با «صحیفه‌ی سجادیه» مأنوس شوید

زندگی امام سجّاد علیه‌السلام یکی از مهم‌ترین نقطه‌های عطف در تاریخ اسلام است؛ دورانی که به‌واقع یک پیچ تاریخی بزرگی به شمار می‌رفت. شناخت این دوران و آثار این امام عزیز یکی از مهم‌ترین وظایف شیعیان است. یکی از آثار امام سجّاد علیه‌السلام در این دوران، صحیفه‌ی مبارکه‌ی سجّادیّه است. تمام علما و بزرگان اسلامی، به‌ویژه حضرت امام خمینی رحمه‌الله و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به اُنس با این کتاب مهم توصیه‌ی اکید نموده‌اند. به مناسبت ایّام ماه محرّم و شهادت امام سجّاد علیه‌السلام در هجدهم ماه محرم به روایتی، خطّ حزب‌الله در یادداشتی ضرورتِ اُنس با صحیفه‌ی سجّادیّه و تدبّر در آن را مبتنی بر بیانات رهبر انقلاب تبیین می‌نماید.

صحیفه‌ی سجّادیّه یکی از آثار مکتوب ائمّه علیهم‌السلام است که در میان علما و بزرگان به «اُخت‌القرآن»، «انجیل اهل‌بیت علیهم‌السلام» و «زبور آل محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» مشهور است. صحیفه‌ی سجّادیّه را می‌توان اوّلین کتاب از قرن اوّل و دوّم هجری به شمار آورد. برای اینکه جایگاه صحیفه‌ی سجّادیّه را در تمدّن‌سازی اسلامی درک کنیم باید به فضای فکری و فرهنگی عصر امام سجّاد علیه‌السلام توجّه کنیم. دوران زندگانی و امامت امام سجّاد علیه‌السلام یکی از دوران‌های حسّاس تاریخ اسلام است.

انحطاط و فساد اخلاق مردم؛ سبب فاجعه‌ی کربلا
امام سجّاد علیه‌السلام، بعد از حماسه‌آفرینی و خطبه‌های آتشین دوران اسارت، در مدینه حضور داشتند. در آن دوران «بخش مهمّی از مشکلات اساسی دنیای اسلام که به فاجعه‌ی کربلا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود. اگر مردم از اخلاق اسلامی برخوردار بودند، یزید و ابن‌زیاد و عمر سعد و دیگران نمیتوانستند آن فاجعه را بیافرینند. اگر مردم آن‌طور پست نشده بودند، آن‌طور به خاک نچسبیده بودند، آن‌طور از آرمانها دور نشده بودند و رذایل بر آنها حاکم نمیبود، ممکن نبود حکومتها ــ ولو فاسد باشند، ولو بی‌دین و جائر باشند ــ بتوانند مردم را به ایجاد چنان فاجعه‌ی عظیمی، یعنی کشتن پسر پیغمبر و پسر فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها وادار کنند. مگر این شوخی است؟ یک ملّت وقتی منشأ همه‌ی مفاسد خواهد شد که اخلاق او خراب شود؛ این را امام سجّاد علیه‌السلام در چهره‌ی جامعه‌ی اسلامی تفحّص کرد و کمر بست به اینکه این چهره را از این زشتی پاک کند و اخلاق را نیکو گرداند. لذا دعای «مکارم‌الاخلاق» دعا است، امّا درس است؛ صحیفه‌ی سجّادیّه دعا است، امّا درس است.» ۱۳۷۲/۰۴/۲۳

بنابر‌این، «باید دین مردم درست میشد، باید اخلاق مردم درست میشد، باید مردم از این غرقاب فساد بیرون می‌آمدند، باید دوباره جهت‌گیری معنوی ــ که لُبّ لُبابِ دین و روحِ اصلیِ دین همان جهت‌گیری معنوی است ــ دوباره در جامعه اِحیا میشد. ... [امّا] اختناق در آن دوران و نامناسب بودن وقت اجازه نمیداد که امام سجّاد بخواهند با آن مردم، بی‌پرده و صریح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه‌ها نمیگذاشتند، [بلکه] مردم هم نمیخواستند؛ اصلاً آن جامعه یک جامعه‌ی نالایق و تباه‌شده و ضایع‌شده‌ای بود که باید بازسازی میشد.» ۱۳۶۵/۰۴/۲۸

