امروز شنبه، ۲۶ آبان ۱۴۰۳
گفت‌وگو با رئیس مرکز آمار ایران:
مشارکت مردم فراتر از انتظار بود
در روزهایی که کمیته‌ی سرشماری نفوس و مسکن خود را آماده‌ی برگزاری بزرگ‌ترین رویداد آماری کشور می‌کردند، رهبر انقلاب در ۲۳ شهریورماه، در دیداری با اعضای این کمیته، آمار و اطلاعات دقیق را پایه‌ی اصلی تصمیم‌گیری کارآمد دانستند و همچنین بر حفظ جنبه‌ی محرمانه بودن اطلاعات مردم تأکید کردند. بر همین مبنا و همزمان با روزهایی که سرشماری حضوری ۱۳۹۵ در جریان است، پایگاه اطلاع رسانی KHAMENEI.IR گفت‌و‌گویی با جناب آقای دکتر امیدعلی پارسا، رئیس مرکز آمار ایران پیرامون اهمیت آمار دقیق و سرشماری ۱۳۹۵ انجام داده است.
می‌دانیم که پایه‌ی اصلی تصمیم‌گیری کارآمد در هر کشوری، داشتن آمار دقیق و متمرکز است، سؤال آن است که چگونه به چنین اطلاعاتی می‌توان رسید؟اگر بخواهیم درباره‌ی موضوعی تحلیل مناسب و صحیح داشته باشیم لازم است تا ویژگی‌هایی را کسب کنیم. نخستین آن ویژگی‌ها، جامع‌نگری و تمرکز در سیاست‌گذاری و عدم تمرکز در اجرا است. وقتی به آمار می‌رسیم لازم است در قدم اول تعاریف و مفاهیم‌مان یکنواخت باشد. ضمن اینکه دانش و تجربه‌ی بشر در زمینه‌ی آمار در نقاط دیگر دنیا نیز وجود دارد و می‌توان از آنها نیز استفاده کرد. به‌طور مثال در حوزه‌ی آمار، نهادی تحت عنوان UNSD که بخش آمار سازمان ملل است، تعاریف و مفاهیم آماری در حوزه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در سطحی پیشرفته بیان کرده است.
برای هرگونه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در کشور نیز، طبعا به آمار به‌هنگام، قابل اعتماد، تعمیم‌پذیر و قابل مقایسه نیاز داریم. اساسا برای اینکه این ویژگی‌ها رعایت شود، نهادی به نام «مرکز آمار» تشکیل می‌شود. این نهاد مانند اداره‌ی استاندارد که متولی کنترل کیفیت محصولات است، متولی استاندارد و نظارت بر آمار کشور است.
سرشماری در حقیقت مبنای همه‌ی سیاست‌ها و طراحی‌ها است. ما اگر اطلاعات مربوط به سرشماری را نداشته باشیم، اولین ابزار سنجش جامعه را نداریم. سرشماری در حقیقت لیست حاضران جامعه است. بر مبنای همین لیست هم طراحی‌ها و سنجش‌های دیگر صورت می‌پذیرد. سیاست‌گذار و برنامه‌ریز جامعه برای اطلاع از فهرست جامعه و نحوه‌ی پراکندگی جنسی، سنی و جغرافیایی به اطلاعات سرشماری نیاز دارد، پس نیاز به سرشماری نیازی تمام نشدنی است و همواره باید صورت بگیرد.
حال اگر بخواهیم در زمینه‌ی آمار، سنجشی انجام دهیم باید چند نکته را رعایت کنیم. نخست اینکه این آمار قابل مقایسه با سایر کشورهای دنیا باشد. در وهله‌ی بعد نیاز است تا واحد‌های فراوان و غیرمتمرکز آماری که تولید آمار می‌کنند توسط یک سازمان یکپارچه، تحت سامان و نظم قرار گیرند، در آخر هم اطلاعات موردنظر سیاست‌گذار یا برنامه‌ریز به صورت عددی استخراج شود.
