ترفندهای نرم استکبار

رهبر انقلاب معتقدند: «استکبار یک واژه‌ی قرآنی است که در قرآن درباره‌ی امثال فرعون و گروه‌های بدخواه و معارض حق و حقیقت به‌کار رفته است. استکبار در گذشته هم بوده است، تا امروز هم وجود دارد. استخوان‌بندی استکبار در همه‌ی دوره‌ها یکی است؛ البته شیوه‌ها و خصوصیات و روش‌ها در هر زمانی تفاوت می‌کند.» پیش از این دکتر اصغرآقا مهدوی، استادیار دانشکده‌ی الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام در یادداشتی به بررسی معنا و اهداف استکبار و اصول حاکم بر رفتار او در مقابله با جریان حق پرداخت. ایشان در یادداشت حاضر به تبیین حربه‌ها و سیاست‌های جریان استکبار علیه جریان حق از منظر قرآن کریم می‌پردازد:

روش‌ها و تاکتیک‌های کاربرد قدرت نرم از ناحیه مستکبران
مستکبران در قرآن کریم در جریان پیشبرد اهداف استکباری از سیاست‌هایی در مقام ترفند برای ‌اغفال هرچه بیشتر طرفداران جبهه‌ی استکباری و همچنین سست کردن بنیان‌های اعتقادی جبهه‌ی مستضعفین مدد می‌جویند:

الف. سیاست‌های تبلیغاتی
«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِک»^۱ ‌که بعضی از مفسرین آن را به هرگونه تبلیغات گمراه‌کننده که در آن از وسایل صوتی و بصری استفاده می‌شود، جهت انحراف از راه حق تفسیر نموده‌اند. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ : ج ۱۲ص ۱۸۵) تفسیر المیزان «استفزز» را به معنای «هل دادن به آرامی و به سرعت» می‌داند که در مقام کنایه، عاملان آن را -شیطان و پیروانش- همچون چوپان و رمه قلمداد کرده که عملاً با یک صدا به راه می‌افتند. (طباطبایی،۱۳۷۴:ج ۱۳ص۲۰۰)

اینفوگرافیک: استکبار را بشناسید

ب. سیاست‌های اقتصادی
محاصره‌ی اقتصادی از شیوه‌های مؤثر و متداولی است که از زمان‌های قدیم برای مواجهه با دیگران کاربرد داشته است. برای سرکوب انقلاب‌های توحیدی، مستکبران در طول تاریخ از این روش کمک جسته‌اند. محاصره‌ی حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و یارانشان در شعب ابی‌طالب و محاصره‌ی امام حسین علیه‌السلام و همرزمانشان در عدم دستیابی به آب، نمونه‌های تاریخی در این مورد هستند. قرآن درباره‌ی منافقان عهد حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرماید: «آن‌ها کسانی هستند که به یکدیگر می‌گویند: به کسانی که نزد پیامبر خدایند انفاق مکنید تا پراکنده شوند. حال آن‌که گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداست ولی منافقان درنمی‌یابند.»^۲
 
ج. سیاست‌های سیاسی، فرهنگی و روانی
بر اساس آیه‌ی ۶۴ ازسوره‌ی مبارکه‌ی اسراء استفاده از وعده‌های مغرورکننده و انواع فریب‌ها و نیرنگ‌ها، یکی دیگر از برنامه‌های شیطان است، آن‌ها روانشناسان ماهری را برای اغفال و فریب مردم ساده‌دل و حتی هوشیار تربیت کرده‌اند. (مکارم شیرازی،۱۳۷۴: ج ۱۲ ص ۱۸۷). در این راستا، شیطان و به تبع آن مستکبران از حربه‌های مختلفی مدد می‌جوید:

