امروز دوشنبه، ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۳
یادداشتی به مناسبت زادروز پروین اعتصامی
نسبت پروین اعتصامی با جریان روشنفکری چه بود؟
۲۵ اسفند ۱۲۸۵، زادروز رخشنده اعتصامی زمین‌گاه مشهور به پروین اعتصامی و روز بزرگداشت این شاعر است. رهبر انقلاب به مناسبت‌های گوناگونی از شعر وی تمجید کرده و «رتبه‌ی شعری پروین اعتصامی» را «رتبه‌ی بالایی» دانسته‌اند.به همین علت، بخش زن، خانواده و سبک زندگی KHAMENEI.IR (ریحانه) در گفتاری از سرکار خانم نغمه مستشار نظامی شاعر و کارشناس ادبی، به بررسی شخصیت و شعر پروین اعتصامی می‌پردازد.
پروین اعتصامی به‌عنوان مشهورترین شاعر زن ایران در طول ۳۵ سال عمر پربرکت خودش، دیوانی مشتمل بر ۶۰۶ شعر شامل اشعاری در قالب مثنوی، قطعه و قصیده را منتشر کرده است. و به‌خاطر به‌کار بردن سبک شعر مناظره این دیوان بسیار ارزشمند است و جایگاه ویژه‌ای در شعر معاصر دارد. این شاعر گرانقدر در سن ۳۵ سالگی بر اثر بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها به خاک سپرده شد و بیست و پنجم اسفندماه به‌عنوان روز بزرگداشت پروین اعتصامی نامگذاری شده است.در خصوص جایگاه و تأثیر پروین اعتصامی در شعر معاصر، ایشان اولین بانویی بود که به‌صورت جدی به شعر پرداخت و اشعارشان ثبت و ضبط شد و انتشار حداکثری داشت و در طول سالیان بارها تجدید چاپ شده، و جایگاه ویژه‌ای دارد. همین‌طور ایشان به‌عنوان یک شاعر در دوران پس از مشروطه، در اشعارش به مبارزه با استبداد پرداخت و همواره خواهان آزادی و عدالت بین اقشار مختلف جامعه بود و با بیانِ تمثیلی، جان بخشیدن به اشیاء، و با زبان مناظره این مباحث را بیان کرده و جایگاه ویژه‌ای در شعر معاصر دارد.
پروین اعتصامی و جریان روشنفکریدر خصوص برخورد جریان روشنفکری با پروین اعتصامی هم، باید چنین گفت که ایشان از شاعران روشنفکر زمان خودش بوده است. اما روشنفکری پروین شبیه روشنفکری جلال آل احمد است. روشنفکری پروین در تقابل با سنت‌های ایرانی و در تقابل با اسلام و دین نیست، بلکه روشنفکری پروین از نوع آن روشنفکری هست که نظام استبداد را نمی‌پذیرفته و با عدالت و همدلیِ جامعه و برخوردِ یکسان با همه‌ی اقشار جامعه روبرو بوده است. به همین دلیل است که اشعارش را ماندگار کرده و در بین افواه مردم اشعارش جایگاه ویژه‌ای دارد.
از جریان‌های روشنفکری آن دوران، افرادی مثل شاعران روشنفکر مطرحی از جمله ملک الشعرای بهار همیشه پروین را ستوده‌اند. پدر بزرگوارش از ایشان به‌خوبی یاد می‌کند. و افرادی مثل آقای شفیع کدکنی از ایشان به نیکی یاد می‌کند. ولی در چند دهه‌ی اول پس از مرگش، مورد علاقه‌ی جریان‌های روشنفکری نبوده است. و حتی گاهی هویت سراینده‌ی اشعار را به‌عنوان یک زن شاعر زیر سؤال بردند. و در تقابل با آن بر خاسته اند. اما در سال‌های پس از انقلاب و در سال‌های اخیر با آمدن اشعار پروین در کتاب‌های درسی و با مطرح شدن بیشتر دیوان اشعار او، خوشبختانه جایگاه ویژه‌ی خودش را مجدداً به‌دست آورد و از ایشان به‌عنوان شاعر خرد و عاطفه یاد می‌کنند.
