چهار نام و یک دهه

|۸ نکته درباره‌ی روند نام‌گذاری سال‌ها در «دهه عدالت و پیشرفت»؛ سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱|

چهار سال از طرح موضوع عدالت و پیشرفت به عنوان گفتمان دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی می‌گذرد و در سال جدید ملت ایران باید گام جدید و استواری را در راه تحقق عدالت و پیشرفت بردارد. قطعاً نام سال‌های انتخاب‌شده برای چهار سال اخیر اقدام‌های مهم برای تحقق این آرمان هستند و از نوعی ارتباط زنجیره‌وار با یکدیگر برخوردارند. مروری بر این ارتباط زنجیره‌وار و نیز ظرافت‌هایی که رهبری معظم در نام‌گذاری این چهار سال به آنها دقت داشته‌اند، می‌تواند اهمیت و نقش نام‌گذاری سال‌ها را در پیشرفت و اعتلای نظام جمهوری اسلامی برای ما روشن‌تر کند و ما را در پیاده‌سازی وظایف فردی و اجتماعی خود در این باره موفق بگرداند. جا دارد که برخی زوایای نام‌گذاری‌های چهار سال اخیر را اجمالاً مرور ‌کنیم.

۱. اولین نکته‌، اهمیت «گفتمان‌سازی» در نگاه رهبر معظم انقلاب است. مهم‌ترین مطالبات و هشدارهای ایشان همیشه در قالب گفتمان‌های عمومی و ملی مطرح بوده‌ است؛ مطالباتی همچون «نهضت نرم‌افزاری»، «عدالت‌خواهی» و «بصیرت» و نیز هشدارهایی مانند «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم». اهمیت گفتمان‌سازی در نگاه ایشان تا حدی است که هدف از تشکیل نشست‌ اندیشه‌های راهبردی را گفتمان‌سازی در بین نخبگان عنوان کرده‌اند. همچنین است مهم‌ترین اندیشه‌های انقلاب اسلامی که ایشان در جمع دانشجویان با تأکید مکرر بر نقش و اهمیت دانشجویان در تبدیل مهم‌ترین اندیشه‌های انقلاب اسلامی به گفتمان عمومی مطرح کرده‌اند. از نظر ایشان اگر یک اندیشه به گفتمان عمومی و به یک خواست ملی تبدیل شود، آن ‌گاه است که مقدمات تحقق آن اندیشه فراهم می‌آید.¹ بنابراین اگر یک اندیشه، شعار یا مطالبه را رهبری معظم تکرار و تأکید کنند، در واقع تبدیل شدن آن اندیشه به گفتمان عمومی را دنبال می‌کنند. یعنی نفْس تبدیل آن شعار و اندیشه به یک گفتمان عمومی برای ایشان مهم است.

۲. از مهم‌ترین گفتمان‌های مطرح‌شده‌ی رهبر معظم انقلاب اسلامی، موضوع «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» است. سابقه‌ی طرح کلیات این مسئله در اندیشه‌ی رهبری را می‌توان از همان ابتدای زعامت ایشان ردیابی کرد، اما طرح جدی و تفصیلی این اندیشه در این دوره، به سخنرانی ایشان در جمع دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در اردیبهشت ۱۳۸۶ بازمی‌گردد. رهبر انقلاب در این بیانات ضرورت دستیابی به یک الگوی بومی برای پیشرفت کشور را تشریح کردند و با نقد ادبیات فعلی توسعه، شاخصه‌‌های رایج توسعه‌ی غربی -مثلاً تولید ناخالص ملی- را برای تحقق پیشرفت مورد نیاز کشورمان ناکافی دانستند. از آن تاریخ به بعد، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به عنوان یکی از مهم‌ترین مطالبات ایشان از کارگزاران نظام اسلامی و هم به عنوان یکی از جدی‌ترین گفتمان‌های ایشان مطرح بوده ‌است. طرح این گفتمان درست یک سال پیش از طرح موضوع دهه‌ی عدالت و پیشرفت -که از جدی‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است- نکته‌ی دیگری است که باید به آن توجه ویژه داشت.

