دستگاه قضا باید پناهگاه مردم باشد

- گفت‌وگو را با پیگیری مطالبات رهبر معظم انقلاب از دستگاه قضایی شروع کنیم. در دیداری که رهبر انقلاب در سال گذشته با مسئولان قضایی داشتند‌، تأکید کردند که مهم‌ترین مسأله برای قوه‌ی قضائیه و دستگاه قضایی حرکت در راستای عدالت است. به نظر شما چرا عدالت هنوز در مرحله‌ی یک مطالبه مانده است؟
سال گذشته رهبر معظم انقلاب پس از پایان دوره‌ی دوم ریاست آیت‌الله هاشمی شاهرودی و در حکمی که به آیت‌الله آملی لاریجانی به عنوان رئیس جدید قوه‌ قضائیه دادند‌، اشاره کردند که کارهایی در گذشته انجام شده و باید در دوران شما شکوفا شود. این حاوی چند مطلب است‌؛ اول این‌که به لحاظ ساختاری و در مورد برنامه‌ای که موجب تحول می‌شود‌، در قوه‌ قضائیه کارهایی انجام گرفته و ثمر آن کارها که همان شکوفایی است، باید در دوره‌ی ریاست جدید اتفاق بیفتد.

نکته‌ی دوم، در دیدارهای متعددی که در برنامه‌های هفتم تیر و به مناسبت شهادت آیت‌الله بهشتی، مسئولان عالی قضایی و مسئولان استان‌ها خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدند‌‌، باز ایشان رهنمودهایی در راستای ملجأ قرار گرفتن قوه‌ی قضائیه مطرح فرمودند و اصلاحاتی که باید در این قوه‌ انجام بگیرد. سیاست‌های کلان قوه‌ی قضائیه هم که تبیین شده بود و رهبر معظم انقلاب تنفیذ و تأیید فرمودند، آن هم باز یک نقشه‌ی راهی است برای اصلاحات در قوه‌ قضائیه.


رهبری هیأتی را هم منصوب نمودند که با هماهنگی رئیس وقت قوه‌ قضائیه، بیش از یک سال روی مسائل و مشکلات کار کرد. این هیأت در همه‌ی استان‌ها حضور پیدا کرد، نارسایی‌ها و مشکلات را جمع‌بندی کرد و در قالب یک شرح پانصد صفحه‌ای، خدمت رهبر معظم انقلاب منعکس کرد. این گزارش شامل همه‌ی بخش‌های قوه‌ی قضائیه است‌؛ گزارش جامعی از دادگستری‌های سراسر کشور، دیوان عالی کشور، دادستانی کل کشور، دادسرای انتظامی قضات، سازمان‌های وابسته و وزارت دادگستری که همراه با پیشنهادها خدمت رهبر معظم انقلاب ارائه شد؛ پیشنهادهایی در جهت ارتقای قوه‌ی قضائیه و رسیدن به عدالت به معنی واقعی کلمه و تحقق آرمان‌های عدالت بسیار گره‌‌گشا است. باز رهبر معظم انقلاب دستور فرمودند که این پیشنهادها را به بخش‌های مربوطه ابلاغ و عمل کنند. این هم می‌تواند یک نقشه‌ی راه برای تحول در قوه‌ی قضائیه باشد.

آخرین مطلبی که از رهنمود‌های رهبر انقلاب استفاده می‌شود، سیاست‌های راهبردی پنج‌ساله‌ی قوه‌ قضائیه است که در تاریخ 88/9/1 به توشیح رهبر معظم انقلاب رسید. ایشان در آن هم محورهایی را مرقوم فرمودند که به عنوان سیاست‌های راهبردی پنج‌ساله‌ی قوه‌ی قضائیه خواهد بود. به نظرم می‌رسد که زمینه‌ها به لحاظ تحول در قوه‌ی قضائیه و ایجاد تحول کاملاً فراهم است و کاری که باید انجام بگیرد‌، اجرایی کردن آن سیاست‌ها است.

