پیدا و ناپیدای دومین نشست اندیشه‌های راهبردی

دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی در محضر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، با موضوع «عدالت» و با هم‌اندیشی حدود 150 تن از استادان و محققان دانشگاهی و حوزوی در تاریخ 90/2/27 برگزار گردید. این نشست 4 ساعت به طول انجامید. ابتدا دبیر نشست طی سخنانی به بیان اقدامات انجام شده در خصوص نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی پرداخت و گزارشی از فراهم شدن مقدمات تأسیس مرکز الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت و نیز هدف‌ها و برنامه‌های نشست جاری ارائه کرد. سپس ده تن از محققان و صاحب‌نظران در دو بخش نظری و کاربردی مقالات برگزیده نشست را درباره «مبانی، مفاهیم، ابعاد، کارکردها، ضرورت‌ها و راه‌کارهای تحقق عدالت» بیان کردند. پس از هر بخش از مقالات ارائه شده، تعدادی از حاضران به تبادل نظر و پرسش و پاسخ در خصوص مقالات پرداختند. سرانجام رهبر معظم انقلاب اسلامی طی بیانات مبسوطی ابعاد مختلف عدالت را تشریح فرمودند و منشور جامعی از مباحث ضروری عدالت را طرح کردند و پیگیری و تداوم مباحث نشست را به مرکز در شرف تأسیس الگوی اسلامی‌-ایرانی پیشرفت محول نمودند و مشارکت همه صاحب‌نظران ذی‌ربط را خواستار شدند. ذیلاً برخی اطلاعات و نکات تکمیلی این نشست را مرور می‌کنیم:

هدف از برگزاری نشست
هدف نشست ایجاد محیط تضارب آزاد آرای تخصصی و راهبردی به منظور تبیین ابعاد و جنبه‌های نظری و کاربردی تحقق عدالت در جمهوری اسلامی و کمک به ایجاد گفتمان اصیل و تصمیم‌سازی نسبت به این موضوع در کشور بود.

چرا موضوع عدالت؟
عدالت یکی از مفاهیم بنیادین اندیشه اسلامی و علت پایداری همه نظام‌های سیاسی است. عدالت جان‌مایه خواست‌های اصلی مردم ما بوده و شعارهای اساسی انقلاب اسلامی عمدتاً بر محور عدالت و مبارزه با ظلم و تبعیض مطرح شد. از سوی دیگر عدالت از مهم‌ترین اهداف اجتماعی یک نظام اسلامی است. محورهای اصلی عبارت بودند از:
1. جایگاه عدالت اجتماعی در گفتمان انقلاب اسلامی
2. مفهوم، مبانی و شاخص‌های اصلی عدالت اجتماعی از منظر انقلاب اسلامی
3. نقد نظریه‌های مطرح در حوزه عدالت اجتماعی
4. نسبت عدالت و پیشرفت
5. ارزیابی روش‌مند تحقق عدالت اجتماعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ارائه راه‌کارهای اساسی برای تحقق عدالت و لوازم واقتضائات آن
6. عدالت اجتماعی در ابعاد گوناگون اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، قضایی و آموزشی

معیارهای انتخاب مدعوین
لازم بود حتی‌الامکان برگزیدگانی از گروه‌های علمی مرتبط با موضوع با تنوع گسترده، از حیث سن، تخصص، جنسیت و غیره در چنین نشست مهمی حضور داشته باشند. لذا مدعوین این نشست بر اساس جستجوی آثار علمی در حوزه عدالت و نیز از طریق بررسی فهرست استادان نمونه دانشگاه‌ها و مراکز علمی، نخبگان جوان و برگزیدگان جشنواره‌های معتبر علمی دارای تخصص مرتبط با نشست انتخاب شدند.

برخی از مهم‌ترین پایگاه‌های اطلاعات علمی مرتبط با موضوع عدالت شامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران، پایگاه نشریات جهاد دانشگاهی، اسناد کتابخانه ملی، پایگاه مرکز اطلاع‌رسانی منطقه‌ای علوم و فناوری شیراز، پایگاه اطلاعات نشریات تخصصی کشور و وبگاه‌های دانشگاه‌های کشور هستند. جست‌وجوی اینترنتی در این پایگاه‌های اطلاعاتی انجام شد و اسامی استادان، محققان و متخصصان دارای آثار مربوط به عدالت شامل کتاب، رساله و پایان‌نامه و مقالات چاپ شده در مجلات معتبر داخلی و ارائه شده در همایش‌های ملی شناسایی و گردآوری شدند.

فراخوان مقاله از صاحب‌نظران و متخصصان
پس از تعیین افراد متخصص در زمینه عدالت، از برخی از این متخصصان که دارای آثار بیشتر از نظر فراوانی یا عمیق‌تر از حیث محتوا و با رویکرد عدالت اجتماعی بودند، خواسته شد تا در چارچوب محورهای نشست و تا مهلت 90/1/20 مقالات خود را به دبیرخانه نشست ارسال نمایند. خوشبختانه تعداد زیادی از افراد متخصص و صاحب‌نظر به این فراخوان پاسخ مثبت دادند و مقالات خود را ارسال کردند.