۳. طرح گفتمان دهه‌ی عدالت و پیشرفت درست یک سال پیش از آغاز دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی و در ابتدای سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب صورت گرفت. ایشان در پیام نوروزی خود به ملت ایران سه دهه‌ی گذشته‌ی انقلاب اسلامی را سال‌های جبران عقب‌ماندگی‌های باقی‌مانده از دوران طاغوت برای ملت ایران دانستند. سپس برای ده سال دهه‌ی چهارم انقلاب، دو شاخص عمده‌ی «پیشرفت» و «عدالت» را خطوط اصلی حرکت ملت ایران برشمردند.

در واقع سال ۱۳۸۷ را باید سال زمینه‌سازی گفتمانی برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت دانست، زیرا رهبر انقلاب در طول این سال و به مناسبت‌های مختلفی همچون دیدارهای ماه رمضان یا در دانشگاه علم و صنعت و در دیدار با دانشجویان این دانشگاه، به تبیین این دو خط اصلی شاخص‌های حرکت ملت ایران در دهه‌ی آینده اشاره نمودند و پیش از آغاز این دهه -یعنی سال ۱۳۸۸- افکار عمومی جامعه را به انحاء مختلفی برای ورود به این دهه آماده کردند.

۴. نکته‌ی مهم دیگر، ارتباط نام سال ۱۳۸۷ با دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی است. همان‌گونه که گفته شد، رهبر انقلاب در پیام و بیانات نوروزی خود در سال ۸۷، سه دهه‌ی گذشته‌ی انقلاب اسلامی را سال‌های جبران عقب‌ماندگی‌های باقی‌مانده از دوران طاغوت خواندند، اما از سوی دیگر سال ۱۳۸۸ را نیز آغاز دهه‌ی عدالت و پیشرفت خواندند. بنابراین علاوه بر زمینه‌سازی گفتمانی که برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت لازم بود، زمینه‌سازی عینی و فیزیکی برای ورود کشور به دهه‌ی عدالت و پیشرفت نیز ضرورت داشت.

با این وصف می‌توان نگرش بهتری به فلسفه‌ی نام‌گذاری سال ۱۳۸۷ به عنوان سال «نوآوری و شکوفایی» پیدا کرد. این سال را باید سال تأمین حد نصاب‌ها و زیرساخت‌های لازم برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت دانست. این برداشت زمانی تقویت می‌شود که به یاد بیاوریم رهبر معظم در بیانات نوروزی خود در سال ۱۳۸۸ در حرم مطهر رضوی سلام‌الله‌علیه ضمن اعلام رضایت از عملکرد و کارنامه‌ی ملت ایران نسبت به نام سال نوآوری و شکوفایی، فهرست مستوفایی از آمادگی‌های ملت ایران و زیرساخت‌های کشور را بیان نمودند؛ آمادگی‌هایی که در ملت ما توانایی ورود قدرتمند به دهه‌ی چهارم انقلاب را ایجاد می‌کند. ایشان همچنین دستیابی به الگویی را که تضمین‌کننده‌ی تحقق هم‌زمان عدالت و پیشرفت باشد، مصداق بارز نوآوری دانستند که نخبگان ما در این سال باید برای آن فکری می‌کردند.

۵. سال ۱۳۸۸ اولین سال دهه‌ی عدالت و پیشرفت بود و به قول رهبر انقلاب: این سال سالی است که ملت ما باید خود را برای یک «حرکت جهشی در طریق عدالت و پیشرفت» مهیا می‌کرد. بررسی علت نام‌گذاری این سال به نام «اصلاح الگوی مصرف» نیز نکاتی با خود به همراه دارد. آن‌چه از بیانات ایشان در آغاز این سال می‌توان فهمید، این است که اولاً از نظر ایشان مسئله‌ی اصلاح الگوی مصرف «یک اقدام اساسی در زمینه‌ی همین پیشرفت و عدالت» است که ملت ما در سال ۸۸ ‌باید وجهه‌ی همت خود قرار می‌داد.

دوم این‌که به گفته‌ی ایشان: «ما باید از منابع کشورمان به بهترین وجهی استفاده نماییم.» در حقیقت اگر استفاده از منابع کشور را یکی از پایه‌های پیشرفت بدانیم، این پیشرفت باید بهینه باشد، زیرا «یک نسبتی باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد؛ یک نسبت شایسته‌ای به سود تولید. یعنی تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد. جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند. آن‌چه که زیادی هست، صَرف اعتلای کشور شود. امروز در کشور ما این‌جوری نیست.»

