سیــاست بر پایه اخلاق

«ممکن است اینقدر حجم اتهام زیاد و وسیع باشد که یک عده‌ای به چشم یک امر قطعی و واقعی به آن نگاه کنند، اما هیچ پشتوانه استدلالی نداشته باشد، جائی ثابت نشده باشد. ما هیچ حجتی نداریم که این را بگوئیم... حق نداریم افراد را به صرف گمان، متهم کنیم، مشهور کنیم؛ واقعاً جایز نیست؛ نه در سایت، نه در روزنامه، نه در تریبونهای گوناگون. حیثیت افراد را باید حفظ کرد.» اینها بخش‌هایی از بیانات نوزدهم مردادماه ۱۳۹۰ رهبر انقلاب در دیدار دانشجویان با ایشان است. زمانی که یکی از دانشجویان مطالبی درباره افشاگری بعضی مسائل عنوان کرد و با این پاسخ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای رعایت حدود شرعی و اخلاقی مواجه شد.

البته این رویه مسبوق به سابقه است. در کتاب «فتنه تغلب» هم روایات مشابهی با این مضمون می‌بینیم: «به گفته یکی از فرزندان رهبر انقلاب، ایشان که قبل از مناظرات احتمال داده بودند آقای احمدی‌نژاد بنا دارد از اشخاصی نام ببرد، به طور مشخص آقای احمدی‌نژاد را از این کار نهی کرده بودند.» این عبارات به مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و بعضی بی‌اخلاقی‌های صورت‌گرفته در جریان رقابت‌های انتخاباتی اشاره دارد.بی‌اخلاقی‌هایی که همان زمان هم با واکنش رهبر انقلاب روبه‌رو شد. اما این مراعات‌ها و حفظ حدود اخلاقی محدود به زمان انتخابات و رقابت‌های انتخاباتی نیست. رعایت جوانب اخلاقی و انسانی برای کسانی که با سیره رهبر انقلاب آشنا هستند موضوعی آشناست. و از این جهت تذکرات اخلاقی ایشان در جریان مبارزات انتخاباتی سال ۸۸ یک موضوع فرعی و یا محدود به ایام انتخابات نیست.

جالب آنکه ۳ سال بعد در سال ۱۳۹۱ رهبر انقلاب این مرتبه در واکنش به بعضی اختلافات رؤسای وقت قوه مقننه و مجریه وارد میدان شدند تا عرصه کلان نظام اسلامی از آلوده شدن به بعضی کنش‌های غیراخلاقی پاک بماند: «رئیس یک قوه به استناد یک اتهامِ ثابت نشده و مطرح نشده‌ای در دادگاه، دو قوهٔ دیگر را متهم کرد... این‌جور کارها، هم خلاف شرع است، هم خلاف قانون است، هم خلاف اخلاق است، هم تضییع حقوق اساسی مردم است. اگر یک فردی متهم به فساد است، نمی‌شود به خاطر او انسان دیگران را متهم کند... این کار غلط است... دفاعی هم که رئیس محترم قوه از خودش کرد، آن‌هم یک‌قدری زیاده‌روی بود؛ لزومی نداشت.» ۱۳۹۱/۱۱/۲۸

اصول اخلاقی و دینی صرفا یک ژست سیاسی نیست؛ چون رقابت‌های سیاسی و انتخاباتی در چارچوب یک جامعه اسلامی و دینی صورت می‌گیرد و از سوی دیگر، رفتار چهره‌های سیاسی کشور در افکار و فرهنگ عمومی تأثیر جدی دارد، رعایت اصول اخلاقی، دینی، اسلامی و انسانی ضرورت دوچندان پیدا می‌کند. به همین جهت هم ایشان در جایگاه رهبر جامعه اسلامی هیچ‌گاه حتی در اوج رقابت‌ها و اختلافات جریان‌های سیاسی از این موضوع کوتاه نیامده و تذکر آن را وظیفه و مسئولیت خود دانسته‌اند.

یکی از صریح‌ترین این تذکرات اخلاقی را می‌توان در خطبه نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ مشاهده کرد. ایشان در خطبه دوم نماز ضمن تمجید از شفافیت و عیان بودن رقابت نامزدهای انتخاباتی در جریان مناظرات فرمودند: «از یک طرف صریحترین اهانتها به رئیس جمهورِ قانونی کشور شد. حتی از دو سه ماه قبل از مناظرات هم این سخنرانیها را برای من میآوردند و من میدیدم یا گاهی میشنیدم؛ تهمتهائی زدند... نسبتهای خلاف دادند... از این طرف هم شبیه همین کارها به نحو دیگری انجام گرفت... در مورد بستگان و کسان، هر کس هر ادعائی دارد، بایستی در مجاری قانونی خودش اثبات بشود و قبل از اثبات نمیشود اینها را رسانه‌ای کرد.» ۱۳۸۸/۳/۲۹

