مضامین غدیر، به معرفت اسلام منتهی می‌شود

 حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی ضمن تبریک عید غدیر فرمودند: «مضامینی که در واقعه‌ی غدیر باید مورد توجّه قرار بگیرد، مضامین خیلی وسیعی است که به معرفت اسلام منتهی میشود. صرفاً این نیست که امیرالمؤمنین را به ولایت منصوب کردند؛ مفاهیم مهمّ دیگری هم در ذیلش هست.» ۱۴۰۴/۰۳/۲۱
بخش مهمی از این مضامین را می‌توان در مجموعه بیاناتی که رهبر انقلاب اسلامی در طول سالیان گذشته در توصیف جایگاه غدیر فرموده‌اند، جستجو و در قالبی تحلیلی ارائه نمود.
رسانه‌ی KHAMENEI.IR در یادداشت پیش‌رو، بخش مهمی از مضامین مهم و کلیدی واقعه‌ی غدیر را بر مبنای بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بررسی کرده است.

 اهمیت درک جامع از واقعه غدیر خم
بیانات رهبر انقلاب اسلامی را می‌توان تأکیدی بر ضرورت اهتمام به پیام‌هایی از واقعه‌ی غدیر دانست که نباید در پسِ توجه به موضوع مهمِ نصب امام علی علیه‌السّلام به ولایت، در اذهان کم‌رنگ شود. بلکه ضروری است تا در یک نگاه جامع، به معارف تحول‌آفرینی که در دل واقعه‌ی غدیر قرار دارد، توجه ویژه نمود. ثمره‌ی این توجه آن است که مجموعه اقدامات و مشارکت‌هایی که در جهت بزرگداشت غدیر و به برکت انقلاب اسلامی صورت می‌گیرد، عمق بیشتری پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، با عنایت به مضامین بلند غدیر است که این رویداد تبدیل به رسانه‌ای برای پایبندی هرچه بیشتر مخاطبانش به معارف اسلام ناب می‌شود.
 
از یک زاویه، در واقعه‌ی غدیر ـ که تنها در ساعاتی از یک روز و به امر حق تعالی محقق گردید ـ پیام‌ها و مضامین متعددی برای انسان‌ها، جوامع و گروه‌های گوناگون برای تمام آینده‌ی بشر وجود داشت. و از این‌رو است که به پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله خطاب گردید رسالت خویش را با این اقدام، کامل خواهد کرد. در یک دسته‌بندی کلی می‌توان این پیام‌ها را خطاب به حکومت اسلامی، جوامع بشری، جوامع اسلامی و جامعه‌ی شیعی دانست. پیام‌هایی که به نام غدیر ماندگار شده و بی‌تردید مرور آن برای مخاطبان، تحول‌آفرین خواهد بود. تأکید می‌شود که با مرور این مضامین، تمامی مردم و نهادها متوجه اهمیت سرمایه‌گذاری بر روی واقعه‌ی غدیر خواهند شد و نشان داده می‌شود که هر جامعه و حکومت صالحی در جهان، نیازمند اتکا به غدیر و مضامین روح‌بخش آن است.
 
۱. پیام غدیر برای حکومت اسلامی
نخستین پیام غدیر برای یک حکومت اسلامی، متوجه ساختن او به ریشه، اساس و هویت الهی اوست. به عبارت دیگر، غدیر یک پشتوانه‌ی معرفتی برای اصل حاکمیت اسلامی و سپس ماهیت و چگونگی این حاکمیت است. در مورد بخش نخست، رهبر انقلاب فرمودند: «روز هجدهم ذی‌الحجّه‌ی سال دهم هجری، روز اعلام غدیر و جانشینی امیرالمؤمنین، روزی ‌است که کفّار مأیوس شدند از اینکه بتوانند دین مبین اسلام را قلع و قمع کنند؛ تا آن روز هنوز همچنان امیدوار بودند که ‌بتوانند این کار را بکنند؛ امّا آن روز دیگر مأیوس شدند...چرا کفّار مأیوس شدند؟ این به خاطر تداوم ‌‌«حاکمیّت سیاسی اسلام» است»(۱). بنابراین، غدیر پشتوانه‌ای شد برای اثبات این امر که رهبران الهی همواره به خواست خدا بر روی زمین حاضرند و هر یک، حاکمیت اسلام را تحقّق خواهند بخشید.

