توجه به اقتضائات زمانه

به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.

به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.

در پنجمین شماره از این مجموعه، دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره تأثیر زمان و مکان در تفسیر قرآن کریم تبیین شده است.

یکی از ویژگی‌های تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در «نوآوری در روش تفسیر»، تأثیر زمان و مکان در تفسیر قرآن کریم است. نوآوری در روش تفسیر قرآن، بر این مبنا استوار است که شرایط، حوادث و اقتضائات زمانی و مکانی در فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر قرآن کریم تأثیر به‌سزایی دارد. امام خمینی (ره) نیز به این مبنا قائل هستند. امام صادق علیه‌السّلام درباره‌ی قرآن می‌فرماید: «خداوند تبارک و تعالى، قرآن را تنها براى زمانى خاص و مردمى خاص قرار نداده است. از این‌رو، در هر زمانى و براى هر مردمى تا روز قیامت، تازه و با طراوت است.» (بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج‌۱۷، ص ۲۱۳)

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی تأثیر اقتضائات و شرایط زمانی و مکانی در تفسیر قرآن می‌فرمایند: «هرچه تجربه انسان در زندگی بیشتر شود، وقتی حوادث گوناگون دنیا را نگاه میکند، معرفتش نسبت به قرآن بیشتر و مطالب قرآن برای او واضح‌تر خواهد شد.» (۱۳۸۰/۶/۲۸) به عنوان نمونه «آیات نازل‌شده‌ى در جنگ اُحد را نمیشود در یک زندگى عافیت‌آلود و عافیت‌آمیز درست فهمید. آیات نازل‌شده‌ى در غربت نبىّ ‌اکرم (صلّى الله‌ علیه و آله و سلّم) و اصحاب آن بزرگوار مثلاً در شعب‌ ابى‌طالب یا در راه مکّه را نمیشود در شرایط معمولى زندگى و در خانه و در بازار و در محیط مأنوس خانوادگى درست درک کرد؛ چیز دیگرى لازم است؛ شرایط خاصّى لازم است که بسیارى از آیات معنا بشود.» (۱۳۶۹/۶/۲۶)

به همین دلیل، ایشان معتقد هستند آیات قرآن کریم و تفاسیر ائمّه‌ى معصومین از قرآن، چون در ظرف انقلاب، جهاد، شهادت و زحمت نازل شده است، در دوران انقلاب اسلامی و بعد از آن، بهتر از همیشه‌ى تاریخ فهمیده می‌شود یا قابل فهمیده شدن است. (۱۳۶۹/۶/۲۶) این مبنای تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بر نوآوری‌های ایشان در روش و محتوای تفسیر تأثیر داشته است.

به عنوان نمونه اگر به سوره‌های انتخاب شده برای تفسیر در قبل و بعد از انقلاب اسلامی نگاه کنیم، منطق خاصی را در آن می‌بینیم. ایشان قبل از انقلاب بیشتر سوره‌های مکی را با هدف تبیین اصول مبارزه با طاغوت تفسیر می‌کردند بعد از انقلاب و دوران حکومت اسلامی بیشتر به تفسیر سوره‌های مدنی با هدف تبیین اصول تشکیل نظام اسلامی می‌پردازند. درباره‌ی این نوآوری در یادداشت بعد بیشتر توضیح خواهیم داد.

به همین دلیل ایشان معتقد هستند: «امروز که حکومت اسلامی تشکیل شده و نظام جمهوری اسلامی به وجود آمده است، ما معنای بسیاری از آیات قرآن را می فهمیم که قبل از تشکیل حکومت اسلامی، تصویر گنگ و مبهمی از آن آیات داشتیم. امروز که دشمنی‌های استکبار و قدرتهای ظالم و ستمگر و افزون‌طلب در مقابل چشم ماست و صف‌آراییهای آنها را مشاهده میکنیم... برای ما آشکار میشود که عمق معنای آیه قرآن چیست و به کجا اشاره میکند و چه آسیب‌هایی را برای ذهن خوانندگان و متدبّران در قرآن مجسم میکند.» (۱۳۸۰/۶/۲۸)

همچنین ایشان درباره‌ی دوران دفاع و اسارتهای بعد از آن می‌فرمایند: «بعضى از آیات کریمه‌ى الهى... گویى در طول قرنهاى متمادى، به معناى واقعى، یا تفسیر نشده بود یا به ‌وسیله‌ى ما و نسلهاى معمولى بشر فهمیده نشده بود. این آیات در دوران انقلاب ما و در طول این ده یازده سالِ پُر‌حادثه و پُر‌ماجرا معنا شد و حق هم همین است. حوادث و شرایط خاص است که میتواند حقایق الهى را که در قالب الفاظ هست، درست معنا کند.» (۱۳۶۹/۶/۲۶)