در دیدار مسئولان ستاد سرشماری نفوس و مسکن با رهبرانقلاب، ایشان از اختلافات آماری در کشور با عنوان «بلایی بزرگ» یاد کردند، منشاء این اختلافات آماری چیست و راه‌حل برون‌رفت از آن کدام است؟یکی از دلایل اختلافات آماری در کشور، نظام آماری موجود در کشور است که مبتنی است بر خوداظهاری. می‌دانید که در دنیا سه نوع نظام آماری وجود دارد. نظام آماری خوداظهاری، که در هنگامی که اطلاعات ناقص است یا وجود ندارد، از افراد سؤال می‌شود و بر مبنای اظهارات خودشان سنجش صورت می‌گیرد. در دوران فعلی و با پیشرفت تکنولوژی، نظام آماری دیگری شکل گرفت که اگرچه شکل جمع‌آوری اطلاعات تغییر کرد و از وسایل ارتباطی جدید مانند اینترنت جهت اخذ اطلاعات استفاده کرد، اما ماهیت، همان ماهیت قدیمی است. پس از این دو نظام، با پیشرفت زیرساخت‌ها، نظام آماری ثبتی-مبنایی شکل گرفته است که در آن همه‌ی اطلاعات در همان لحظه ثبت می‌شود و دیگر نیاز به پالایش اطلاعات کاهش می‌یابد. در این نظام اطلاعات افراد به صورت کد تحلیل می‌شود و جنبه‌ی شخصی و محرمانه‌ی آن کاملا حفظ می‌شود. علاوه بر این، در این نظام برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری به شکلی دقیق می‌تواند انجام پذیرد و سیاست‌گذاری‌های پیشین نیز به وضوح قابل بررسی است. من در همان دیدار با رهبر انقلاب، به این موضوع اشاره کردم که ما در حال حاضر چنین نظامی نداریم و باید به سرعت به چنین نظامی نزدیک شویم که البته نیاز به زمان دارد اما با مشارکت مردم و بسیج همه‌ی نهادهای مرتبط این امر امکان‌پذیر است.
همچنین در جهان، سال‌ها و دهه‌ها قبل از پیدایش مراکز آمار، همواره بانک‌های مرکزی متولد شده بودند و آمار مورد نیاز کشورها از طریق همین بانک‌های مرکزی ارائه می‌شد، به ویژه اطلاعات مهم و کلیدی تورم، بیکاری، اشتغال و رشد اقتصادی. اگر برگردیم به هشتاد سال قبل، بیش از ۸۰% آمار تورم، بیکاری و رشد اقتصادی توسط بانک‌های مرکزی تولید می‌شد. به مرور، مراکز جدیدی به نام مرکز آمار نیز تشکیل شد که در بسیاری از کشورها، اختیار و تمرکز لازم برای تولید آمار به این مرکز تعلق دارد. این مرکز یا خود به امر سنجش آماری اقدام می‌کند و یا از استاندارد‌های این مرکز برای آمارگیری استفاده می‌شود. در حال حاضر از ۲۰۳ کشور دنیا تنها ۳% وجود دارند که هنوز هم آمار تورم خود را توسط بانک مرکزی اعلام می‌کنند. این آمار در اعلام رشد اقتصادی کشورها توسط بانک مرکزی به ۸% می‌رسد. البته این آمار تا به امروز است و هرچقدر زمان سپری شود این آمار نیز به سمت عدد صفر نزدیک می‌شود. بنابراین یکی از دلایل اختلاف، شاید همین دوگانگی در مرکز انتشار و ارائه‌ی آمار باشد که لازم است برای آن فکری کرد.