دعا؛ بهترین راه درست کردن اخلاق مردم زمان امام سجّادعلیه‌السلام
 لذا امام سجّاد علیه‌السلام شروع به اصلاح جامعه کرد و بهترین روش و ابزاری که می‌توانست برای این هدف به کار ببندد دعا بود. ایشان دعا را شالوده‌ی این درمان قرار داد و توانست فضایی معنوی در جامعه‌ی اسلامی به وجود بیاورد. «امام سجّاد علیه‌السلام صحیفه‌ی سجّادیّه را به صورت دعا تنظیم فرموده و اصلاً دعا خوانده است، امّا این کتاب پُر از معارف الهی و اسلامی است: توحید خالص در صحیفه‌ی سجّادیّه است؛ نبوّت و عشق به مقام تقدّس نبىّ اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلمدر صحیفه‌ی سجّادیّه است؛ مثل بقیّه‌ی دعاهای مأثور، معارف آفرینش در این کتاب است. ... نه اینکه آن بزرگوار ــ امام سجّاد علیه‌السلام ــ نمیخواسته دعا کند و دعا را پوشش قرار داده است؛ نه، دعا میکرده، مناجات میکرده و با خدا حرف میزده است، منتها انسانی که قلبش با خدا و با معارف الهی آشنا است، حرف زدنش هم این‌گونه است؛ حکمت از او سرریز میشود و دعای او هم عین حکمت است.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸

«صحیفه‌ی سجّادیّه»؛ تجلّی قرآن
اگر کسی با صحیفه‌ی سجّادیّه اُنس بگیرد، به‌وضوح درمی‌یابد که تک‌تک جملات آن برگرفته از قرآن کریم است؛ صحیفه سجادیه همان گزاره‌های خبری قرآن است که آن را در قالب جملات و گزاره‌های انشائی به ما تعلیم می‌دهد، «همان حرف زدن با خدا است. یک‌وقت شما قرآن میخوانید، خدا دارد با شما حرف میزند؛ یک‌وقت دعا میکنید، شما دارید با خدا حرف میزنید. وقتی قرآن میخوانید، این قرآنِ نازل است؛ یعنی خدای متعال دارد با شما صحبت میکند و حرف میزند، حقایق را برای شما روشن میکند، از بالا نازل میشود؛ و وقتی شما دعا میخوانید، شما دارید با خدا حرف میزنید؛ این صدای شما است که صعود پیدا میکند.» ۱۳۹۵/۰۴/۰۵

هر دعای «صحیفه‌ی سجّادیّه»، یک درس عالی از معارف اسلامی و قرآنی
دلیل دیگر بر اهمّیّت صحیفه‌ی سجّادیّه این است که صحیفه‌ی سجّادیّه یک «کتاب معجزنشانی است.» ۱۳۸۷/۰۴/۲۶ و «خلاصه و عصاره‌ای از تفکّرات اهل‌بیت علیهم‌السلام در این کتاب گنجانده شده است.» ۱۳۸۶/۰۵/۲۸ این کتاب هرچند در قالب دعا بیان شده است، امّا «بحر موّاج معارف اسلامی است.» ۱۳۹۵/۰۴/۰۵

صحیفه‌ی سجّادیّه، در‌حقیقت، حجم بسیار زیادی از موضوعات را در بر دارد و می‌توان پاسخ بسیاری از مسائل زندگی را از این کتاب استخراج کرد. «دعاهای صحیفه‌ی سجّادیّه ... و تمام این دعاهایی که از ائمّه علیهم‌السلام به ما رسیده است، پُر است از معارف اسلامی درباره‌ی توحید، درباره‌ی نبوّت، درباره‌ی حقوق، درباره‌ی وضع جامعه، درباره‌ی اخلاق، درباره‌ی حکومت و درباره‌ی همه‌ی مسائلی که انسان احتیاج دارد از اسلام بداند.» ۱۳۷۱/۱۲/۰۷ لذا «یک زمینه ... برای تفکّر، همین دعاها است.» ۱۳۹۰/۰۵/۱۶ «این صحیفه‌ی سجّادیّه را اگر مطالعه کنید و جنبه‌ی دعائیِ کلمات را ندیده بگیرید، هر دعای آن یک درس عالی از معارف اسلامی و قرآنی است. اگر کسی خطبه‌ی امیرالمؤمنینعلیه‌السلامدر توحید را ــ که خطبه‌ی اوّل نهج‌البلاغه است ــ جلوی خودش بگذارد، یا دعای اوّل صحیفه‌ی سجّادیّه را که در تحمید است، حمد الهی است، جلوی خودش بگذارد، میبیند این دو مثل هم هستند و فرقی با هم ندارند؛ خطبه‌اند و درسند.» ۱۳۷۱/۱۲/۰۷ اینها همه بخشی از برکات سفره پرفیض صحیفه سجادیه است که خداوند متعال به واسطه امام سجاد علیه‌السلام  در اختیار همه افراد عالم قرار داده است تا به اندازه ظرفیت خود از بهره ببرند.