اما در شرایط فعلی برای تحقق این سیاست‌ها باید محور‌ها را اولویت‌بندی کرد و بر اساس اولویت‌ها عمل نمود. باید برای عملی کردن سیاست تحول، از وجود کارشناسان توانا کمک گرفت که هم در دادگستری‌ها و هم در سازمان‌های وابسته هستند.

- همان‌طور که مستحضرید، رهبر انقلاب دهه‌ی چهارم را به عنوان دهه‌ی پیشرفت و عدالت نام نهادند. به نظر شما کارویژه‌ی دستگاه عدالت در این دهه چیست؟
من فکر می‌کنم نخست مجهز شدن سیستم قضایی به فناوری روز است که بتواند دسترسی‌ها را آسان کند و علاوه بر آسان کردن دسترسی‌ها اطلاعات صحیح را در اختیار مردم قرار دهد. بعد هم قوانین متعددی وجود دارد که خود این تعدد قوانین باز یکی از دلایل اطاله‌ی دادرسی‌ها است و گریزگاهی شده برای عناصری که می‌خواهند فرار کنند. جرم انجام می‌دهند و از تخلفات فرار می‌کنند‌. در حالی که اگر ما مجهز شویم و شبکه‌های قوی داشته باشیم و دسترسی قاضی به مواد قانونی آسان شود‌، کار قاضی سرعت زیادی پیدا می‌کند و آرا‌ء دستگاه قضایی محکم‌تر می‌شود.

بنابراین در دهه‌ی چهارم که دهه‌ی پیشرفت و عدالت است‌، قطعاً در عرصه‌ی فناوری تحول اساسی در قوه‌ی قضائیه به وجود می‌آید و این تحول اساسی موجب خواهد شد که فرآیند دادرسی کوتاه‌تر شود و آراء واقعی و مستند باشد و به اجرای عدالت کمک کند.

- رهبر معظم انقلاب در سال‌های اخیر تأکیدات زیادی بر امنیت قضایی داشته‌اند و در این خصوص می‌فرمایند که امنیت‌ها‌ی دیگر ذیل سایه‌ی امنیت قضایی قرار می‌گیرد. امنیت قضایی در دستگاه قضایی چگونه بازتعریف شده و به صحنه‌ی عمل آمده است؟
امنیت قضایی چند محور دارد؛ یک محور این است که قاضی زمانی ‌که قلم به دست می‌گیرد و می‌خواهد حکم صادر کند، توجه داشته باشد که بالا سر او خدا و قانون است ولاغیر. هیچ چیز دیگری نباید جلوی چشم قاضی باشد. البته این شجاعت می‌خواهد. اگر بخواهید قاضی این شجاعت را در صدور حکم از قلمش داشته باشد، نیاز به امنیت قضایی داریم. یعنی قاضی بداند که مورد حمایت نظام است. قاضی با ویژگی‌هایی که باید در او باشد، اطلاعات قانونی، تدین، تعهد و توجه ویژه به این‌که در محضر خدا است. بعد از این‌که احساس کرد در محضر خدا است‌، باید رأیش مستند به قانون باشد. این دو محور باید مبنای اصلی صدور حکم از سوی مقام قضایی باشد. اگر این‌طور باشد، تمام رابطه‌ها کنار زده می‌شود و ضابطه‌ حاکم می‌شود و آن عناصری که می‌خواهند با رفیق‌بازی و رابطه‌بازی و با پول خرج کردن از طرق‌ مختلف نفوذ کنند‌، نخواهند توانست.


اگر بنا باشد قاضی در برابر قانون‌شکنان و هنجارشکنان بایستد، در برابر مفاسد اقتصادی بایستد، شجاعت می‌خواهد، تدین می‌خواهد، تعهد می‌خواهد و امنیت قضایی. یعنی قاضی باید مطمئن باشد که اگر خودش را در محضر خداوند دید و قانون را بعد از عنایت خداوندی محور کار خودش قرار داد، مورد حمایت قوه‌ی قضائیه و مورد حمایت نظام است. این تکلیف دستگاه قضایی است که قضات شجاع باید احساس امنیت داشته باشند. یکی از محورهای امنیت قضایی به این نکته برمی‌گردد.