یک.‌‌‌‌‌ تهدید
وقتی فرد یا جماعتی از نظر روحی شکست خورد و در مقابل دشمن احساس ضعف نمود، تسلط بر او کار دشواری نخواهد بود، لذا در رقابت‌ها و مبارزات علیه یکدیگر، ابتدا سعی بر این است که طرف مقابل را با تهدیدها از میدان بیرون کنند و با ترس افکندن روحیه‌ی او را تضعیف نمایند و بعد در صورت مقاومت، مراحل بعدی عملیات را شروع نمایند. فرعون مستکبر، وقتی با ایمان ساحران روبرو می‌شود، دست به تهدید ایشان می‌زند: «]فرعون] گفت آیا پیش از آن‌که به شما اجازه دهم، به او ایمان آوردید؟ قطعاً او بزرگ شماست که به شما سحر آموخته است پس بی‌شک دست‌های شما و پاهایتان را یکی از راست و یکی از چپ قطع می‌کنم و شما را بر تنه‌های درخت خرما به دار می‌آویزم تا خوب بدانید عذاب کدام یک از ما سخت‌تر و پایدارتر است.»^۳

دو. تحقیر
اگر بتوان در کسی این احساس را برانگیخت که احساس کند از دیگران پست‌تر است، می‌توان بر او تسلط روانی پیدا کرد. در طول تاریخ مستکبران پیوسته بدین شیوه عمل کرده و بر مردم حاکم شده‌اند. فرعون از جمله مستکبرانی است که از این شیوه برای حاکم شدن بر اراده‌ی مردم استفاده نمود: «پس قوم خود را سبک‌‌مغز یافت [و آن‌ها را فریفت] و اطاعتش کردند چراکه آن‌ها مردمی منحرف بودند.»^۴ فرعون هنگامی که با دعوت موسی علیه‌السلام روبرو می‌شود، برای خنثی کردن اثر دعوت او بر اطرافیانش دست به تحقیر موسی علیه‌السلام می‌زند. فرعونیان به موسی نسبت جنون دادند.^۵ ( قرائتی، ۱۳۸۳:ج‌۸ ص۳۱۰).

سه. تهمت زدن
از آن‌جایی که انسان‌ها فطرتاً کمال‌خواه و به دنبال حقایق هستند، در صورتی که چهره‌ی حق نمایان شود و آمادگی نفسانی وجود داشته باشد، حقیقت را درک نموده و آن را می‌پذیرند. مستکبران هر طایفه‌ای که پیامبران به‌سوی ایشان فرستاده می‌شدند، رسولان خدا را متهم به اموری می‌کردند تا دعوت راستین ایشان را دروغین نشان دهند و بدین وسیله مردم را علیه ایشان برانگیزانند. فرعون هنگامی که با دعوت موسی علیه‌السلام روبرو می‌شود، برای خنثی کردن اثر دعوت او بر اطرافیانش، در صدد توجیه معجزات موسی برآمد و به اطرافیان خود گفت: «واقعاً این ساحری بسیار داناست.»^۶ فرعون فکر می‌کرد چون در آن زمان سحر رایج بود، این اتهام بهتر از هر چیز دیگر مؤثر واقع خواهد شد. ( قرائتی، ۱۳۸۳:ج‌۸ ص۳۱۰)

چهار. تطمیع
خداوند برای ادامه‌ی حیات انسان، خواسته‌هایی از قبیل میل به خانه و همسر و فرزند در او قرار داده است. تا زمانی که این امیال در خدمت انسان و تکامل معنوی او باشند، مفید و ضروری هستند؛ اما کسانی که از مدار حق خارج می‌شوند، این خواسته‌های طبیعی در ایشان طغیان می‌کند و دیگر حد و مرزی نمی‌شناسد. حال انسان‌هایی که به دنبال استخدام افراد در جهت اهداف خود هستند، چنین افراد حریصی را با وعده‌های دنیوی به سوی خویش می‌کشند. تطمیع به عنوان یکی از ابزار جذب افراد و گروه‌ها در انحطاط و سقوط از مسیر الهی، در طول تاریخ، در سطوح فردی و بین‌المللی کاربرد داشته است. هنگامی که قرار بر این شد تا موسی علیه‌السلام با ساحران تحت حاکمیت فرعون رقابتی داشته باشد، فرعون به ساحران وعده داد در صورتی که بر موسی علیه‌السلام غالب شوید «حتماً از [زمره‌ی] مقربان خواهید  شد.»^۷

