خاستگاه اندیشه‌های بلند رهبر انقلاب، اسلام، قرآن و قانون اساسی است

 آئین اختتامیه «همایش بین‌المللی حقوق ملّت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای»، همزمان با سالروز تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۱۲ آذرماه ۱۴۰۴ برگزار ‌شد. بازخوانی اندیشه و سیره‌ی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در حوزه‌ی حقوق ملّت و آزادی‌های مشروع، ترسیم نظام مطلوب حقوق ملّت و آزادی‌های مشروع مبتنی بر اندیشه رهبر معظم انقلاب و تضمین و صیانت از حقوق ملّت و آزادی‌های مشروع و چگونگی ارتقاء آن بر اساس آراء و اندیشه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، از اهداف همایش بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا مدرسی‌یزدی عضو فقهای شورای نگهبان، در نشست پایانی این همایش به ایراد سخن پرداخت، که متن آن در ادامه منتشر میشود.
 
 بحمدالله مطالب خوبی در این جلسه بیان شد. من نیز می‌خواهم در این فرصت کوتاهی که خدمت عزیزان هستم، چند کلمه اساسی را عرض کنم. عنوان همایش همان‌طور که مشخص است، «حقوق ملّت و آزادی‌های مشروع» است؛ آن هم در اندیشه، بیان و رفتار بزرگ‌مردی که امروز سکان‌دار کشتی انقلاب است و امید آزادگان جهان و همه ملّت‌های آزاده. او امروز به مثابه «خضر راه» و «مشعلی» برای امید جهانیان و ملّت‌های آزاده است؛ در روزگار ظلماتی که دنیای استکبار علیه حقیقت و حق تدارک دیده است، بدون راهبری این بزرگواران، پیمودن مسیر صحیح سعادت ناممکن خواهد بود.

ما باید علاوه بر اینکه متن فرمایشات رهبر معظم انقلاب، رفتار‌های ایشان را با دقت مورد بررسی قرار می‌دهیم، که این خود راه نجات امت‌هاست؛ باید ببینیم خاستگاه و منشأ این اندیشه‌ها و افکار و رفتار‌ها چیست. این مسائل باید فهم شود و بدانیم که ظلمات است، بترسیم از خطر گمراهی و متوجه باشیم که بدون راهبری و امثال این بزرگوار مسیر سعادت خودمان را طی کنیم.

 خاستگاه اندیشه‌های رهبر انقلاب: قانون اساسی و اسلام
بخشی از خاستگاه مستقیم این اندیشه‌ها، قانون اساسی است. امروز سالگرد تصویب قانون اساسی است. این قانون اساسی، خاستگاه بسیاری از رهنمود‌ها و اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب است؛ ولی خود قانون اساسی و بقیه آنچه را که رهبر انقلاب در این زمینه و زمینه‌های دیگر فرمودند، خاستگاهش اسلام است.

اسلام و منابع اسلامی شامل قرآن، سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه هدی علیهم‌السلام و همچنین منبع عقل و تجربه خاستگاه اندیشه‌های بلند و هدایتگر امام خمینی رحمه‌الله و رهبر معظم انقلاب هستند.

هدایت‌های رهبر معظم انقلاب بر پایه اندیشه‌هایی استوار است که ریشه در منابع اصیل اسلامی دارد. اندیشه‌های ایشان بسیار روشن‌گر است، اما همان‌گونه که در فهم متون فقهی نیز گاه ممکن است برداشت‌های نادرست یا اشتباهاتی رخ دهد، در تحلیل بیانات رهبر انقلاب نیز نیازمند دقت و مراجعه به مبانی هستیم.

فقهای ما دو نوع کتاب دارند؛ بخشی از آنها شامل متون فتاوا و رساله‌های عملیه است و بخش دیگر کتاب‌هایی است که اسناد، مدارک و مبانی همان مطالب را تبیین می‌کند. مثلا در شرح عروة الوثقی شاید ده‌ها شرح که کلمه و کلمه مطالب و فتاوی صاحب عروة الوثقی، مرحوم سید محمدکاظم یزدی را کلمه به کلمه بررسی و تبیین کرده‌اند. یا تحریر الوسیله حضرت امام این چنین است و کتاب‌های فقهی دیگر.

