نارضایتی رهبر انقلاب از وضعیت کتابخوانی

رهبر انقلاب در دیدار با کتابداران ضمن اعلام نارضایتی از وضعیت کتابخوانی در کشور گفتند که «در سبد کالای مصرفی خانواده‌ها، کتاب یک سهم قابل قبولی پیدا کند.» در این باره گفت‌وگوی ما را با دکتر منصور واعظی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌خوانید.

طی 22 سال گذشته این نخستین دیدار رهبر معظم انقلاب با کتابداران بود که ابعاد وسیعی نیز داشت. به نظر شما دلایل برگزاری این دیدار چه بود؟
طی چهار سال مسئولیت من به عنوان مدیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، همواره احساس می‌کردم که فراهم ساختن زمینه‌ای برای دیدار با رهبر معظم انقلاب و استفاده از رهنمودهای ایشان بسیار مفید خواهد بود. با این‌که ایشان رهنمودهای جمعی بسیاری درباره‌ی کتاب و کتابخوانی داشته‌اند و ما هم این رهنمودها را مبنای عمل قرار داده‌ایم، ولی خواسته‌‌ی کتابداران سراسر کشور در تمام برنامه‌هایی که در شهرستان‌ها داشتیم، دیدار حضوری با رهبری و استفاده از بیانات ایشان بود. در همین راستا طی مکاتباتی با دفتر رهبری و نیز یک‌ بار که برای ارائه‌ی گزارش حضوراً خدمت ایشان رسیدم، از ایشان دیدار با کتابداران سراسر کشور را تقاضا کردیم.

رهبری از پیشنهاد دیدار کتابداران چگونه استقبال کردند؟
بنده در آن دیدار گفتم هم ما و هم کتابداران نه‌‌تنها قلباً، بلکه به عنوان یک مطالبه خواهان این دیدار هستیم، چراکه در زمان حیات امام نتوانستیم خدمت ایشان برسیم و پس از آن هم تاکنون نتوانسته‌ایم با شما دیدار داشته باشیم. مطالبه‌ی کتابداران از شما این است که فرصتی را برای این دیدار در نظر بگیرید تا خدمت شما برسند. همان‌جا رهبر انقلاب به آقای گلپایگانی اشاره کردند که این دیدار را در برنامه‌ی من قرار دهید.

آماده‌سازی اعضای نهاد برای دیدار با رهبری چگونه‌بود؟
حدود دو هفته قبل از دیدار، دفتر مقام معظم رهبری زمان دیدار را به ما اعلام کردند. در جلسات مشترکی که داشتیم، تعداد سهیمه‌های هر بخش از نهاد را مشخص کردیم و بیش از 4500 نفر از سراسر کشور در این دیدار شرکت کردند. بسیاری از افراد به خاطر شوق و علاقه‌ای که به رهبری داشتند، 32 ساعت در راه بودند و از دورترین نقاط آمدند. پس از این دیدار نیز وقتی در جمع کتابداران قرار گرفتم، آنها با شور و شعف خاصی قدردانی می‌کردند.

کمی از جزئیات این دیدار بگویید.
در این دیدار که سه یا چهار گروه هم دعوت شده ‌بودند، خوشبختانه فرصت خوبی به من داده شد تا گزارشی را در حدود 10 الی 15 دقیقه مطرح کنم. در گزارش به این نکته اشاره کردم که بر خلاف آن‌ که گفته می‌شود سرانه‌ی مطالعه در کشور 2دقیقه است، طبق تحقیق ما این زمان به 18 دقیقه رسیده است و کلاً سرانه‌ی مطالعه‌ی کتاب، قرآن، ادعیه، نشریات و روزنامه‌ها در ایران به 76 دقیقه در روز رسیده است. این واقعیتی است که باید برای مردم بیان می‌کردیم و ما در حضور رهبری این را مطرح کردیم.

نظر رهبری در این باره چه بود؟
از نکاتی که ایشان فرمودند، یکی این بود که چنین آمارهایی مورد قبول ایشان نیست، زیرا ممکن است یک نفر روزانه 15 ساعت مطالعه کند و یک نفر دیگر در روز مطالعه‌ای نداشته‌باشد. ایشان فرمودند شما باید به این سمت بروید که همه‌ی ایرانیان کتابخوان شوند. ایشان همچنین در بخش دیگری از سخنانشان تأکید کردند که ترویج کتابخوانی فقط کار نهاد نیست و همه‌ی دستگاه‌ها از جمله صداوسیما و آموزش‌و‌پرورش باید در این کار کمک کنند. در حقیقت این اقدام را باید بین سازمانی به حساب آورد و آن را به یک سازمان منحصر نکرد.