پنج. تحریک احساسات
فرعون برای این‌که مردم را در مقابل موسی قرار دهد، دعوت او را توطئه‌ای برای اخراج مردم از سرزمینشان به حساب می‌آورد و می‌گوید: «ای موسی آمده‌ای تا با سحر خود ما را از سرزمینمان بیرون کنی؟»^۸ این تهمت، تهمتی سیاسی است تا بدان وسیله افکار عمومی را علیه او بشوراند و او را دشمن ملت معرفی کند، دشمنی که می‌خواهد با نقشه‌هایش آنان را از وطن، آب و خاکشان بیرون کند. (طباطبایی، ۱۳۷۴:ج‌۱۴، ص۲۴۰) قوم ثمود، قوم نوح، عاد و شعیب نیز استدلال‌های مشابهی در این رابطه داشتند.^۹

شش. جوسازی و انحراف افکار عمومی
در صورتی که جو سالم بر جامعه حاکم باشد، وجدان‌های پاک و فطرت‌های سالم انسان‌ها به دنبال حق خواهند رفت. لذا سعی شیاطین بر این است که حق را با باطل درهم آمیزند و باطل را به عنوان حق به مردم تحمیل نمایند.  مفسرِ تفسیر نمونه در شرح آیه‌ی ۱۷ سوره رعد (خداوند حق و باطل را [این چنین‌] مثل می‌زند ... )^۱۰ می‌نویسد:
هنگامی که سیلاب وارد دشت می‌گردد و جوش و خروش آب فرو می‌نشیند، اجسامی که با آب مخلوط شده بودند تدریجاً در سطح زمین ته‌نشین شده و کف‌ها از میان می‌روند و آب زلال، چهره‌ی اصلی خود را مجدداً آشکار می‌سازد. به همین ترتیب باطل به سراغ بازار آشفته می‌رود، تا از آن‌ها بهره گیرد، اما هنگامی که آرامش پیدا شد و هر کسی به جای خویش نشست و معیارها و ضابطه‌ها در جامعه آشکار گشت، باطل جایی برای خود نمی‌بیند و به سرعت کنار می‌رود. (مکارم شیرازی،۱۳۷۴:‌ ج۱۰ص ۱۶۹)
یکی از نیرنگ‌های سیاست‌بازان این است که هرگاه حادثه‌ی مهمی بر خلاف میل آن‌ها واقع شود برای منحرف ساختن افکار عمومی از آن، فوراً دست به کار ِ آفریدن صحنه‌ی تازه‌ای می‌شوند که افکار توده‌ها را به خود جلب و از آن حادثه‌ی نامطلوب منحرف و منصرف کنند. فرعون پس از شنیدن ایمان آوردن ساحران به موسی، در جهت منحرف کردن افکارعمومی به بزرگان قومش چنین گفت: «ای بزرگان قوم من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم پس ای هامان برایم بر گل آتش بیفروز و برجی [بلند] برای من بساز شاید به [حال] خدای موسی اطلاع یابم و من جداً او را از دروغگویان می‌پندارم.»^۱۱ (طباطبایی، ۱۳۷۴:ج‌۱۶، ص۵۲)

