مصرِ شیخ شلتوت

رهبر انقلاب اسلامی در خطبه‌ی عربی نماز جمعه‌ی ۱۴ بهمن ۱۳۹۰، هنگامی که به تبیین چشم‌انداز اسلام‌گرایی در کشورهای منطقه و به‌ویژه مصر پرداختند، فرمودند «مصر، مصرِ مجمع تقریب مذاهب اسلامی و شیخ شلتوت است.» ایشان در سال ۱۳۷۹ نیز، در پیامی به کنگره‌ی بزرگداشت حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی و علامه شیخ محمود شلتوت، نکاتی را درباره‌ی این مفتی بزرگ اهل سنت و رئیس دانشگاه الأزهر مصر بیان کردند. پیشنهاد شیخ شلتوت در کاربرد نام «مذاهب اسلامی» به جای «فرقه‌ها» و «طوایف» اسلامی و فتوای تاریخی او در جواز پیروی از مذهب امامیه و صحت عمل به اجتهاد مذاهب صحیحه، همچون بارانی پاک‌کننده بود که بسیاری از توطئه‌های تفرقه‌افکنانه را از جهان اسلام شست و برد. دکتر محمد الدسوقی -استاد دانشگاه قاهره- در این گفتار به توصیف شخصیت شیخ محمود شلتوت پرداخته است:

شیخ محمود شلتوت (۱۳۱۰- ۱۳۸۳ ﻫ.ق) از علمای بزرگ جهان اسلام است که نقش برجسته‌ای در نزدیک نمودن و قرابت ملت‌های اسلامی ایفا نمود. این مرد بزرگ در دانشگاه «الأزهر» آموزش دید و از مؤسسین «دارالتقریب بین ‌المذاهب الاسلامیة» در قاهره بود؛ مجمعی که یک قرن پیش تأسیس شد و بیش از بیست سال در این زمینه فعالیت کرد. «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» در ایران نیز در امتداد فعالیت‌های آن به‌ شمار می‌آید. تنها یکی از تولیدات علمی این جماعت، مجله‌ی «الرسالة» بود.

شیخ شلتوت مردی فقیه و برخوردار از یک فهم سلیم و صحیح بود و بر مذاهب فقهی مختلف احاطه‌ی علمی داشت. شخصیتی معتدل و میانه‌رو داشت و فعالیت علمی برجسته و حضوری فعال و پررنگ در صحنه‌ی اجتماعی و در عرصه‌ی رسانه‌ای داشت؛ عملکردی که بر پایه‌ی یک ذخیره‌ی ارزشمند علمی بنا نهاده بود. شیخ همچنین کتاب ارزشمندی به نام «عقاید اسلامی» دارد که آن را با زبانی ساده و نسبتاً همه‌فهم و با قلمی روان و سلیس نگاشته و ضمن آموزش عقاید اسلامی، از بیان مسائل اختلافی و نظریات متناقض پرهیز کرده است. این کتاب تاکنون بیش از بیست بار تجدید چاپ شده است.

میراث علمی شیخ
اخیراً کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی کتابی را با عنوان «پیشگامان تقریب» منتشر کرده و در آن از بزرگان و شخصیت‌های اصلی وحدت اسلامی نام برده است. شیخ شلتوت یکی از شخصیت‌های برجسته‌ی مورد اشاره در این کتاب است. شیخ شلتوت نمونه‌ی یک عالم، مربی و مجاهد و مصلح بزرگ است که همه‌ی همّ و غمّ او مسأله‌ی تقریب بود. تاکنون پایان‌نامه‌های بسیاری درباره‌ی او و رویکردهای علمی‌اش در دانشگاه الأزهر نگاشته شده است. این عالم بزرگ با تحقیقات گسترده‌ی علمی خود و با حضور پررنگش در مجامع علمی بین‌المللی در داخل و خارج مصر نقش ویژه‌ای را در دفاع از دین اسلام ایفا نمود. وی ثابت کرد که دستورهای این دین الهی از تمام قوانین مکاتب بشری برتر است. او همچنین نقش بزرگی در ترویج تفسیر قرآن کریم به زبان ساده و تألیف و تدوین فقه جدید داشته و مقالات او در این زمینه در مجله‌ی «الرسالة» آمده است. همچنین همه‌ی دیگر فعالیت‌های علمی او در مجله‌ی «رسالة الاسلام» ثبت است و مجمع جهانی تقریب تمام شماره‌های این مجله را در بیست جلد به چاپ رسانده است.