فرمایشات، دستورات، رفتار‌ها و تبیین‌های رهبر معظم انقلاب هم باید با توجه به این خاستگاه‌ها بررسی بشود. البته ما می‌گوییم و ملّت ما هم معتقد است که به رغم مدعیانی که منع عشق کنند «جمال چهره تو حجت موجه ماست.«

 حقوق انسان در قرآن کریم: کرامت الهی و رحمت واسعه
اگر به قرآن کریم مراجعه کنیم، می‌بینیم خداوند متعال همه چیز را به انسان‌ها داده است. اصل آن است که هر انسانی همه چیز را دارد: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ؛ و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم.» (سوره اسراء، آیه ۷۰)

چراکه خلقت او از: «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی؛ و از روح خود در او دمیدم.» (سوره حجر، آیه ۲۹) آغاز شده، در «أَحْسَنِ تَقْوِیم» (نیکوترین صورت) آفریده شده و «تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» (آفرین باد بر خدا، بهترین آفرینندگان) است. در عین حال، هرچه هم در عالم بوده است، به این انسان عطا فرموده است.

یکی از جامع‌ترین آیات در این زمینه: «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً؛ آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمین است مسخّر شما کرده و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را بر شما تمام کرده است؟» (سوره لقمان، آیه ۲۰)

و همچنین می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا؛ اوست آن کس که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید.» (سوره بقره، آیه ۲۹). یعنی هرچه در آسمان و زمین است، خدا برای شماانسان‌ها آفریده است اینها حقوق شما هستند. عبارات مبارکه دیگری هم فراوان آمده است. همچنین عباراتی مانند «إنَّ الله لَذو فَضلٍ علی النّاسِ». این قسمت از آیه مبارکه چهارمرتبه در ۴ سوره مختلف قرآن – بقره، یونس، نمل و غافر آمده است خداوند صاحب رحمت واسعه است: «إِنَّ رَبَّکَم ذو رَحْمَةٍ وَاسِعَة؛ در حقیقت، پروردگار تو دارای آمرزش و رحمت گسترده است.» (سوره نجم، آیه ۳۲) همچنین می‌فرماید: «کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ؛ رحمت را بر خود واجب ساخته است.» (سوره انعام، آیه ۱۲) و این عناوین و نظیر اینها بسیار زیاد است. مانند این آیه مبارکه «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ؛ که دوبار در قرآن کریم در سوره بقره و حج این آیه شریفه آمده است. به راستی خدا نسبت به مردم رئوف و مهربان است».

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را نیز رحمة للعالمین فرستاده است: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.» (سوره انبیاء، آیه ۱۰۷)

وحتی رفتار خود پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم رحمت خداند متعال برای مردم است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ؛ پس به [برکت]رحمتی از جانب خداوند، با آنان نرمخو شدی.» (سوره آل عمران، آیه ۱۵۹)

حقوقی که خداوند برای انسان قرار داده بسیار زیاد است و از آن طرف پیامبرش را هم به عنوان رحمت فرستاده است. مگر اینکه کسی خودش را از این حقوق خارج کند اگرچه در عین حال یک محدوده هم تعیین کرده و فرموده: إِنِ الحُکمُ إِلّا لِلَّهِ. این بدان معنی است که در این نعمت‌های تکوینی و تشریعی که من قرار دادم حکم جز برای خدا نیست. یعنی هیچ قلدری، هیچ دانشمندی، هیچ فیلسوفی یا دلسوزی حق حکم ندارد و وقتی تدبر می‌کنیم در آیاتی که این بیان را دارد هم شامل حکم تکوینی میشود و هم حکم تشریعی مگر آنچه را که خداوند به پیامبر و اوصیا پیامبرانش اعطا کرده است یا آنها در محدوده اذن خداوند حکمرانی را در اختیار دیگران قرار داده‌اند. این حقوق که به مردم اعطا شده هیچ کس حق سلب آنها را ندارد مگر باز با ضابطه الهی.

 عدالت و سلب حقوق
خداوند عادل است و امر به عدل می‌کند: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ» (به راستی، خدا به عدل و احسان فرمان می‌دهد). پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم مأمور به اجرای عدالت است و مردم نیز بین خود موظف به رعایت آن هستند. «امرت لاعدل بینکم» و «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ» خدای متعال برای مردمی که از این مواهب خدادادی استفاده می‌کنند و تلاش می‌نمایند حق قرار داده است.

