هدررفت امکانات جهان اسلام

| گفتاری از دکتر محمد الدسوقی، استاد پژوهش‌های عالی دینی دانشگاه قاهره درباره‌ی وحدت اسلامی |

درباره‌ی مسأله‌ی وحدت اسلامی  هیچ اختلافی وجود ندارد، زیرا نصوص قرآنی و سنّت نبوی صحیح ما بر این امر دلالت دارد. آیه‌ی شریفه‌ی «و إنَّ هذِهِ أُمَّتُکُم أمَّةٌ واحِدَةٌ»^۱ و نیز آیه‌ی «وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَلا تَفَرَّقُوا وَاذکُرُوا نِعمَةَ اللهِ عَلَیکُم إذ کُنتُم أعداءً فَألّفَ بَینَ قُلُوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إخواناً»^۲ و نیز «إنَّمَا المُؤمِنُونَ إخوَةٌ فَأصلِحُوا بَینَ أخَوَیکُم»^۳ و احادیث بسیاری همچون روایت «لا یُؤمِن أحَدکُم حَتّی یُحِبَّ لأخیهِ ما یُحِبّ لِنَفسِهِ» و روایت «مَثَلُ المُؤمنینَ فی تَوادّهِم و تَراحمِهِم کَالجَسَدِ الواحِدِ إذا اشتَکی مِنهُ عُضوٌ تَداعی لَه سائِرَ الأعضاءِ بِالسهر وَالحمة» یا این روایت که می‌گوید: «... کَالبُنیانِ المَرصُوصِ یشدّ بَعضه بَعضاً» و روایتی همچون «المُؤمنُ أخُو المُسلِم لا یَظلمُه» و روایات نبوی بسیار فراوان دیگری که بر لزوم وحدت میان مسلمانان دلالت دارند.

حتی با صرف نظر از این‌همه نصوص، جای این پرسش هست که چرا در دین ما ثواب نماز جماعت بیشتر است؟ آیا دلیلش این نیست که موجب تحکیم روابط میان مسلمانان در پیشگاه خداوند متعال می‌شود؟ این‌ها اموری است که در آنها هیچ اختلافی نیست.

باید موجب تکامل هم باشیم
اما اتفاقات بسیاری وجود دارد که در عصر حاضر تحقق وحدت کامل میان مسلمانان امری بسیار مشکل و دشوار جلوه می‌دهد. مثلاً اختلاف فرهنگ‌ها و نژادها یکی از این موانع است. اگر گروهی از مسلمانان یک کشور از یک نژاد و گروهی دیگر از نژادی دیگر باشند، چه‌بسا تمایل به جدایی و تشکیل کشور مستقل دارند. یمن در دوره‌ای از تاریخ به همین خاطر به یمن شمالی و جنوبی تقسیم شد. پاکستان هم شبیه همین.

تحقق وحدت میان مسلمانان آرزوی ما است. این در حالی است که دشمنان ما که برای تفرقه در امت اسلامی می‌کوشند، خودشان به وحدت اهتمام دارند. ما می‌بینیم که آمریکا تقریباً پنجاه ایالت دارد و هر ایالت شبیه یک کشور است، اما همه‌ی آنها با هم یک کشور را تشکیل می‌دهند. تمام اروپا هم‌اکنون یک پارلمان دارد. مشکل ما اکنون مشکل درک و آگاهی است. تک‌تک آحاد امت اسلامی باید درک کنند که وحدت بر آنها واجب است و کوتاهی در تحقق آن گناه و معصیت است.

با وجود تمام این مسائل  ما باید موجب تکامل هم باشیم، چراکه قرآن می‌فرماید: «تَعاوَنُوا عَلَی البِرّ وَ التَّقوی»^۴. جهان اسلام از چنان برکات و ثروتی برخوردار است که در هیچ جای دیگر جهان یافت نمی‌شود. مثلاً در یک منطقه از جهان اسلام شاهد وجود ثروت‌های خدادادی هستیم، ولی در منطقه‌ی دیگر با این‌که این ثروت‌ها وجود ندارد، اما نیروی انسانی فراوان و قدرتمندی وجود دارد که می‌تواند آن ثروت‌های خدادادی را برای استفاده‌ی همه‌ی امت استخراج کند تا همه در راحتی و رفاه زندگی کنند. مثلاً ما در مصر منطقه‌ی سینا را داریم که سرشار از معادن است و از خاک ممتازی برخوردار است. هزاران سال است که باران بر این سرزمین می‌بارد و در آن فرو می‌رود و شاید دریایی از آب شیرین در زیر آن نهفته باشد که از آن استفاده‌ای نمی‌شود. نمونه‌ی دیگر، کشور سودان است که زمین‌های کشاورزی بسیاری دارد و اگر زیر کشت برود، می‌تواند خوراک تمام جهان اسلام را تأمین کند. در گذشته هم توافقی میان سه کشور مصر و عربستان و سودان برقرار شد که زمین از سودان باشد، سرمایه از عربستان و کشاورز هم از مصر تأمین شود تا این زمین‌ها زیر کشت برود، اما بر سر سهم اختلاف پیش آمد و توافق به هم خورد.

این‌ها نشان می‌دهد که فردگرایی و تکروی همواره مانع برنامه‌های سودمند برای امت است. در حالی که مؤمنین باید ازخودگذشتگی داشته باشند و برای منافع کلی و عمومی تلاش کند. متاسفانه اما شاهد هدررفت امکانات جهان اسلام هستیم.