جایگاه ویژه پروین اعتصامی به‌دلیل پشتوانه‌ی عمیق مطالعاتی ست که تحت تعلیم پدر بزرگوارش این پشتوانه را به‌دست آورد. همچنین در دورانی از زندگی‌اش کتاب‌دار بود. البته تعامل ایشان با ادبیات کهن و مطالعات عمیق و داستان‌های قرآنی و بهره‌گیری از روایات و حکایاتِ میان عامه‌ی مردم، باعث قوت بخشیدن به اشعارش شده است. حتی قصاید پروین را در سطحی به اندازه‌ی قصاید ناصر خسرو دانسته‌اند. و اشعاری که در قالب مناظره از ایشان از لحاظ داستان پردازی هم رده‌ی مولانا و سعدی دانسته شده است.
پروین اعتصامی دچار تنانگی نشددر کنار همه‌ی این‌ها به‌عنوان یک شاعر زن، پروین هرگز به تنانگی نپرداخته، بلکه جایگاه زن را به‌عنوان یک جایگاه رفیع مادر، جایگاه رفیع یک دختر و جایگاهی که یک زن عفیف و نجیب ایرانی دارد حفظ کرده است. موضوعی که در بعضی از شاعران روشنفکر آن دوره گاهی رعایت نشده است.
درواقع نظر حضرت آقا در خصوص شعر فروغ فرخزاد که در آغاز آن جایگاه خودش را نداشته از لحاظ اخلاقی و در پایان عمرش عاقبت به خیر شده هم، به همین امر اشاره دارد که ما در دو کتاب آخر فروغ فرخزاد یعنی «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد»، این تحول فکری را می‌بینیم که آن شاعری که در کتاب‌های آغازین مثلاً در «عصیان» اشعار ساختار شکنانه ای را که حتی در زمان خودش هم پذیرفته شده نبوده منتشر کرده است در نهایت به جایگاهی می‌رسد که به موعود و به تولدی دیگر فکر می‌کند.
نظر رهبر انقلاب درباره شعر پروین اعتصامی و فروغ فرخزادنظرحضرت آقا درباره‌ی فروغ این‌گونه است که فروغ در پایان عمرش عاقبت به خیر شده است. ما رهبری داریم که مطالعه‌ی عمیقی دارند و علاوه بر مطالعه‌ی شعر کهن، شعر امروز را به‌خوبی مطالعه می فرمایند که این امر بسیار باعث افتخار ماست و شاعران زن ما هم باید سعی کنند که به‌گونه‌ای شعر بنویسند که در قالب یک زن ایرانی و شاعران زن ما هم باید سعی کنند که به‌گونه‌ای شعر بنویسند که در قالب یک زن ایرانی و مسلمان جایگاهشان را در دنیای امروز و در ادبیات فارسی به جایی برسانند که افرادی مثل پروین اعتصامی الگوی برای سرایش آن‌ها باشد.
رهبر معظّم انقلاب هم زمانی که در بیمارستان بستری شده بودند در حضور جمعی از هنرمندان این شعر از پروین اعتصامی را خواندند:
هر بلایی کز تو آید رحمتی است
هر که را رنجی دهی آن راحتی است
زان به تاریکی گذاری بنده را
تا ببیند آن رخ تابنده را
تیشه زان بر هر رگ و بندم زنند
تا که با مهر تو پیوندم زنند
و بعد از حاضران پرسیدند که آیا می‌دانید این شعر از کیست؟، شاید فکر کنید که این شعر از مولانا یا از فرد دیگری باشد اما این شعر از پروین اعتصامی هست که گاهی سعی می‌شود چهره‌اش پوشانده بشود.
لطفاً نظر خود را بنویسید:
ضمن تشکر ، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