نکته‌ی دیگری که به ذهنم می‌رسد‌، بحث تمکین به ‌آراء است. یعنی این‌جور نباشد که دستگاه ضابط بیاید روی سوژه‌ای کار کند و مثلاً باندی را شناسایی کند و با دستگیری اعضای باند، آن را متلاشی کند و پرونده را در اختیار مقام قضایی قرار دهد، مقام قضایی هم رسیدگی کند‌، ولی در مقام اجرا باز مواجه شویم با بخش‌هایی که سنگ‌اندازی می‌کنند و چوب لای چرخ اجرای حکم می‌گذارند. قاضی می‌بیند زمانی که با شهامت و شجاعت حکم صادر می‌کند و با توجه به خواست خدا و قانون عمل می‌نماید‌، با سنگ‌اندازی‌های متعدد مواجه می‌شود. این باعث می‌شود که امنیت قضایی مخدوش شود.

نکته‌ی دیگر که خیلی مهم است و بارها رهبر معظم انقلاب اشاره فرموده‌اند و می‌شود گفت که زیرمجموعه‌ی محور امنیت قضایی قرار دارد‌، این است که دستگاه قضایی باید به گونه‌ای عمل کند که مردم احساس امنیت کنند. یعنی وقتی وارد دستگاه قضایی می‌شوند‌، به تعبیر رهبر معظم انقلاب مانند کودکی که پدرش را ملجأ خود می‌داند، این دستگاه را هم ملجأ خود بداند و به آن پناه بیاورد. دستگاه قضایی باید نسبت به مردم این‌گونه باشد که اگر در یک گوشه‌ای از جامعه ظلمی به کسی شد‌، بلافاصله به دستگاه قضایی مراجعه کند و حقش را بگیرد.

باید زمینه‌هایی فراهم شود که مردم این امنیت را احساس کنند. اگر در جایی ظلم شد یا هنجارشکنی به وجود آمد، ملجأیی هست که قاطعانه و بر اساس همان دو محور اجرای عدالت کند‌؛ یعنی خدا و قانون را بالاسر خود بداند. به عقیده‌ی من مهم‌ترین نکته این است که در بین مردم احساس آرامش به وجود آید. مردم احساس کنند پناهگاهی محکم و قوی دارند که اگر ظلمی به آن‌ها شد‌، سریع به آن مراجعه کنند و حق خود را بگیرند.

- امسال از سوی رهبری سال همت مضاعف و کار مضاعف نام‌گذاری شده است. یکی از موارد تأکیدی همت مضاعف برای رفع تبعیض و فساد بود که کاملاً معطوف به وظایف دستگاه قضایی است. تاکنون چه برنامه‌هایی در این خصوص طرح‌ریزی شده است؟
از مزین شدن سال 1389 به نام همت مضاعف و کار مضاعف و هم‌چنین از توجه دادن به این‌که همت مضاعف و کار مضاعف در تمام عرصه‌ها است‌؛ در عرصه‌های اقتصاد، فرهنگ، کشاورزی و صنعت‌، این‌گونه استنباط می‌شود که مخاطب اصلی آن ما دولتی‌ها هستیم‌؛ ما دستگاه‌های اجرایی و سه قوه. ضمن این‌که مردم هم مخاطب هستند‌، اما احساس بنده این است که سه قوه بیشتر مورد خطاب هستند. ما در قوه‌ی قضائیه‌، چه در دادگستری و چه در سازمان‌های وابسته با اطمینان می‌گوییم که ظرفیت‌های ناشناخته‌ای داریم که اگر این ظرفیت‌ها را به کار ببندیم‌، تحولی عظیم در جهت تحقق این نام‌گذاری به وجود می‌آید. این تحول مستلزم داشتن برنامه است و استفاده‌ی خوب و درست از بدنه‌ی کارشناسی دادگستری و دستگاه‌های وابسته به قوه‌ی قضائیه. یکی از کارهایی که باید انجام بدهیم‌، این است که در هر وزارتخانه و هر سازمانی ستادی تشکیل شود و بالاترین مقام هر دستگاه مسئول این ستاد شود. این ستاد باید ظرفیت‌شناسی و برنامه‌ریزی کند که به چه صورت همت مضاعف و کار مضاعف را عملی کند.