در هر صورت ما دستگاهی هستیم که مأموریتمان تمرکز بر بحث سرانه‌ی مطالعه‌ی کشور است و باید جریان مطالعه را مدیریت کنیم، اما این به این معنی نیست که صداوسیما و دیگر دستگاه‌ها نسبت به این مسئله احساس مسئولیت نکنند.

استقبال اعضای نهاد از این فرمایش‌های رهبری چگونه بود؟
حضرت آقا تصریح فرمودند که همه‌ی دستگاه‌ها باید در این زمینه کمک کنند. بنا بر همین فرمایش رهبری، ما که برنامه‌ی سال 1390 را بسته ‌بودیم، مجدداً مدیرانمان را فراخواندیم تا برنامه‌های جدیدی را متناسب با این فرمایش‌های رهبری تدوین کنیم. لذا یکی از سرفصل‌های برنامه‌های خود را این قرار دادیم که چه کنیم تا همه در کشور اهل مطالعه شوند؟ حتی یک برنامه‌ی پژوهشی تعریف کردیم تا کسانی را که اهل مطالعه نیستند، از منظر جامعه‌شناختی بررسی کنیم و برای آنها برنامه‌ریزی کنیم. این برنامه با گستره‌ی تمام اقشار جامعه اعم از کارمند، کارگر، زنان خانه‌دار و ... جزو سرفصل‌های ما در سال 1390 قرار گرفت.

در حقیقت سخنان رهبر معظم انقلاب در این دیدار نقطه‌ی عطفی بود در حوزه‌ی کتاب‌ و کتابخوانی و کتابداری. از این به بعد تمامی برنامه‌های ما باید متأثر از این فرمایش‌های رهبری باشد.
در پایان جلسه ضمن تشکر از رهنمودهایی که رهبری برای کتابداران سراسر ایران داشتند و با توجه به این‌که سخنان رهبری در آن روز منشور جدیدی در بخش کتاب و کتابداری کشور بود، از ایشان خواستم روز 29 تیر را در تقویم رسمی کشور به عنوان روز کتابداری ثبت کنیم و آقا در جواب گفتند: شما هر طور صلاح می‌دانید، همان‌طور عمل کنید.

فرآیند مطالعه‌ی مردم به دو بخش تولید و سپس انتقال کتاب به جامعه مربوط است. نقش کتابدارها کجای این فرآیند است؟
رهبری فرمودند کار کتابدار فقط همین کارهای اجرایی نیست، بلکه کتابدار به‌نوعی نقش راهنما و مشاور را بر عهده دارد. متأسفانه دانشگاه ما نگاهی سکولار و ابزارگونه به کتابدار دارد و تنها او را برای دسته‌بندی و کار اجرایی می‌خواهد. این نگاه هیچ‌گونه تکیه‌گاه فرهنگی و دینی ندارد و نقشی به عنوان مشاور برای کتابدار قائل نیست.

رهبری بر این نکته تأکید دارند که کتابدار باید نقش یک راهنما را داشته باشد و هم این‌که بتواند به افراد مختلف مشورت درست بدهد. نگاه غلط به کتابداری زمانی می‌تواند تغییر کند که جامعه‌ی دانشگاهی ما رویکردی صحیح به این موضوع داشته‌ باشد. ما بنا داریم این فرمایش‌های رهبری را به عنوان فتح باب جدیدی در بحث نظام دانشگاهی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کنیم تا تفصیل نظام دانشگاهی ما در رشته‌ی کتابداری اصلاح شود. ما در حقیقت نیاز به کتابدارهایی داریم که توان و دیدگاهشان چه از نظر دانش و چه از نظر تربیتی با نگاه رهبر معظم انقلاب به این رشته تطبیق کند. کتابداران ما باید در مرحله‌ی بعد در حوزه‌ی عمل نیز به عنوان یک مشاور قوی نقش خود را ایفا کنند و نباید به یک عنصر بی‌اراده تبدیل شوند. ایشان باید عناصری فهیم باشند و نقش معاونان امین و دلسوز را ایفا کنند.