سوم این‌که با اسراف و ولنگاری در مصرف کار به جایی می‌رسد که «شکاف بین فقرا و اغنیاء زیاد می‌شود، عده‌ای در حسرت اوّلیات زندگی می‌مانند و عده‌ای با ولخرجی و ولنگاری در مصرف، منابع را هرز و به هدر می‌دهند» و این علاوه بر ممانعت از پیشرفت، مانع تحقق عدالت در جامعه نیز هست.

۶. نام‌گذاری دو سال پیش از سال ۱۳۸۹، با نوعی نگرش نسبت به رفع کمبودها و نقاط ضعف همراه بود. ملت ایران در سال نوآوری و شکوفایی ‌باید کارهای نیمه‌کاره و ناتمام خود را به پایان می‌رساند. در سال اصلاح الگوی مصرف نیز ملت باید یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌هایی که آینده‌اش را تهدید می‌کرد، کنار می‌گذاشت. در سال ۸۹ رهبر انقلاب ابتدا تأکید کردند که نام سال‌های انتخاب‌شده موقتی و محدود به یک سال نیست و باید در همه‌ی سال‌های پیش رو ادامه یابد. نکته‌ی مهم‌تر نیز آن است که ایشان با مرور دوباره بر آمادگی‌ها و ظرفیت‌های ملت ایران برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت و با انتخاب نام «همت مضاعف و کار مضاعف» بر نکته‌ای تأکید کردند که مبتنی بر نقاط ضعف نبود و نگاه رو به جلو و فعالانه‌ی آن بیشتر جلب نظر می‌کرد.

رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود، آن‌چه را که ملت ایران تاکنون انجام داده، در قیاس با ظرفیت‌های عظیم ملت ما ناچیز برشمردند و از همه خواستند که تلاش خویش را برای ادامه‌ی حرکت ملت ایران افزایش دهند. در حقیقت «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و کار مضاعف» هر دو با نگاهی آینده‌نگر انتخاب شده‌اند، منتها یکی با نگاه به رفع نقاط ضعف و دیگری با نگاه تقویت نقاط قوت ملت ایران در حرکتی رو به جلو. رهبر انقلاب با این نام‌گذاری از ملت ایران خواستند که «مردم عزیزمان بتوانند با گام‌های بلندتر، با همت بلندتر، با کار بیشتر و متراکم‌تر، راه‌های نرفته‌ای را بپیمایند و به هدف‌های بزرگ خود ان‌شاءاللَّه نزدیک‌تر شوند.»

۷. سال جهاد اقتصادی را باید ادامه‌ی همان سال کار و همت مضاعف دانست، زیرا همت و کار مضاعف دقیقاً در فرهنگ دینی ما ویژگی‌های کار و روحیه‌ی جهادی است. رهبری معظم نیز در بیانات نوروزی خود عرصه‌ی همت مضاعف و کار مضاعف را مستمر دانستند، منتها در نام‌گذاری سال جهاد اقتصادی چند متغیر به معادله‌ی نام‌گذاری‌‌ها اضافه‌ شده‌اند. اولاً تفاوت جهاد با کار مضاعف و همت مضاعف در این است که مفهوم معنویت و نیت الهی در جهاد اقتصادی مندرج است. در حالی که همت مضاعف و کار مضاعف می‌تواند ویژگی هر انسانی ولو با جهت‌گیری غیر دینی قرار بگیرد.

تفاوت دیگری که در مفهوم جهاد اقتصادی نسبت به نام سال‌های دیگر به چشم می‌خورد، ورود متغیر فعالیت و جهت‌گیری دشمنان به معادله‌ی نام‌گذاری‌ها است. در این سال رهبر انقلاب با عنایت به این‌که مسائل مختلفی برای کشور اولویت دارند، به دلیل تمرکز دشمن در مواجهه با جمهوری اسلامی در حوزه‌ی اقتصاد و فشارهای اقتصادی از قبیل تحریم‌ها، نام‌گذاری را در حوزه‌ی اقتصادی اعلام کردند. متغیر سوم نیز فراتر رفتن افق نام‌گذاری‌ها از عرصه‌ی ملی است.

