لزوم تقویت سیاست نگاه به شرق و کشورهای همسایه

رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند ارتش (۹۹/۱۱/۱۹) درباره سیاست جمهوری اسلامی در مورد برجام فرمودند: «آن طرفی که حق دارد برای ادامه‌ی کار برجام شرط معیّن کند ایران است. علّت هم این است که ایران از اوّل به تمام تعهّدات برجامی خودش عمل کرد، جمهوری اسلامی به تمامی تعهّدات برجامی عمل کرد؛ آنها نقض کردند. ما حق داریم برای ادامه‌ی برجام شرط بگذاریم و این شرط را هم گذاشتیم و گفتیم و هیچ ‌کس هم از آن عدول نخواهد کرد؛ و آن این است که اگر میخواهند ایران به تعهّدات برجامی -که چند تعهّد آن را لغو کرده- برگردد، باید آمریکا تحریمها را کلّاً لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریمها را لغو کنند و ما راستی‌آزمایی کنیم و احساس کنیم که درست تحریمها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهّدات برجامی برمیگردیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتّفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست بر نخواهیم گشت.» پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR برای بررسی بیشتر ابعاد این مسئله، گفتاری از آقای محسن پاک‌‌آیین، دیپلمات سابق جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌کند.

رهبر انقلاب در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش با ایشان به‌مناسبت بیعت تاریخی همافران با امام خمینی رحمه‌الله‌علیه در ۱۹ بهمن ۵۷، سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با برجام و لغو تحریم‌‌ها را مطرح کردند و صریحاً اعلام فرمودند که جمهوری اسلامی ایران حق دارد پیش‌‌شرط بگذارد و پیش‌‌شرط ما این است که آمریکا باید کلیه‌ی تحریم‌‌ها را لغو کند و بعد ما راستی‌‌آزمایی می‌‌کنیم؛ چنانچه صحت لغو تحریم‌‌ها برای ما محرز شد آنگاه ما هم به تعهدات برجامی خودمان برمی‌گردیم. این موضع یک موضع منطقی است و در زمان درستی هم اعلام شد. منطقی از این بابت که معمولاً پیمان‌‌ها و تعهدات دوطرفه‌اند؛ یعنی هر طرف باید تعهد خودش را انجام بدهد و چنان‌که کشوری به تعهد خودش عمل نکند، به‌طور طبیعی طرف مقابل هم حق دارد به تعهدات خودش عمل نکند. جمهوری اسلامی ایران به‌خاطر لغو تحریم‌‌ها، گفت‌وگوهای خودش را با ۱+۵ دنبال کرد و بعد از به نتیجه‌رسیدن تمام تعهدات مندرج در قطعنامه‌ و پیمان، وارد مذاکرات هسته‌‌ای شد.

منافع جمهوری اسلامی ایران ایجاب می‌‌کرد که کلیه‌ی تحریم‌‌ها لغو بشود و منافع ۱+۵ هم این بود که نگرانی‌هایشان رفع بشود برای اینکه به غلط احساس می‌‌کردند جمهوری اسلامی ایران ممکن است در مسیر دستیابی به تسلیحات اتمی حرکت کند. بنابراین،‌ ما به تعهدات خودمان عمل کردیم و این نگرانی از ۱+۵ رفع شد. پانزده بار آژانس انرژی اتمی به ایران آمد و از تأسیسات هسته‌‌ای ایران بازدید کرد و علی‌‌رغم فشارهای ترامپ و فشارهای بین‌‌المللی از سوی اروپا، رژیم صهیونیستی، عربستان و کشورهای مرتجع عرب آژانس اعلام کرد که ایران درست عمل‌کرده و راستی‌آزمایی به نفع ایران اعلام شد؛ امّا ترامپ از سال ۲۰۱۷ زمزمه‌‌های خروج از برجام را آغاز کرد و در سال ۲۰۱۸ هم از برجام خارج شد، تحریم‌‌ها را مجدداً علیه ایران اعمال کرد و در سطوح مختلف افزایش داد. علی‌‌رغم این وضعیت ما تا اوّایل سال ۲۰۱۹، به تعهدات خودمان عمل کردیم، ولی در این مقطع از حق خودمان استفاده کردیم و در پنج‌گام تعهدات خودمان را نسبت به مباحث هسته‌‌ای محدود کردیم و این تعهدات را انجام ندادیم.

