای از طرح‌های تحقیقاتی، صنعتی و کاربردی دانشگاه صنعتی امیرکبیر دیدن کردند. هنگام بازدید ایشان محققان و طراحان درباره‌ی چگونگی طراحی، ساخت و کاربرد این طرح‌ها در بخش‌های علمی و صنعتی توضیحاتی بیان کردند.¹⁰

از جمله مهم‌ترین مطالب مطرح شده در این دیدار از سوی رهبر انقلاب تأکید ایشان بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم در مراکز دانشگاهی و آموزشی بود که برای اولین‌بار در دیدار با دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر مطرح شد.¹¹

کمتر از دو هفته بعد این‌بار ره‌بر میزبان دانشجویان بود تا به سؤالاتی که از جلسه‌ی پرسش و پاسخ با دانشجویان امیرکبیر باقی مانده بود پاسخ دهد. حسینیه امام خمینی(ره) میزبان امیرکبیری ها بود تا به سنت ایرانی ها دید و بازدید رهبر را پاسخ گویند. از نکات جالب توجه این دیدار تاکید رهبر بر به کار بردن نام امیرکبیر به جای پلی‌تکنیک که نامی غربی است و همچنین تأکید مجدد ایشان بر بحث تولید علم و جنبش نرم‌افزاری بود.
 
من هم راضی نیستم
دیدار بعدی ره‌بَر در تاریخ 22 اردیبهشت 1382 و از دانشگاه شهید بهشتی انجام شد. در این دیدار رهبر هم برای اساتید و دانشجویان در دو جلسه مجزا سخنرانی کردند و بعد هم به سؤالات تقریباً مفصل دانشجویان در جلسه‌ی پرسش و پاسخ، جواب گفتند. از نکات جالبی که در سوال‌های دانشجویان مطرح شد ملاک انتخاب دانشگاه‌ها توسط رهبر برای حضور بود که ایشان پاسخ گفتند: "بنده سال‌هاست که با دانشگاه‌ها ارتباط دارم و به همه‌ی دانشگاه‌ها رفته‌ام؛ به دانشگاه شما هم چند بار آمده‌ام، که آن زمان شما دانشجو نبودید. با دوستانی که با دانشگاه‌ها ارتباط دارند، مشورت می‌کنیم و هر دانشگاهی که نرفته باشیم، می‌رویم. من به دانشگاه تهران، تربیت مدرّس، صنعتی شریف، امیر کبیر و دانشگاه امام حسین رفته‌ام و بالأخره حالا نوبت دانشگاه شهید بهشتی شد؛ ان‌شاءاللَّه خداوند قبول کند. بنده دوست دارم همچنان‌که از دوره‌ی جوانی با قشر دانشجو ارتباط داشته‌ام -نه ارتباط صوری، بلکه واقعاً ارتباطگیری داشته‌ام؛ حرف می‌زدم، حرف می‌شنیدم، مباحثه می‌کردم، تعلیم می‌دادم، یاد می‌گرفتم- و تا الآن هم ادامه دارد، این ارتباط تا هر وقت که زنده هستم، با جماعت جوان و دانشجو قطع نشود."¹²

رهبر همچنین در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت مبارزه با مفاسد اقتصادی هم فرمودند: "من خصوصی به شما عرض می‌کنم: نه! واقعاً من از آنچه اتّفاق افتاده، راضی باشم؟ نه، کمتر از آن حدّی است که بنده را خشنود و راضی کند؛ اما انصافاً تلاش کردند. در جلسه‌ای که اخیراً با مسؤولان قوای سه‌گانه داشتیم، به آنها گفتم دو سال گذشت. قوّه‌ی قضاییه و قوّه‌ی مجریه گزارش فعالیت‌های خود را آوردند. حجم فعالیت‌ها خوب است -در این نمی‌شود تردیدی داشت- ستادی هم تشکیل داده‌اند که نسبتاً فعال است؛ لیکن آن مقداری که بنده را راضی کند، نیست."¹³

جوانان یقیناً خواهند دید
آخرین دیدار رهبر از دانشگاه‌های تهران تقریباً یک‌سال پیش برگزار شد و ره‌بر در تاریخ 24 آذر 87 به دانشگاه علم و صنعت رفتند. در این دیدار رهبر جلسات جداگانه‌ای با اساتید و دانشجویان دانشگاه داشتند و به ایراد سخن پرداختند. از جمله مطالب جالب توجه در این دیدار  سخنان رهبر درباره شخصیت جاویدالنشان حاج احمد متوسلیان بود که به‌عنوان یکی از سرداران دانشگاه علم و صنعت تصویر بزرگی از وی بر روی سن سالن محل سخنرانی رهبر به چشم می خورد.