گرفتار غفلت و بدفهمی
تردیدی نیست که عده‌ای نمی‌خواهند کشورهای اسلامی در ثبات و وحدت باشند. اگر ما درست درک کنیم که نباید به حرف بیگانگان اعتنا کنیم و گوش‌دادن به حرف بیگانگان را گناه بدانیم، آن‌ها نمی‌توانند کاری پیش ببرند. باید بدانیم که غرب برای منافع خودش تلاش می‌کند. آنها می‌دانند اگر توافقی میان کشورهای اسلامی ایجاد شود، بر منافع آن‌ها تأثیر سوء می‌گذارد. بنابراین بیکار نمی‌مانند و با صرف هزینه‌های بسیاری سعی می‌کنند که مانع این توافق و وحدت بشوند.

متأسفانه بعضی علمای معاصر دینی ما هم  از فرهنگ و هوشیاری دینی صحیح و کامل برای برخورد با شبهات و افکار نادرست برخوردار نیستند. هنگامی که استعمار به جهان اسلام پاگذاشت، اولین هدف و دستور کارش  به حاشیه راندن دین و زبان عربی بود. این مشکلی است که هم‌اکنون بیشترِ کشورهای اسلامی از آن رنج می‌برند. مردم در فطرت خود از عاطفه‌ی دینی برخوردارند، اما از فهم و معرفت دینی برخوردار نیستند و از لحاظ التزام به دین ضعیف هستند. البته عاطفه و احساسات دینی بر اساس عرف و سنت‌های آنها شکل می‌گیرد.

ما از دشمنان خود غافلیم، لذا گاهی گرفتار خودرأیی می‌شویم و گاهی فهم درستی از اوضاع نداریم و گرفتار بدفهمی می‌شویم. پس اختلافاتی میان مسلمانان پدید می‌آید که هیچ ضرورتی ندارد. گاهی برخی نیروهای خارجی یا منافع شخصی و فردی موجب بروز درگیری‌هایی می‌شود که هیچ معنایی ندارد.

یک شایعه بی‌اساس
مثلاً این سخن بی‌اساس را شایعه کرده‌اند که ایران در پی تبلیغ تشیّع و تسلّط بر مصر است. در حالی که مذهب تشیّع از دیرباز و از زمان فاطمیون در مصر بوده است. حتی نام دانشگاه الأزهر برگرفته از نام حضرت فاطمةالزهرا علیها‌السلام است. تا این‌که بعدها اهل تسنّن بر مصر غالب شدند.

در سال گذشته مجمع‌التقریب  یک کتاب از دانشمندی مصری منتشر کرد که مربوط به سال ۱۹۲۲ است. در این کتاب این عبارت آمده: «أمّا إخواننا الإمامیّة ...»؛ این عبارت نشان‌دهنده‌ی گروهی از شیعیان در آن دوره است که در قاهره زندگی می‌کردند.

اما برخی می‌خواهند به‌وسیله‌ی تهمت‌ها و شایعات، روابط میان ملت‌های اسلامی را خدشه‌دار کنند. حتی به برخی از مردم پول می‌دهند تا این افکار را ترویج کنند. آن‌ها هم در شبکه‌های ماهواره‌ای و هم در دیگر رسانه‌ها و روزنامه‌ها سخنانی را منتشر می‌کنند که هیچ مبنا و اساسی ندارد. من تمام این‌ها را تهمت‌های بی‌ارزشی می‌دانم که به مسلمانان نسبت می‌دهند.

اگر کشورهای اسلامی واقعاً با هم متحد شوند، منافع غرب در منطقه به طور کلی از بین می‌رود و این اتفاق پیامدهای اقتصادی و تمدنی خاص خود را خواهد داشت. بنابراین طبیعی است که آن‌ها دائماً مشغول توطئه و دسیسه و خرید انسان‌ها و جاسوسان -حتی از مسلمانان- باشند تا با پوشش اختلافات سیاسی در کشورهای اسلامی  تفرقه ایجاد کنند و روند امور مسلمانان را ایجاد مختل سازند.

شیعه و سنّی سال‌ها با هم در صلح و آرامش زندگی کرده و با هم ازدواج و معاشرت داشته‌اند. سال‌های سال است که سنّی و شیعه در بحرین و شام و لبنان با هم زندگی می‌کنند. من به یاد دارم روزی در قاهره به سفارت ایران رفتم و جوانی را دیدم که به زبان عربی صحبت می‌کرد. به او گفتم تو ایرانی هستی؟ گفت بله. گفتم من تصور کردم تو مصری هستی. گفت مادر من مصری و پدر من ایرانی است. می‌خواهم بگویم که ریشه‌های وحدت در امت وجود دارد و جمهوری اسلامی ایران نیز با تأسیس «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» گام‌های مهم و مؤثری در این زمینه برداشته است. بیانات و منش آیت‌الله خامنه‌ای نیز در همین راستا بوده و مورد قبول است.
 
پی‌نوشت‌ها:
۱. بخشی از آیه‌ی ۵۲ سوره‌ی مؤمنون،
۲. بخشی از آیه‌ی ۱۰۳ سوره‌ی آل عمران
۳. بخشی از آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی حجرات
۴. بخشی از آیه‌ی ۲ سوره‌ی مائده