هفت. شایعه‌پراکنی
شایعه در اشکال مختلف آن، سلاح خطرناکی در خدمت جنگ روانی است و برای تخریب روحیه‌ی انسان‌ها، تضعیف و فلج ساختن اندیشه‌ی آن‌ها به کار می‌آید. قرآن کریم به بسیاری از شایعاتی که از سوی ضعیف النفس‌ها، منافقان و یهودیان ساخته و پرداخته ‌شده، اشاره کرده است. اوج این شایعات مربوط به جنگ‌ها، لحظات حساس و سرنوشت‌ساز است. شایعات پخش شده در احد، حدیبیه، تبوک و ... مصادیق بارزی از چنین شایعاتی است. همچنین وقتی عیسی علیه‌السلام از مریم سلام‌الله‌علیها متولد شد، یهودیان شایعاتی منتشر کردند که نزاهت و پاکی خاندان نبوت را جریحه‌دار می‌ساخت. قرآن در آیاتی بدان اشاره نموده است.^۱۲ (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴:ج۱۴ص۴۰۸)

هشت. سازشکاری
یکی از اصول مبارزه‌ی مستکبران با نهضت‌های الهی، سیاست گام به گام بوده است. همان‌طور که پیشتر بیان شد، شیاطین جن و انس برای نفوذ در یک فرد متعالی یا یک نظام الهی به تدریج و با احتیاط و طبق برنامه عمل می‌کنند. اگر اقداماتی که در لحظات اولیه برای به سازش کشیدن یک نهضت انقلابی صورت می‌گیرد با عکس‌العمل شدید رهبران انقلاب واقع نشود، دشمنان را در مقابله با آن حرکت دینی حریص‌تر و امیدوارتر می‌کند. قرآن تمایل مستکبران را در به سازش کشیدن رهبران دینی، این‌گونه بیان می‌دارد: «دوست دارند که نرمی کنی تا نرمی نمایند.»^۱۳ مراد این است که دوست دارند کمی تو از دینت مایه بگذاری، کمی هم آنان از دین خودشان مایه بگذارند، و هر یک درباره‌ی دین دیگری مسامحه روا بدارد. (طباطبایی، ۱۳۷۴:ج‌۱۹، ص۶۲۱)

ولی قرآن بارها به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هشدار داده که هرگز کمترین انعطافی در برابر این پیشنهادهای انحرافی از خود نشان ندهد و با اهل باطل مداهنه نکند، چنان‌که در آیه‌ی ۴۹ سوره‌ی مائده به این مهم اشاره شده است: «و میان آن‌ها به موجب آن‌چه خدا نازل کرده داوری کن و از هواهایشان پیروی مکن و از آن‌ها برحذر باش؛ مبادا تو را در بخشی از آن‌چه خدا بر تو نازل کرده به فتنه دراندازند ....»^۱۴

پی‌نوشت‌ها:
۱. آیه‌ی ۶۴، سوره‌ی مبارکه‌ی اسراء
۲. آیه‌ی ۷، سوره‌ی منافقون
۳. آیه‌ی ۷۱، سوره‌ی مبارکه‌ی طه
۴. آیه‌ی ۵۴، سوره‌ی مبارکه‌ی زخرف
۵. آیه‌ی ۲۷، سوره‌ی مبارکه‌ی شعراء
۶. آیه‌ی ۳۴، سوره‌ی مبارکه‌ی شعراء
۷. آیات ۴۱ و ۴۲، سوره‌ی مبارکه‌ی شعراء
۸. آیه‌ی ۵۷، سوره‌ی مبارکه‌ی طه
۹. آیه‌ی ۹ و ۱۰، سوره‌ی مبارکه‌ی ابراهیم
۱۰. آیه‌ی ۱۷، سوره‌ی مبارکه‌ی رعد
۱۱. آیه‌ی ۳۸، سوره‌ی مبارکه‌ی قصص
۱۲. آیات ۲۷ و ۲۸، سوره‌ی مبارکه‌ی مریم
۱۳. آیه‌ی ۹، سوره‌ی مبارکه‌ی قلم
۱۴. آیه‌ی ۴۹، سوره‌ی مبارکه‌ی مائده