چگونگی داوری مقالات
به منظور رسیدگی و داوری مقالات، سامانه داوری تهیه شد. هیئت داوران متشکل از 25 تن از متخصصان حوزوی و دانشگاهی بودند. مقالات ارسالی با شماره رمز معین ثبت و به صورت بی‌نام در قالب کاربرگ‌های تعیین شده، داوری شدند. ملاک‌های داوری شامل ارتباط موضوع مقاله با محورهای نشست، میزان نوآوری، کاربردی بودن و کیفیت نگارش بودند.

چه افرادی در نشست حضور یافتند؟
بیش از یک‌صد تن از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور به همراه جمعی از محققان حوزوی که عمدتاً دارای سابقه انتشار کتب و مقالات پژوهشی در زمینه عدالت هستند به همراه شماری از استادان نمونه و نخبگان جوان و شمار محدودی از صاحب‌نظران مربوط در نشست حضور یافتند. در دعوت از حاضران دقت شد تا توازن نسبی از حیث حوزوی و دانشگاهی بودن، جنسیت، حضور از دانشگاه‌ها و مراکز علمی سراسر کشور و حتی نقاط محروم به عمل آید و خوشبختانه توازن خوبی از گروه‌های مختلف علمی در این نشست به چشم می‌خورد.

سخنرانان نشست بر مبنای مقالات ارسالی خود در پاسخ به فراخوان دبیرخانه نشست که به صورت بی‌نام داوری شدند و دارای امتیاز بالا بودند، انتخاب گردیدند. ترکیب سخنرانان از تناسب خوبی از حیث حوزوی و دانشگاهی بودن، جنسیت، تخصص‌های علمی مختلف، مباحث نظری و کاربردی، حضور از دانشگاه‌ها و مراکز علمی سراسر کشور برخوردار بود. 4 سخنران حوزوی و 6 دانشگاهی شامل یک تن از خانم‌ها و یک تن از شهرستان، مقالات ارزشمندی ارائه کردند.

بخش پرسش و پاسخ آزاد نشست
بخشی از زمان نشست به پرسش و پاسخ اختصاص داده شد که از بخش‌های جذاب و جالب توجه نشست بود. در این بخش ضمن اختصاص وقت به منظور طرح سؤال و نقد مقالات ارائه شده، فرصتی نیز برای سخنرانان جلسه جهت پاسخ به سؤالات طرح شده در نظر گرفته شد. مطالبی که در این بخش مطرح شد گویای آن بود که محتوای مقالات به خوبی توسط حاضران در جلسه فهم و مورد نقد واقع شده است.

در این بخش تنوع افرادی که سؤالات و نکات خود را طرح کردند، قابل توجه بود؛ به‌طوری که تعدادی از بانوان، نخبگان جوان و محققان حوزوی و دانشگاهی به بیان نقطه نظرات خود پرداختند و انتقادها، پیشنهادها و تکمله‌های عالمانه‌ای را مطرح نمودند که بر غنای علمی جلسه افزود. از دیگر نکات جالب توجه در این قسمت، اشتیاق تعداد کثیری از فرهیختگان جلسه به بیان نظرات تخصصی خود بود که دبیر نشست با توجه به تنوع ترکیب شرکت‌کنندگان به تعدادی از آنان فرصت سخن گفتن داد. در مجموع چهار تن از دانشگاهیان، سه تن از حوزویان، دو تن از نخبگان جوان، دو تن از بانوان سخن گفتند و سه تن از سخنرانان به نقد آن‌ها پاسخ دادند. با توجه به محدودیت زمانی جلسه، امکان اظهار نظر همه متقاضیان سخن گفتن فراهم نگردید و مانند نشست قبل از آنان خواسته شد که مطالب خود را پس از نشست به طور مکتوب ارائه نمایند. رهبر معظم انقلاب با توجه کامل، نکاتی را از این سخنان یادداشت فرمودند و در برخی موارد نیز پاسخ تکمیلی را از سخنرانان خواستار شدند یا پاسخ‌ها را تأیید کردند.

ارزیابی نشست
به منظور بررسی دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان نشست، برگه‌های ارزیابی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفته بود. در این برگه‌ها سؤالاتی در خصوص برنامه و سازماندهی نشست، کیفیت و نحوه ارائه سخنان دبیر نشست و عناوین و محتوا و نحوه ارائه مقالات و ارائه پرسش و پاسخ و نیز نحوه پیگیری نتایج نشست پرسیده شده بود. همچنین از موضوعات پیشنهادی برای نشست‌های آتی و چگونگی تقویت مشارکت مؤثر استادان و محققان برجسته در تصمیم‌سازی و تبیین مسائل و موضوعات اساسی مورد نیاز کشور سؤال شده بود.

بررسی و تحلیل اظهارات مدعوین محترم در این پرسش‌نامه‌ها حاکی از رضایت آن‌ها و مطلوبیت نشست بود. از نظر پاسخ‌گویان به پرسش‌نامه، این نشست نسبت به نشست قبلی به نحو بهتر و در سطح علمی بالاتری برگزار گردید. پیشنهادها و تذکرات مفیدی نیز که قابل استفاده برای نشست‌های آتی است، ارائه شد.

تدوین و چاپ مجموعه مقالات
همه مقالات پذیرفته شده در نشست که به ‌صورت یاد شده در بالا داوری و برگزیده شدند در کتاب مجموعه مقالات نشست چاپ شد. این کتاب قبل از شروع نشست در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. قرار است مجموعه‌ای منقح‌تر از کتاب مزبور با درج بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و سخنان دبیر نشست و مذاکرات مربوط متعاقباً در شمارگان وسیع منتشر ‌شود.