طبیعتاً امروز این آمریکاست که باید به برجام برگردد و کلیه‌ی تحریم‌‌ها را لغو کند. البته همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند برگشت به برجام برای ما اولویت ندارد، بلکه اولویت برای ما لغو کلیه‌ی تحریم‌‌هاست. منطق رهبر انقلاب کاملاً دقیق است و جامعه‌ی بین‌‌المللی این منطق را می‌‌پذیرد، چراکه منطبق بر موازین بین‌‌المللی است. اظهارات رهبر انقلاب در زمان بسیار خوبی و بعد از پایان ترامپ اعلام شد. در مقطعی که برخی از کشورهای اروپایی و مقامات آمریکا لفاظی‌‌ و شرط‌و‌شروط‌‌هایی مطرح می‌کردند، ایشان تعبیر «مهملات» را برای این مباحث به‌کار بردند. برای مثال آقای مکرون اعلام کرد کشورهایی مثل عربستان هم باید به مذاکره‌کنندگان برجام بپیوندند. این حرف کاملاً غیرمنطقی است، حتی خود آقای مکرون هم به بی‌‌اعتباری این حرف اذعان دارد؛ چون امروز عربستان به‌خاطر جنایتش در یمن و خصومتش با جمهوری اسلامی ایران یک رژیم بدنام در جهان است. بنابراین، ما بنا نداریم که کشور دیگری را به برجام اضافه کنیم. وزیر امور خارجه‌ی جدید آمریکا هم اعلام کرد که اوّل ایران باید به تعهدات خودش برگردد، بعد آمریکا تعهدات خودش را انجام می‌‌دهد. گویا از نظر آن‌ها ایران از برجام خارج‌شده و آن‌ها از برجام خارج نشده‌اند. حرف آقای برینکن هم مهملی بیش نبود. در این میان رژیم صهیونیستی هم لفاظی‌‌هایی کرد و گفت اگر آمریکا به برجام برگردد، ما خودمان به ایران حمله می‌‌کنیم. یک تهدید توخالی که کارشناسان و رسانه‌‌های آمریکایی‌‌ این تهدید را به‌ سخره گرفتند. به قول رهبر انقلاب گوش ما به این مهملات بدهکار نیست و موضع ما قطعی است.

 مسئله‌ی دیگر، همدلی و وحدت کلمه‌ی کشور در رابطه با سیاست قطعی ایران نسبت به برجام است. خوشبختانه این همدلی و هم‌سویی در قوا وجود دارد و همه یکدل و یک زبان سیاست قطعی ایران را دنبال می‌‌کنند. این وحدت کلمه و انسجام قطعاً دشمنان را مأیوس خواهد کرد و ما عجله‌‌ای هم نداریم، چراکه همه به‌دنبال مقاوم‌‌سازی اقتصادند و نظریه‌ی اقتصاد مقاومتی رهبر انقلاب در حال اجراست و ما هر روز شاهد دستاوردهای جدیدی در حوزه‌ی اقتصادی هستیم. ما در دوره‌ی تحریم‌ها به دستاوردهای بزرگ صنعتی و نظامی دست پیدا کردیم. در یک مقطعی واردکننده‌ی بنزین بودیم، ولی امروز بنزین را صادر می‌‌کنیم. امروز میزان صادرات غیرنفتی‌مان از میزان فروش نفت بیشترشده و وابستگی ما به نفت به‌مراتب از گذشته کمتر شده است.

امّا چنانچه آمریکایی‌‌ها به برجام برگردند و تحریم‌‌ها را لغو کنند، بحث راستی‌‌آزمایی که رهبر انقلاب فرمودند، پیش می‌آید. در راستی‌آزمایی ما باید مطمئن شویم که تحریم‌‌ها در عمل لغوشده و به‌صورت شکلی و صوری لغو نشده باشد. حتماً باید مکانیسم‌‌هایی مثل مکانیسم سوئیفت که ارتباطات بانکی را احیا می‌‌کند، مجدداً به ایران متصل شود و شرکت‌‌هایی که از سوی آمریکا مورد تهدید و ارعاب قرار می‌‌گیرند، در معامله‌ی با ایران آزادی عمل داشته باشند و ارتباطات بانکی ایران با دنیا بلافاصله بعد از لغو تحریم‌‌ها برقرار شود و کلیه‌ی اقدامات ضمانتی صورت بگیرد تا برای ما راستی‌آزمایی مسلم بشود. در این صورت ما هم به برجام بازخواهیم گشت و به تعهدات خودمان کاملاً عمل خواهیم کرد.