گزارش تصویری: دیدار مسئولان ستاد سرشماری نفوس و مسکن
یک مشکلی که وجود دارد این است که متأسفانه با تغییر دولت‌ها، ما شاهد اختلافات آماری بین دولت قبل و دولت بعد هستیم، منشاء این اختلافات چیست؟ آیا با تغییر دولت‌ها، شاخص‌های آماری نیز تغییر می‌کنند؟یکی از وظایف اصلی ما تحلیل و تفسیر اعداد به دست آمده است تا دیگران نتوانند از آن تفسیر غلط کنند. ما سه نوع تحلیل داریم، یک تحلیل توصیفی که در آمار مقدماتی وجود دارد مانند جداول و نمودار آماری، نوع دوم تحلیل تبیینی است که به بیان اجزای تشکیل دهنده‌ی آمار و سهم هر یک از آنها در نتیجه‌ی بدست آمده می‌پردازد. به طور مثال در امر تورم تحلیل تبیینی به ما می‌گوید این تورم مربوط به کدام کالاها و در کدام استان‌ها است اما به علل افزایش قیمت در آن استان‌ها نمی‌پردازد. نوع سوم تحلیل علی است که به علت و معلول می‌پردازد و در پی یافتن علت‌ها است. در خیلی از موارد ممکن است ما به علت نرسیم یا در تخصص ما نباشد اما باید آمار تفسیر شده را ارائه نماییم تا واضح و روشن شود و امکان برداشت غلط به حداقل برسد.
از سوی دیگر ممکن است روش‌های آماری مختلفی وجود داشته باشد و افراد به روش‌های متفاوتی استناد کنند، مثلا در امر تورم، سه روش تورم دوازده ماهه، تورم نقطه به نقطه، و تورم ماهیانه وجود دارد. ممکن است در یک لحظه به طور مثال تورم ماهیانه ۲۵% و تورم نقطه‌ای ۱۵% باشد اما در واقع هردوی این دو نتیجه‌ها درست‌ند اما روش‌ها و کارکردهای متفاوتی دارند. در این مورد نیاز است تا ما به مردم‌مان آموزش دهیم تا درک کنند که این تفاوت‌ها به معنی اختلاف یا اشتباه نیست. بسیاری از این اختلافاتی که اشاره کردید، به همین اختلاف در روش‌ها است.
در سرشماری امسال، به کدام دسته از نیازهای اطلاعاتی کشور پاسخ داده می‌شود و نقش آن در سیاست‌گذاری کلان کشور چیست؟در سرشماری امسال، با توجه به زمان محدودی که برای پاسخگویی در نظر گرفتیم، باید مهم‌ترین سؤالات پرسیده می‌شد. بنابراین از ۶۰۰ سؤال، نهایتا به ۲۹ سؤال که به‌طور خاص، متمرکز بر مسأله‌ی نفوس و مسکن است رسیدیم. یعنی رویکرد اصلی سرشماری رویکرد جمعیتی است. سؤالاتی نظیر اینکه چه جمعیتی با چه ساختار سنی و جنسی در کدام منطقه‌ی جغرافیایی مستقر است؟ چه جابجایی‌ها و مهاجرت‌هایی صورت گرفته است؟ چه میزان فرزندآوری وجود دارد؟ این خانوار در چه مسکنی ساکن است؟ میزان اشتغال این خانواده به چه شکل است؟ و امثالهم. سرشماری چنین اطلاعاتی را به ما می‌دهد و در حقیقت مبنای همه‌ی سیاست‌ها و طراحی‌ها است. ما اگر اطلاعات مربوط به سرشماری را نداشته باشیم، اولین ابزار سنجش جامعه را نداریم. سرشماری در حقیقت لیست حاضران جامعه است. بر مبنای همین لیست هم طراحی‌ها و سنجش‌های دیگر صورت می‌پذیرد. سیاست‌گذار و برنامه‌ریز جامعه برای اطلاع از فهرست جامعه و نحوه‌ی پراکندگی جنسی، سنی و جغرافیایی به اطلاعات سرشماری نیاز دارد، پس نیاز به سرشماری نیازی تمام نشدنی است و همواره باید صورت بگیرد.