رهبر انقلاب از سرانه‌ی مطالعه در کشور راضی نیستند. فکر می‌کنید علت این مشکل به کجا بازمی‌گردد؟
البته یکی از تأکیدات رهبری این بود که جامعه‌ی ما جامعه‌ای باسواد شده است. به هر حال ما در سال 57 جامعه‌ای داشتیم که 35 درصد باسواد بود. امروز ولی بیش از 85 درصد باسواد در کشور داریم. این 15 درصد بیسواد باقی‌مانده هم از قبل از انقلاب مانده‌اند و از بخش مسن جامعه‌ هستند. یعنی ما الان 98/5 درصد جوان و نوجوان باسواد داریم. طبیعتاً در پی این ارتقای سواد، کتابخوانی هم باید ارتقا پیدا کند. این اتفاق هم افتاده، اما هنوز با مطلوب فاصله‌ی زیادی داریم.

در فرمایش‌های رهبر معظم انقلاب بود که با وجود فضای مجازی و شبکه‌ها و فرصت‌های جدید مطالعه، کتاب حذف نمی‌شود و جایگاه خود را حفظ می‌کند. ایشان دهه‌ی چهارم انقلاب را دهه‌ی عدالت و پیشرفت معرفی کردند و این امر به دانشگاه و کتابخوانی گره خورده است. جامعه‌ای می‌تواند عادل باشد که حتماً کتابخوان باشد. فرایند کتابخوانی است که باعث پیشرفت کشور می‌شود. تنها و تنها اندیشیدن و تفکر روی متون مکتوب است که امر خلاقیت و پیشرفت را تحقق می‌بخشد.

ما در پی تحقق مطالبه‌ی رهبری باید تمدن جدیدی بسازیم و به جامعه‌ی جهانی عرضه کنیم و این تمدن بر کتابخوانی متکی است. پیشرفت امروز ما در جامعه به علت افزایش سرانه‌ی مطالعه است. نظام دانشگاهی ما نظامی است که با فارغ‌التحصیلی ختم می‌شود. این غلطی است که در فرهنگ عمومی ما وارد شده است، اما در فرهنگ دینی و ملی خود چنین واژه‌ای نداشتیم. در حقیقت نباید پس از گرفتن مدرک از خواندن فارغ شویم، بلکه برای ارتقا در هر شغلی که هستیم، باید برنامه‌ی مطالعه داشته‌باشیم.

چه شرایطی را باید فراهم کنیم تا کتاب در سبد کالای خانوارهای ما قرار گیرد؟
رهبری در این مورد بسیار موشکافانه بحث تبلیغات و رسانه را مطرح کردند و فرمودند: برای کالاهای مضر تبلیغ می‌شود، اما برای کتاب تبلیغ نمی‌شود. یکی از شکل‌های تبلیغ این است که کتاب هم مانند کالاهای بازرگانی تبلیغ شود. بخش دیگری از تبلیغ این است که ما چه کنیم تا کتاب‌خوانی منزلت شود؟ رسانه‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند. لزومی ندارد که ما حتماً کتاب را مطرح کنیم. اگر مثلاً رسانه نشان بدهد که یک فوتبالیست و یک بازیگر خوب ما هم اهل مطالعه است که واقعاً هم همین‌طور است، این اتفاق می‌افتد.

اصلی‌ترین مدیران کشور ما کتابخوان هستند. ازشخص رهبر معظم انقلاب گرفته تا سران قوا و ائمه‌ی جمعه‌ی ما اهل کتاب هستند و رسانه‌ها باید این را به جامعه نشان دهند. جامعه‌ی ما باید بداند که خواندن مترادف است با نخبه شدن و رسانه‌ها باید این مسئله را به جامعه تفهیم کنند و به کتابخوان‌ها منزلت دهند. اگر چنین اتفاقی در جامعه بیفتد، دغدغه‌ی رهبر معظم انقلاب هم برطرف می‌شود.

باید به آن سمت و سو برویم که جامعه را برای ظهور آماده کنیم. جامعه‌ی ظهور جامعه‌ای کتابخوان است. طبق روایات، کارگران این جامعه هم در هنگام کارشان درباره‌ی مسائل پیچیده‌ی علمی مباحثه می‌کنند. بنابراین حضرت مهدی زمانی می‌آیند که ما یک جامعه‌ی فرهیخته داشته باشیم و فرهیختگی جز با مطالعه حاصل نخواهد شد. لذا اگر به جامعه‌ای تبدیل شدیم که اهل خواندن بودیم، انشاءالله امر عدالت و پیشرفت و ظهور تحقق خواهد یافت.