در کنار آنچه گذشت، پیام غدیر برای حکومت اسلامی، نشان دادن یک قله و مجموعه‌ای از بایسته‌ها برای حرکت به‌سوی حکومت اسلامی مطلوب است؛ پیامی که برآمده از جایگاه شخصیّت معرّفی‌شده در این واقعه از سوی خاتم پیامبران است. رهبر انقلاب اسلامی در این‌باره فرمودند: «یک بُعدی که در غدیر وجود دارد، این است که همه‌ی ما بدانیم حکومت اسلامی و جامعه‌ی اسلامی باید شخصیت امیرالمؤمنین و جامعه‌ای را که امیرالمؤمنین می خواست درست کند، الگو قرار بدهد. الگوی ما این است؛ به آن سمت باید حرکت کنیم... شما نگاه کنید ببینید شاخصه‌های امیرالمؤمنین و نظامی که او درصدد تشکیل آن نظام بود، چیست. ما باید آن شاخص ها را در نظر بگیریم، به سمت آنها حرکت کنیم. شاخصه‌ی عدالت، شاخصه‌ی اخلاق، توحید، کار را برای خدا انجام دادن، در نگاه به آحاد جامعه».(۲) بنابراین غدیر، یادآور این نکته به حکومت اسلامی است که نباید اتکا و حرکت به سوی حکومت عادلانه و اخلاق محور علوی را در بیان خلاصه کند و باید با بهره گیری از ابزارهای علمی و فرهنگی، در عمل بدان نائل آید.

۲. پیام غدیر برای جوامع بشری
پیام‌های مهمی در واقعه‌ی غدیر برای عموم انسان‌ها و جوامع بشری وجود دارد. نخست آن‌که اگر پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله خود را آخرین پیامبر از سوی خداوند معرّفی کرد، اما در غدیر خم نشان دادند که اقداماتشان، پاسخی کوتاه‌مدت به نیاز معنوی زمانه‌ نبوده؛ بلکه آنچه محقق ساخته در حقیقت یک جهت‌گیری است که امر مطلوب را در امور مادی و معنوی تا زمانی که جهان باقی است و جهانیان حاضرند، نشان می‌دهد. رهبر انقلاب اسلامی در اشاره به این امر فرمودند: «ماجرای غدیر فقط نصب یک جانشین برای پیغمبر نبود... مسئله‌ی امامت، یک مسئله‌ی مخصوص مسلمان‌ها یا مخصوص شیعیان نیست. امامت یعنی یک فردی، یک گروهی بر یک جامعه‌ای حکمرانی میکنند و جهت حرکت آنها را در امر دنیا و در امر معنویت و آخرت مشخص میکنند. این یک مسئله‌ی همگانی است برای همه‌ی جوامع بشری»(۳). پیام غدیر در حقیقت عمومیت بخشی به حرکت همه جانبه اسلامی برای تمامی زمان‌ها است.

پیام دیگر غدیر برای جامعه‌ی بشری، هشدار در مورد تباهی و فساد هر راهی جز مسیر و جهت‌دهی تعیین‌شده بود. از این زاویه، غدیر جلوه‌گر باطل بودن دنیای مدرن و مظاهر آن است. رهبر انقلاب اسلامی در این‌باره این‌گونه فرمودند: «مسئله‌ی غدیر، فقط مسئله‌ی شیعه نیست؛ مسئله‌ی مسلمانان، بلکه مسئله‌ی همه‌ی انسانهاست... اگر قدرت در اجتماعات انسانی دست شیطان‌صفتان باشد، دنیا به همان راهی میرود که شما امروز مظاهر آن را در دنیای مدرن مشاهده میکنید. هرچه دنیا مدرنتر بشود، خطرِ آنگونه حکومتها بیشتر میشود. البته هرچه دنیا از لحاظ علم و معرفت پیشتر برود، امکان و احتمال بروز خط هدایت هم بیشتر می‌شود.»(۴)
 
۳. پیام غدیر برای امت اسلامی
غدیر خم پیام‌های متعددی نیز برای امت اسلامی در دوره حاضر دارد که به دو مورد اشاره می‌شود. نخست آنکه امت اسلامی باید آگاه باشد که در روز غدیر، یک معیار و شاخص مستحکم برای تعیین مسیر خود و برای همه دوران به دست آورد تا در نوع حرکت خویش دچار تردید نشود. چنانکه رهبر انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «مسئله‌ی غدیر، مسئله‌ی ایجاد یک شاخص است، یک معیار و میزان است. تا آخر دنیا مسلمانان میتوانند این شاخص را، این معیار را جلوی خودشان قرار بدهند و تکلیف مسیر عمومیِ امت را معیّن کنند. اینی که پیغمبر اکرم حساسترین زمان را برای اعلام مسئله‌ی ولایت انتخاب کرد، این انتخابِ پیغمبر نبود، انتخابِ خدای متعال بود ... شاخص معلوم شد؛ امت هر وقت بخواهند، هر وقت چشم خود را بر حقیقت باز کنند، شاخص را خواهند دید، معیار را مشاهده خواهند کرد، تردیدی باقی نخواهد ماند».(۵) امت اسلامی به خوبی می‌تواند اهمیت این معیار را با مرور آیات مرتبط قرآن کریم با این واقعه ملاحظه کند.