کوتاه سخن آن‌که شیخ شلتوت مرد بزرگی است که الأزهر به داشتن چنین فرزندی عالم، فقیه، مفسر و مجاهد و به پروراندن او در دامان خود و تقدیم او به امت اسلامی به خود می‌بالد. متأسفانه نسل‌های جدید با فعالیت‌های بسیاری از متفکرین و مصلحین ناآشنا هستند. برای نسل‌های امروز لازم است که حتماً از زندگی این مرد بزرگ آگاهی یابند تا از امثال او الگو بگیرند، زیرا شیخ شلتوت خیر علمی کثیری را به نسل‌های آینده عرضه کرده است.

فخر مسلمانان
مکاتبات شیخ شلتوت با آیت‌الله‌العظمی بروجردی، مرجع تقلید وقت شیعیان نیز در جای خود قابل تأمل و بررسی است. نامه‌هایی که میان این دو اندیشمند جهان اسلام رد و بدل شده، همگی در جهت منافع مسلمانان و موجب نزدیکی میان آنها بود، زیرا تمام جهان اسلام در قرن گذشته در سیطره و اشغال بیگانگان به سر می‌بُرد. ایران، مصر، منطقه‌ی شام و تمام مغرب [مراکش] همگی در اشغال بود. برای رهایی سرزمین‌های اسلامی از دست اشغالگران راهی نبود جز آن که راهبران و دانشمندان این سرزمین‌ها به یکدیگر نزدیک شوند و با هم به تفاهم برسند تا در اثر این مفاهمه، روحیه‌ی مبارزه و جهاد و آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی گسترش یابد. ارتباط میان این دو دانشمند بزرگوار از این رو باعث فخر مسلمانان است که علم و دانش، وطن نمی‌شناسد. مسلمانان -چه سنی و چه شیعه- با یکدیگر برادرند و به خاطر منافع کلی امت اسلام با هم همکاری می‌کنند. خداوند این دو دانشمند بزرگ را قرین رحمت خود گرداند و بازماندگانشان را پیرو ایشان قرار دهد تا راه آنها را در دعوت به حق و عمل صالح ادامه دهند.

ما امیدواریم که با پیروزی انقلاب مصر، وحدت اسلامی در این کشور مستحکم‌تر شود و باشکوه‌تر به پیش رود، زیرا امروز مردم داوری می‌کنند و نه حاکمان. امروز مردم جهت‌گیری اسلامی دارند، چنان‌که اسلام‌گرایان در انتخابات پارلمانی مصر بیشترین آرا را از آن خود کرده‌اند. اگرچه گروه‌هایی هم هستند که در برابر وحدت اسلامی مقاومت می‌کنند، اما نهایتاً حرف حق بر کرسی می‌نشیند و دعوت به وحدت پیروز خواهد شد؛ هرقدر هم که دشمنان علیه آن تلاش کنند. «وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَ لَـکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ»^۱

پی‌نوشت:
۱. سوره مبارکه‌ی یوسف، آیه‌ی ۲۱: وَ قَالَ الَّذِی اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَکْرِمِی مَثْوَاهُ عَسَی أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَ کَذَلِکَ مَکَّنِّا لِیُوسُفَ فِی الأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ وَ اللّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَ لَـکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ / و آن کس که او را از مصر خریده بود به همسرش گفت: «نیکش بدار، شاید به حال ما سود بخشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم» و بدین‌گونه ما یوسف را در آن سرزمین مکانت بخشیدیم تا به او تأویل احادیث (خواب‌ها) را بیاموزیم و خداوند بر کار خویش چیره است، ولی بیشتر مردم نمیدانند.