درک بومی از علوم انسانی

در دیدار نخبگان با رهبر انقلاب مباحث بسیار خوبی در باب علوم انسانی مطرح گردید که به عقیده این‌جانب عمل به آن‌ها می‌تواند تحول حوزه و کرسی‌های درس علوم انسانی در دانشگاه‌ها را به همراه داشته باشد. مباحثی هم که از سوی نخبگان حوزه طرح و بحث شد به زعم رهبری عزیز می‌تواند کارگشای بسیاری از مشکلات در حوزه علوم انسانی باشد. رهبر انقلاب در این دیدار گفتند که «علوم انسانی، علومی لازم و ضروری است به شرط اینکه براساس جهان‌بینی اسلامی شکل گرفته باشد.»

در این زمینه باید گفت که عالمان علوم انسانی برای جمع‌آوری اطلاعات به وضعیت انسان تحقق‌یافته در بخشی از جامعه غرب مراجعه می‌کنند که کاملاً با انسان شرقی تفاوت دارد. لذا علوم انسانی غرب برای جوامع انسانی شرق نافع نیست و چون تمام عالمان علوم انسانی غربی با مبانی سکولاریستی، اومانیستی و ماتریالیستی به تفسیر پدیده‌های انسانی می‌پردازند، علوم انسانی برای جامعه اسلامی و دینی که مبانی مذکور را قبول ندارد مضر هم هست.

بنابراین قوانین علوم انسانی غربی برای انسان شرقی و به خصوص انسان مسلمان، فایده‌بخش نیست و به همین دلیل باید علوم انسانی بومی شود و بومی‌سازی علوم انسانی ضرورت دارد. دانشمندان علوم انسانی باید رفتار و نهادهای اجتماعی انسان ایرانی را مطالعه کنند تا نظریه‌های علوم انسانی برای جامعه ایران مفید باشد.

برای جامعه اسلامی باید علوم اسلامی انسانی تولید کرد؛ یعنی مطالعه ابعاد و ساحت‌های افعال اختیاری و غیر اختیاری، جوانحی و جوارحی انسان‌ها در جامعه اسلامی با روش تجربی و مبانی متافیزیکی اسلامی. ممکن است علوم انسانی با مطالعه تجربی بتواند به فطرت مشترک انسانی دست یابد و قانون عمومی و ثابتی را برای همه جوامع کشف کند اما عمده مطالعات علوم انسانی در زمان و مکان خاصی تحقق یافته است. بنابراین نمی‌توان علوم انسانی جامعه‌ای مانند غرب را برای جوامع شرقی پیاده‌سازی کرد.

البته علوم انسانی غرب برای جامعه غربی هم مفید نیست و نتوانسته پاسخگوی جامعه اروپایی و آمریکای باشد. اینجاست که می‌بینیم سال‌ها نظریه‌ای مورد توجه قرار می‌گیرد و به آن پرداخته می‌شود اما به یکباره محو می‌گردد و منسوخ می‌شود!

علوم انسانی‌ای که رهبر انقلاب بارها در کلام خود بدان اشاره داشته‌اند، همان علوم اسلامی انسانی است که می‌تواند پاسخگوی شبهات و سؤالاتی باشد که به گفته ایشان لحظه به لحظه تولید می‌شود، بدون پاسخ می‌ماند و جامعه انسانی را درگیر خود می‌کند.