ایمان قلبی بنده هم این است که اگر آن ملاقات ما با حضرت آقا و آن بیانات ایشان اتفاق نمی‌افتاد، قطعا چنین همبستگی و نتیجه‌ای شکل نمی‌گرفت. در حقیقت همه چیز از همان دیدار شروع شد. پس از آن دیدار بود که همه‌ی نهادها نظیر شهرداری تهران، وزارت ارتباطات، صداوسیما، نیروهای مسلح، وزارتخانه‌ها، استانداران و حتی بخش‌داران، همه به کمک مرکز آمار آمدند و اهمیت کار را درک کردند.
تجربه‌ی حضور مردم در نخستین سرشماری الکترونیک چگونه بوده است؟مردم ما حقیقتا فراتر از انتظار عمل کردند. بنده قبل از آغاز سرشماری الکترونیک، در همان دیدار با رهبر انقلاب عرض کردم، انتظار ۳۵%مشارکت الکترونیک مردم، انتظار خیلی ایده‌آل و بلندپروازانه‌ای است. برای درک بهتر لازم است تا تجربه‌ی دیگر کشورها را در این زمینه در نظر بگیریم، کشورهای معمولی در حدود ۱ تا ۲% مشارکت الکترونیک در بار اول داشته‌اند. در کشورهای پیشرفته‌تر این آمار تا ۸% افزایش یافته است، مثلا کشوری مانند استرالیا ۱۸% مشارکت داشته‌اند. رکورد‌دار بیشترین مشارکت الکترونیک در نخستین بار هم به ژاپن اختصاص داشت که ۳۷% بود. این خیلی نکته‌ی مهمی است که مردم ما در نخستین بار، حدود ۵۰% مشارکت الکترونیک داشتند. چنین مشارکتی به نظرم دارای پیام‌های مختلفی است. مهم‌ترینش اینکه برخلاف تصور و القای رسانه‌های بیگانه، مردم عزیز ما، به مسئولین و متولیان و مجریان امر اعتماد دارند.
ایمان قلبی بنده هم این است که اگر آن ملاقات ما با حضرت آقا و آن بیانات ایشان اتفاق نمی‌افتاد، قطعا چنین همبستگی و نتیجه‌ای شکل نمی‌گرفت. در حقیقت همه چیز از همان دیدار شروع شد. پس از آن دیدار بود که همه‌ی نهادها نظیر شهرداری تهران، وزارت ارتباطات، صداوسیما، نیروهای مسلح، وزارتخانه‌ها، استانداران و حتی بخش‌داران، همه به کمک مرکز آمار آمدند و اهمیت کار را درک کردند. ما در هیچ زمان دیگری به این اندازه اتحاد و همکاری از سایر نهادها را در امر سرشماری نداشتیم و بنده این را مرهون همان دیدار حضرت آقا می‌دانم. این اطلاعات همانطور که رهبر انقلاب هم فرمودند، کاملا محرمانه باقی خواهد ماند. البته پیش از این هم همینگونه بود. حتی گاهی اوقات برای برخی پرونده‌های خاص، بخش‌های قضایی از ما اطلاعات شخصی برخی از افراد را می‌خواستند، اما ما هیچ‌گاه این اطلاعات را در اختیار آنها قرار ندادیم. اما این جمله‌ی رهبرانقلاب، موجب اعتماد بیشتر مردم برای شرکت در سرشماری شد. چند روز پیش که برای افتتاح سرشماری حضوری، در یکی از محله‌های تهران حضور داشتیم، تا زمان آغاز مراسم در پارکی همان حوالی نشسته بودیم. اتفاقا لباس فرم هم نداشتیم. دو جوان که گویا ما را شناخته بودند، نزدیک شدند و سلام و خسته نباشید گفتند. بعد هم گفتند ما اعتماد کردیم به صداقت شما، و در این سرشماری شرکت کردیم. خب این نکته خیلی گرانبها است برای ما که مردم عزیزمان به صداقت ما اعتماد دارند. آغاز این اعتماد هم همانطور که گفتم از همان دیدار با حضرت آقا شروع شد.
لطفاً نظر خود را بنویسید:
ضمن تشکر ، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