از جمله نکات جالب توجه دیگر که رهبر در سخنرانی در جمع دانشجویان علم و صنعتی بر آن تأکید داشتند یکی بحث تولید علم بود و دیگری هم بحث رسالت‌های جنبش دانشجویی. ره‌بر در این‌باره گفتند:‌ "عرض کردیم که کشور باید به عزت علمی برسد. هدف هم باید مرجعیت علمی باشد در دنیا؛ همین طور که بارها عرض کرده‌ایم. یعنی همین‌طور که شما امروز ناچارید برای علم و دست‌یابی به محصولات علمی به دانشمندانی، به کتاب‌هایی مراجعه کنید که مربوط به کشورهای دیگرند، باید به آن‌جا برسیم که جوینده‌ی دانش، طالب علم، مجبور باشد بیاید سراغ شما، سراغ کتاب شما؛ مجبور باشد زبان شما را یاد بگیرد تا بتواند از دانش شما استفاده کند. هدف باید این باشد. این یک آرزوی خام هم نیست. این چیزی است که عملی است. این‌جایی هم که ما امروز از لحاظ علمی و فناوری قرار داریم، این هم یک روزی جزو آرزوهای خام به حساب می‌آمد... این یک کار چندساله است. این کار چندساله با شدت، با حدت، با پیگیری تمام، با امید بایستی دنبال شود و ان‌شاءاللَّه به نتایجی خواهد رسید. یقیناً روزی خواهد رسید که شما ببینید مرجعیت علمی یافتن دانشگاه‌های ایران و دانشمندان ایران چیز دور از دسترسی نیست؛ خیلی نزدیک به شماست. شما جوان‌ها یقیناً این را خواهید دید؛ من تردیدی ندارم."¹⁴

ایشان همچنین درباره جنبش دانشجویی فرمودند: "جریان دوم که آن مسأله‌ی آرمان‌خواهی است در دانشگاه‌ها - که در زبان متعارف به او گفته می‌شود جنبش دانشجویی - در کشور ما تاریخ بسیار جالبی دارد. این را از این جهت می‌گویم و رویش تکیه می‌کنم که این حرکت باید ادامه پیدا کند و این چیزی نیست که بتواند متوقف بشود؛ چون کشور در شرائطی است و نظام جمهوری اسلامی، ساخت و ویژگی‌ها و مختصاتی دارد که حتماً جنبش دانشجوئی در کنارش بایستی حضور داشته باشد. این جنبش دانشجوئی در کشور ما در تاریخِ ثبت شده و شناخته شده‌ی خود، همیشه ضد استکبار، ضد سلطه، ضد استبداد، ضد اختناق و بشدت عدالت‌خواه بوده است. این ممیزات جنبش دانشجوئی ما از روز اول است تا امروز. اگر کسی مدعی جنبش دانشجوئی باشد، اما این ممیزات را نداشته باشد، صادق نیست. دست جنبش دانشجوئی نمی‌تواند در دست کسانی باشد که در فلسطین قتل‌عام می‌کنند، در عراق جنایت می‌کنند، در افغانستان مردم را از دم تیغ می‌گذرانند؛ این جنبش دانشجوئی نیست. جنبش دانشجوئی خصلت و خاصیتش در کشور ما لااقل این‌جور است -شاید در خیلی از کشورهای دیگر هم باشد- که ضد استکباری، ضد سلطه، ضد دیکتاتوری و طرفدار عدالت است. شروع این حرکت یا مقطع شناخته‌شده‌ی این حرکت، همین 16 آذر است."¹⁵

منابع:
1. صحیفه‌ی امام، جلد 8، صفحه‌ی 138
2. بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان به مناسبت روز ملی مبارزه با استکبار- 12/08/1372
3. بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان - 10/08/1374
4. 22 اردیبهشت 77 – بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در دانشگاه تهران
5. 22اردیبهشت 77 – بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در دانشگاه تهران
6. روزنامه کیهان - شنبه 14 شهریور 77
7. روزنامه کیهان- 16 شهریور 77
8. روزنامه کیهان - اول آذر 78
9. روزنامه کیهان - اسفند 1379
10. همان
11. 9 اسفند 1379 - بیانات و پرسش و پاسخ در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیر کبیر
12. 22 اریبهشت 1382 - بیانات در جلسه‌ی پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی
13. همان
14. 24 آذر 87 - دیدار اساتید و دانشجویان در دانشگاه علم و صنعت
15. همان