اما همان‌گونه که می‌دانیم، ابتدای سال ۱۳۹۰ هم‌زمان بود با اوج‌گیری بیداری اسلامی در خاورمیانه و چنان‌که بسیاری اذعان کرده و رهبر انقلاب نیز تصریح فرموده‌اند، الهام‌بخشی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی یکی از مؤثرترین عوامل شکل‌گیری این انقلاب‌ها در منطقه بوده است. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تلاش جبهه‌ی استکبار از همان ابتدای شکل‌گیری انقلاب‌های منطقه، به‌موازات تلاش برای جلوگیری از سقوط دیکتاتورها، ارائه‌ی الگوهای سکولار و غیر دینی برای انحراف این انقلاب‌ها از اسلام بوده است. از این رو رهبر انقلاب مکرراً بر حفظ و تقویت الهام‌بخشی و الگوسازی جمهوری اسلامی ایران برای مردم منطقه تأکید داشته‌اند‌ و مردم ایران و مسئولان را از اقدامات تضعیف‌کننده‌ی این مهم بر حذر داشته و به حساسیت اوضاع و شرایط تاریخی که در آن قرار داریم، توجه داده‌اند.

رهبر معظم انقلاب در بیانات نوروزی خود در حرم رضوی سلام‌الله‌علیه در آغاز سال ۱۳۹۰ هدف از نام‌گذاری سال جهاد اقتصادی را ارائه‌ی الگویی موفق از پیشرفت و رفاه اقتصادی در سایه‌ی اسلام به مسلمانان و بشریت اعلام فرمودند. این اعلام هدف هنگامی بیشتر جالب توجه‌ می‌شود که رهبر انقلاب در همان بیانات نوروزی خود اتفاقات منطقه‌ی اسلامی را نویدبخش عدالت و پیشرفت برای منطقه دانستند: «انسان احساس می‌کند که این دهه به توفیق پروردگار برای منطقه هم دهه‌ی پیشرفت و دهه‌ی عدالت خواهد بود.»

۸. اما برای فهم بهتر ارتباط نام سال «تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی» با نام‌گذاری‌های پیش از آن و همچنین ارتباط آن با دهه‌ی عدالت و پیشرفت باید به متغیرهای فوق‌الذکر مجدداً مروری داشته باشیم. اول این که حوادث بیداری اسلامی هنوز به سرانجام لازم خود نرسیده و برخی انقلاب‌ها به پیروزی نرسیده و بسیاری دیگر نیز در مرحله‌ی نظام‌سازی خود به سر می‌برند. بنابراین مأموریت الگوسازی ما حداقل در عرصه‌ی اقتصادی که ملموس‌ترین بخش برای ملت‌های منطقه است، به پایان نرسیده است. دوم این‌که امسال نیز مانند سال قبل همچنان درگیری جدی جمهوری اسلامی با دشمن در عرصه‌ی اقتصادی و تحریم‌های دشمنان ادامه خواهد داشت. سوم این که به یاد بیاوریم که رهبری معظم در پایان سال‌های «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و کار مضاعف» این دو رویکرد را تمام‌نشده و مستمر دانستند.

در آغاز امسال رهبر معظم انقلاب استمرار جهاد اقتصادی را ضروری دانستند. حتی نام‌گذاری امسال به نوعی رویکردی تخصصی‌تر به جهاد اقتصادی است. ایشان در پیام نوروزی خود وظیفه‌ی دولت را حمایت از تولید داخلی عنوان کردند که این یکی از عرصه‌های جهاد اقتصادی مورد تصریح ایشان و مطالبه‌ای است که در سال جهاد اقتصادی بارها از دولت داشته‌اند. وظیفه‌ی سرمایه‌گذاران و کارگران که ایشان آن را اتقان کاری در تولید بیان کرده‌اند نیز همان مطالبه‌ی ایشان در سال کار مضاعف و همت مضاعف بوده است. وظیفه‌ی مردم نیز مصرف کالای داخلی اعلام شده که این نیز دقیقاً از مهم‌ترین مطالبات ایشان در سال اصلاح الگوی مصرف بوده است، زیرا مصرف کالای داخلی در کنار پرهیز از اسراف و تجمل‌گرایی یکی از ارکان اصلاح الگوی مصرف است.

بنابراین می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد که امسال ملت ایران باید وظایف جداگانه‌ی خود در سه سال اول دهه‌ی عدالت و پیشرفت را که در هریک از آن سال‌ها به آنها عمل کرده، در این چهارمین سال دهه‌ی عدالت و پیشرفت به طور توأم و همزمان با هم پیگیری کند و پیاده نماید.

پی‌نوشت:
۱. سومین نشست اندیشه‌های راهبردی، ۱۳۹۰/۱۰/۱۴