مضمون دیگری که در غدیر وجود دارد، وحدت‌بخش بودن آن است. این امر زمانی روشن می‌شود که به ریشه و منشأ طرح غدیر توجه شود. رهبر انقلاب اسلامی در این‌باره فرموده‌اند: «حادثه‌ی غدیر به نگاه مرحوم علامه‌ی امینی (رضوان‌الله تعالی‌علیه) صاحب کتاب الغدیر و بعد در نگاه مرحوم شهید مطهری (رضوان‌الله‌علیه) وسیله‌ی وحدت امت اسلامی است... مسئله‌ی تشیع برآمده‌ی از یک اعتقاد صحیحِ سالمِ خالصِ نسبت به وحی الهی است - این است معنای تشیع - اعتقاد به ارزشهاست، اعتقاد به معیارهاست، ملاک قرار دادن معیارهائی است که قرآن آنها را ملاک قرار داده است.»(۶) این نوع نگاه سبب می‌شود تا غدیر از هر حرکتی که بخواهد آن را بر علیه خود و در جهت اختلاف استفاده کند، جدا دانسته شود.

۴. پیام غدیر برای شیعیان
از مهم‌ترین پیام‌های غدیر برای جامعه شیعی، توجه دادن آنان به نعمت بودن غدیر است؛ نعمتی که در حقیقت، به واسطه‌ی آن، فیوضات خاصّ حق تعالی بر پیروان امام نازل می‌گردد و از این جهت، شیعه باید قدردان غدیر خم باشد. رهبر انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «همچنان که خود اصل نبوّت و رسالت، منّت الهی و نعمت بزرگ الهی است که «لَقَد مَنَّ اللهُ عَلَی المُؤمِنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولًا مِن اَنفُسِهِم»، در مورد ولایت امیرالمؤمنین هم حقیقتاً یک نعمت بزرگ و یک منّت بزرگی بود: «خَلَقَکُمُ‌ اللهُ‌ اَنوَاراً فَجَعَلَکُم بِعَرشِهِ مُحدِقینَ حَتّى مَنَّ اللهُ عَلَینا بِکُم فَجَعَلَکُم فی بُیُوتٍ اَذِنَ اللهُ اَن تُرفَع‌» تا آخر؛ حقیقتاً نعمت بزرگی است»(۷) البته این نعمت برای همه بشریت است اما تأکید آن در خصوص شیعیان، به جهت اهمیت تلاش شیعیان برای احیای غدیر پس از درک بهتر از این واقعه است.

از سوی دیگر، شیعیان که پیروان مکتب امامت هستند، دسترسی به رفتار و گفتار مطلوب فردی و اجتماعی خویش را نیز از غدیر خم دارند. غدیر، از این جهت در دل خود خبر از یک تضمین مهم برای دسترسی به احکام الهی است. چنانکه رهبر انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «دهه‌ی دوّم ذی‌حجّه، دهه‌ی ولایت است و مسئله‌ی غدیر که در روایت هست که ما نودیَ اَحَدٌ بِشَیءٍ مِثلُ ما نودیَ بِوِلایة؛ از همه‌ی احکام الهی، این ولایت جایگاه برتری دارد، چون تأمین‌کننده و تضمین‌کننده‌ی همه‌ی احکام الهی است که خب ماجرای غدیر و آن داستان بسیار مهم [بیانگر آن است]»(۸)

در نهایت، شیعه باید بداند که هویت و بقای خویش را از غدیر دارد. تمرکز و اهتمامی که شیعیان در طول تاریخ بر روی این حقیقت داشتند، در حقیقت سبب بقای تمامی ابعاد اسلام ناب بوده است. رهبر انقلاب اسلامی در اشاره به این مهم می‌فرمایند: «یک نکته‌ی دیگر هم در باب مسئله‌ی غدیر عرض کنیم...شیعه این عقیده را برای خود مثل جان عزیزی در طول قرن‌های متمادی حفظ کرده است؛ با وجود دشمنیهایی که شده است - که این دشمنیها را کم و بیش همه میدانند؛ چقدر ظلم کردند، چقدر فشار آوردند، چقدر اختناق ایجاد کردند - شیعه این عقیده را حفظ کرد؛ معارف تشیع را گسترش داد؛ فقه شیعه، کلام شیعه، فلسفه‌ی شیعه، علوم گوناگون شیعه، تمدن شیعی، فکر راقی شیعیان، بزرگان شیعه و برجستگان شیعه در تاریخ اسلام درخشان است. بنابراین، این عقیده‌ای است که شیعه آن را حفظ کرده است و حفظ خواهد کرد.»(۹)

 جمع‌بندی
بر اساس آنچه گذشت، غدیر از منظر رهبر انقلاب اسلامی، هرچند واقعه‌ای برای نصب امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به عنوان جانشین پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله بوده است، اما این واقعه پیام‌های ماندگاری برای حکومت اسلامی و در عین حال، جوامع بشری، امت اسلامی و جامعه‌ی شیعی دارد و انتظار میرود مجموعه تلاش‌ها در احیاء و بزرگداشت غدیر خم، ضمن عنایت به مخاطبان چهارگانه یاد شده، پیام‌ها را در چارچوب تحقیقات و همچنین بسته‌های گفتمان‌سازی متناسب با آن، به این مخاطبان عرضه کند. در این صورت است که این واقعه می‌تواند به عنوان بخش جدایی ناپذر از فکر و عمل جوامع تبدیل شود.

(۱ بیانات در دیدار مردمی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم در سالروز عید غدیر، ۱۴۰۳/۰۴/۰۵