بحث دیگری که مطرح است، در دورانی که آمریکایی‌‌ها از برجام خارج شدند، ما دچار خسارات‌‌ زیادی شدیم و موضوع مورد اشاره‌ی رهبر انقلاب هم همین بود که باید در دستور کار قرار بگیرد و محاسبات از سوی نهادهای ذی‌‌ربط انجام شود که در چه حوزه‌‌هایی ایران متضرر و دچار خسارت شده است.

امّا واقعیت این است که دولت بایدن با مشکلات مختلفی مواجه است و بعید به نظر می‌‌رسد که بازگشت دولت بایدن به برجام در اولویت اوّل دولت او قرار داشته باشد. آمریکا در حوزه‌ی داخلی با دو مشکل جدی مواجه است. اوّل، بحث امنیت است که بعد از کشتن جورج فلوید و تظاهرات ضدنژادپرستی در آمریکا اتفاقاتی افتاد و کشور را ناامن کرد. بعد هم در دوره‌ی انتخابات، دوقطبی جدیدی در آمریکا ایجاد شد و طرفداران بایدن و ترامپ به‌طور مسلحانه رودرروی هم قرار گرفتند و این وضعیت کماکان ادامه دارد. دوم، مشکل کرونا و ناتوانی دولت آمریکا در مدیریت بیماری است. این مشکلات باعث شده است که تمرکز اصلی آقای بایدن و همکارانش در کاخ سفید به مباحث داخلی آمریکا معطوف شود.

در حوزه‌ی خارجی هم آقای بایدن اعلام کرده است که احیای مجدد روابط با اتحادیه‌ی اروپا و مقابله با چین و روسیه در حوزه‌ی اقتصادی در اولویت قرار دارد. او در برنامه‌ی صدروزه‌اش هم اشاره‌‌ای به موضوع ایران نکرد؛ لذا به نظر نمی‌‌رسد که دولت آقای بایدن این آمادگی را داشته باشد که به‌سرعت وارد برجام شود و تحریم‌‌ها را لغو کند. به همین دلیل هم رهبر انقلاب چندین بار فرمودند که اقتصاد کشور را معطل تصمیمات دولت آمریکا نکنید. اگر نگاه ما به آمریکا باشد، به‌طور طبیعی از فعالیت‌‌های اقتصادی در داخل کشور غافل می‌‌شویم. البته لغو تحریم‌‌ها خوب است، امّا نباید چشم انتظار تصمیمات دولت آمریکا باشیم و باید به‌دنبال مقاوم‌‌سازی اقتصاد و اتکاء به منابع داخلی و نگاه به کشورهای دوست و همسایه داشته باشیم.

ما یکی از پرچم‌داران جبهه‌ی چند جانبه‌‌گرایی هستیم که داریم با یک‌جانبه‌‌گرایی آمریکا مقابله می‌‌کنیم. به همین دلیل بسیاری از کشورها به‌دنبال چند جانبه‌‌گرایی در کنار ما هستند. ما باید سیاست نگاه به شرق و سیاست همسایگی را تقویت کنیم. در این صورت است که می‌‌توانیم از منابع داخلی استفاده کنیم و اهداف اقتصاد مقاومتی را تأمین کنیم و به نتایج خوبی برسیم. با تعامل و همکاری‌‌های اقتصادی و فعال‌‌سازی دیپلماسی اقتصادی در خارج از کشور می‌‌توانیم کشور را به‌سوی تعالی و پیشرفت پیش ببریم و ضرورتی هم ندارد که خودمان را به تصمیمات کاخ سفید وابسته کنیم. ان‌‌شاءاللّه با اتکاء به منابع داخلی خواهیم توانست مسیر اقتصاد مقاومتی را طی بکنیم.