ضرورت اُنس با «صحیفه‌ی سجّادیّه»
باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که نیاز انسان‌ها به انس با صحیفه سجادیه جنبه‌های ضروری و حیاتی‌تری هم میتواند داشته باشد. مقداری عینی‌تر که به این مسئله نگاه کنیم، یک مورد آن، مسئله «ریزش»‌ها است که به عنوان  یکی از آسیب‌های هر انقلابی است که به‌ویژه جوانان مؤمن و انقلابی را تهدید می‌کند. اصلی‌ترین ریشه‌ی این ریزش‌ها عمیق نبودن معارف اسلامی در دل و ذهن انسان است. اُنس با صحیفه‌ی سجّادیّه و تدبّر در آن از این منظر نیز بسیار ضروری است، زیرا «صحیفه‌ی سجّادیّه پُر از معارف دینی است. با این کار بنیه‌ی دینی و انقلابی خودتان را هم محکم میکنید. جوان ما اگر بنیه‌ی دینی‌اش مستحکم باشد، خیلی از این کسانی که ... مشغول تلاشند برای منحرف کردن ذهنها به سمتهای گوناگون، وقتی دیدند جوان ما محکم است، میکشند کنار.» ۱۳۸۷/۰۲/۱۴

لذا رهبر معظّم انقلاب بارها فرموده‌اند «خواهش میکنم عزیزان من، بخصوص جوانان، با صحیفه‌ی سجّادیّه اُنس بگیرند؛ زیرا همه چیز در این کتابِ ظاهراً دعا و باطناً همه چیز، وجود دارد.» ۱۳۷۳/۱۱/۱۴ «اینها فقط دعا نیست؛ درس است.» ۱۳۸۷/۰۴/۲۶

«من به یکایکِ شما عزیزان توصیه میکنم تا آنجا که میتوانید، با صحیفه‌ی سجّادیّه مأنوس شوید؛ کتاب بسیار عظیمی است. این که گفته‌اند "زبور آل محمّد"، واقعاً همین‌طور است؛ پُر از نغمه‌های معنوی است، دعا و درس است؛ هم درس اخلاق است، هم درس علم‌النّفس است، هم درس امور اجتماعی است. آنجا ملاحظه کنید: اَللٰهُمَّ اِنّی اَعوذُ بِکَ مِن هَیَجانِ الحِرصِ وَ سَورَةِ الغَضَبِ ... وَ اِلحاحِ الشَّهوَة؛صحیفه‌ی سجّادیّه، دعای هشتم؛ «بارخدایا! به تو پناه میبرم از طغیان آزمندى و شدّت خشم ... و اصرار شهوت.» یعنی یکی‌یکی این خصوصیّات معنوی و اخلاقی و این ریشه‌های فاسدی را که در نفْس ما هست، در زبان دعا به ما معرّفی میکند. شما باید علاج اینها را هم از خدا بخواهید. وقتی که با خدا راز و نیاز میکنید، از جمله‌ی چیزهایی که میخواهید علاج همین مشکلات درونی و نفسانی است. آن جامعه‌ای که حدّاقل مجموعه‌ی بزرگی از آن با این خصوصیّات پرورش پیدا کند، همان جامعه‌ای است که هیچ ترفندی در آن کارگر نخواهد شد.» ۱۳۷۶/۰۹/۱۳