از دیگر موارد متأخر می‌توان به واکنش ایشان نسبت به سوءرفتارهای اخلاقی علیه رئیس سابق قوه قضائیه اشاره داشت. ایشان در این مورد تأکید داشتند که نیات خیر، آلوده اعمال نادرست مانند تهمت و تعدی نشود: «در همین دادگاه اخیری که در قوّه‌ی قضائیّه مطرح است، به بعضی از بزرگانِ پاک‌دستِ قبلی قوّه‌ی قضائیّه اهانت شد و به آنها ظلم شد؛ یعنی واقعاً جفا شد به آنها که نبایستی این کار میشد و نباید بشود. البتّه خطاب من به افراد مؤمن، جوانهای مؤمن است، وَالّا آن کسی که معاند است با او نمیشود کاری‌ کرد... مراقب باشند تعدّی نکنند، جفا نکنند، ظلم نکنند.» ۱۳۹۹/۴/۷

مخاطب این تذکرات رهبر انقلاب صرفا مدیران ارشد و سیاسیون کشور نیستند ،بلکه رعایت این حدود شرعی و اخلاقی مطالبه ایشان از همه آحاد جامعه مؤمن، از جمله چهره‌های دارای تریبون و فعالان رسانه‌ای و دانشجویی است. در دیدار سال ۱۳۹۵ جمعی از دانشجویان با رهبر انقلاب در ماه رمضان، ایشان توصیه‌های صریحی دارند: «هرکسی را به صِرف اینکه با فکر شما به‌طورکامل انطباق ندارد متّهم به انقلابی نبودن نکنید. ممکن است کسی صددرصد با فکر شما منطبق نباشد، یک اختلافاتی داشته باشد، پنجاه درصد مثلاً منطبق باشد امّا انقلابی باشد؛ انقلابی بودن بالاخره معیارهایی دارد، این معیارها در او ممکن است وجود داشته باشد؛ فوراً آدمها را متّهم به ضدّانقلاب یا غیر انقلابی نباید کرد.» ۱۳۹۵/۴/۱۲

یکی دیگر از جنبه‌های اخلاقی، ضرورت رعایت انصاف است. ممکن است «یک نفر نسبت به مفاهیم انقلاب و عمل انقلابی بهتر حرکت کند، یک نفر به آن خوبی حرکت نکند امّا در همان راه دارد حرکت میکند. اینکه ما هرکسی خوب حرکت نکرد یا به‌طور کامل حرکت نکرد را متّهم بکنیم به غیر انقلابی یا ضدّ انقلابی این هم خطا است.» ۱۳۹۵/۳/۱۴ نمونه‌ای از مراعات انصاف را می‌تواندر مواردی همچون پیام تسلیت رهبر انقلاب برای درگذشت مهندس بازرگان و مرحوم منتظری هم دید. ایشان در پیام تسلیت خود برای درگذشت مرحوم منتظری ضمن اشاره به مجاهدت‌های زمان انقلاب و جایگاه فقهی و حوزوی آن مرحوم، اشاره‌ای به اتفاقات اواخر دوران حیات امام هم دارند: «در اواخر دوران حیات مبارک امام راحل امتحانی دشوار و خطیر، پیش آمد که از خداوند متعال میخواهم آن را با پوشش مغفرت و رحمت خویش بپوشاند و ابتلائات دنیوی را کفاره ی آن قرار دهد.»

امام خمینی نیز این ملاحظات اخلاقی را به حدی مهم و ضروری می‌دانستند که در اولین انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران در دی‌ماه ۱۳۵۸، این مسئله را در پیام به ملت ایران تذکر دادند: «از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی ـ انسانی را در‌‌ ‌تبلیغ برای کاندیدای خود مراعات و از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف‌‌ ‌و هتک حرمت باشد خودداری نمایند، که برای پیشبرد مقصود ولو اسلامی باشد،‌‌ ‌ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزه‌های غیر اسلامی است.‌» مواردی از این دست نشان می‌دهد رعایت این حدود یک چهارچوب و ضابطه مهم در حکومت اسلامی است.

ایشان در سال‌های بعد هم همواره به این موضوع توجه نشان می‌دادند. در آذر ۱۳۶۱ در پیامی خطاب به مردم ایران درباره انتخابات مجلس خبرگان، ضمن دعوت همه به رعایت اصول اخلاقی، درباره بعضی اختلافات بین نامزدهای انتخاباتی چنین می‌نویسند: «اگر فرضاً کسی در دیگری مناقشه دارد، ابراز آن و اظهار در بین مردم هیچ مجوزی ندارد، و حیثیت و آبروی مؤمن در اسلام از بالاترین و والاترین مقام برخوردار است، و هتک مؤمن، چه رسد به مؤمن عالِم، از بزرگترین گناهان است و موجب سلب عدالت است. امید است ان شاء الله چنین مطلبی نباشد، و اگر غفلتاً اتفاق افتاده است تکرار نشود.»

با چنین نگاهی بهتر می‌توان سخنان اخیر رهبر انقلاب را تحلیل کرد: «در جریان عدم احراز صلاحیّت، به بعضی از کسانی که احراز صلاحیّتشان نشده بود، جفا شد، ظلم شد.» ۱۴۰۰/۳/۱۴ این سطور و عبارات یک رویه جدید نیست، بلکه عین سیره رهبران انقلاب اسلامی از ابتدای انقلاب تاکنون است. یکی ازمهم‌ترین وظایف رهبری انقلاب اسلامی هدایت جامعه به سمت ارزشها و شرع مقدس و پاسداری از اصول آن است، فارغ از آنکه در میدان سیاست کدام بازی و چه قواعدی در جریان است. سیاست، برای رهبران جمهوری اسلامی موضوعی جدا از شرع مقدس و اصول اساسی آن نیست.