رهبر انقلاب یک میدان وسیعی را در برابر همه‌ی ما گشودند و این برمی‌گردد به ما که چقدر بتوانیم از این میدان استفاده کنیم. در دیدار هفته‌ی اول فرودین‌ماه بود که ایشان مطالب بسیار ارزشمندی را خطاب به سه قوه فرمودند. یک نکته‌اش این بود که اطلاعاتی که کارشناسان در اختیار بنده قرار داده‌اند‌، این را می‌رساند که ما ظرفیت‌های فراوانی در تمام عرصه‌ها در کشور داریم. این باید نشان بدهد که در سال همت مضاعف و کار مضاعف باید این ظرفیت‌ها شناخته شود.

- در پایان اگر خاطره‌ای از رهبر انقلاب به یاد دارید، بفرمایید.

خاطرات من بیشتر به دوران قبل از انقلاب بازمی‌گردد، البته بعد از انقلاب‌، هم از دوران ریاست‌جمهوری و هم از دوران رهبری معظم‌له خاطرات زیادی دارم. قبل از انقلاب یادم هست یکی از کسانی ‌که ما حضور مستمر در جلسات قرآنی‌شان داشتیم‌، آیت‌الله خامنه‌ای بودند که در مسجد امام حسن(ع) مشهد جلساتی را برگزار می‌کردند که مملو از جوانان می‌شد. این جلسات پیش از ظهر جمعه‌ها بود و شیوه‌ای که ایشان به کار می‌گرفتند‌، خیلی جالب بود. خودشان در مورد چند آیه مباحثی را مطرح می‌کردند و بعد هم پرسش و پاسخ بود. جلسه‌ی بعدی هم یک نفر را انتخاب می‌کردند که گزارشی از جلسه‌ی قبل بدهد. به قدری جمعیت زیاد بود که مردم در خیابان‌های اطراف می‌نشستند. در هر حال این ‌جلسه را تعطیل کردند و بعد هم رهبر معظم انقلاب در مسجد کرامت سخنرانی‌هاشان را شروع کردند. آنجا امام جماعت بودند و بین دو نماز مطالبی را مطرح می‌کردند که البته آنجا هم تعطیل شد. بعد هم که آقا را دستگیر کردند‌، من یادم هست ما چند نفری که در جلسات ایشان حضور فعال داشتیم و پای صحبت‌های ایشان بودیم‌، احساس یتیمی می‌کردیم.

من هنوز هم که مطالب آن زمان را در ذهنم مرور می‌کنم‌، می‌بینم واقعاً اگر ما توانستیم مقلد امام شویم و اندیشه‌ی امام را به عنوان یک اندیشه‌ی برتر بپذیریم و پای آن هم بایستیم و آماده‌ی زندان و شکنجه و تبعید هم باشیم، برمی‌گشت به جایی که معارف اسلامی را گرفته بودیم. یعنی همان جایی که وصل به سرچشمه‌ی اصلی بود.

یک ویژگی که رهبر معظم انقلاب داشتند و بعد از پیروزی انقلاب هم حضرت امام (ره) به این ویژگی اشاره کردند، پاسخگویی به جوانان مشتاق است. حضرت امام فرمودند ما شخصیت‌هایی مثل آسید علی خامنه‌ای را داریم که می‌توانند پاسخگوی نسل جوان باشند. امام بین این همه فضلا و علمای بزرگ که همه‌ی آن‌ها اندیشمند بودند‌، انگشتشان را متوجه آیت‌الله خامنه‌ای کردند. وقتی من این صحبت‌ها را از امام شنیدم‌، یاد دوران مشهد افتادم.