برای زن و مرد حق قائل شده است: «لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبْنَ؛ برای مردان بهره‌ای است از آنچه کسب کرده‌اند و برای زنان بهره‌ای است از آنچه کسب کرده‌اند.» (سوره نساء، آیه ۳۲) مرد و زن هرچیزی که به دست آورده‌اند حق آنهاست و کسی حق ندارد حقوق آنها را زیرپا بگذارد با به آنها ظلم کند و در یک قانون کلی، کاستن از حقوق مردم را نهی فرموده است: «وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ؛ و از آنچه مال مردم است مکاهید.» (سوره هود، آیه ۸۵)

 سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم: رعایت حقوق حتی نسبت به غیرمسلمان
حقوق مردم را کم ندهید و کم نشمارید. فراوان است آیاتی که در این زمینه وجود دارد و حتی پیغمبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه) که برترین انسان و شخصیت عالم است و نماینده ویژه خداست، به‌فرمان الهی، در رابطه با حقوق مردم، فوق العاده رعایت می‌کردند.

داستان‌های عجیبی در این باره وجود دارد حتی نسبت به غیر مسلمانان. در کتب سیره آمده است یک یهودی که دینی از پیامبر طلب داشت را با تندی از حضرت صلی الله علیه وآله وسلم طلب خود را کرد، برخی اصحاب از این تندی نارات شدند و خواستند برخورد کنند، اما آمده است که حضرت مانع برخورد اصحاب شدند و فرمودند: «فَإِنَّ لِصَاحِبِ الْحَقِّ مَقَالًا؛ زیرا صاحب حق، حق گفتار دارد».

هر صاحب حقی، حق دارد طلب خود را مطالبه کند و کسی حق ندارد مانع او شود.

از اینجاست که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: «فَلَا تَکُفُّوا عَنی مَقَالَة بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَة بِعَدْلٍ؛ پس از گفتن سخنی به حق یا مشورتی از روی عدالت، خودداری نکنید.» (الکافی جلد ۸ صفحه ۳۵۶)

 مشورت و رأی اکثریت
یکی از اصول بزرگ اسلام، موضوع مشورت است که اساس اداره کشورهاست. خداوند متعال حتی به پیامبرش که عقل کل است دستور می‌دهد: «وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ؛ و در کار‌ها با آنان مشورت کن.» (سوره آل عمران، آیه ۱۵۹)؛ و نیز فرموده است: «وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ؛ و کارشان در میانشان بر پایه مشورت است.» (سوره شوری، آیه ۳۸)

ما در کتب سیره می‌بینیم که در برخی جا‌ها نظر پیامبر خلاف نظر مردم بود و حتی بعد‌ها تجربه هم نشان داد که نظر پیامبر درست بوده، اما چون نظر مردم چیز دیگری بود -مثل جنگ بدر- مادامی که مخالف حکم الهی نبود، پیامبر اسلام حرف آنها را پذیرفتند. البته در جا‌هایی هم نظر خودشان را اعمال می‌کردند، چون یا صددرصد به ضرر مردم بود یا مخالف حکم اهلی بود.

اینها آشکارا نشان می‌دهداسلام بالاترین آزادی را برای انسان‌ها قرار داده و هر انسانی می‌تواند از آن بهره‌مند شود مگر آنکه خود را از قابلیت بهره مندی ساقط کند.

اسلام آمد تا آزادی بشر را به او تقدیم کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم غل و زنجیر‌هایی را که بر امت‌های پیشین و اعراب جاهلی و همه نادانان تحمیل شده بود، برداشته است: «وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِم؛ و بار‌های گران و زنجیر‌هایی را که بر آنان بوده است برمی‌دارد.» (سوره اعراف، آیه ۱۵۷)

و نیز در رابطه با پرهیز از حرام کردن بی‌دلیل، آمده است: «قُل لَّا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَن یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِه؛ پیامبر به مردم بگو: در آنچه به من وحی شده، هیچ خوردنی حرامی را برای خورنده‌ای که آن را می‌خورد نمی‌یابم، مگر آنکه مردار باشد، یا خون ریخته شده، یا گوشت خوک، که اینها پلیدند، یا [حیوانی که]از روی نافرمانی، نام غیر خدا [هنگام ذبح]بر آن برده شده باشد.» (سوره انعام، آیه ۱۴۵).

بعضی مشرکین و بت پرستان بعضی چیز‌ها را بر خود حرام کرده بودند درحالی که خداوند آنها را حرام نمی‌داندو پیامبر این زنجیر‌ها را برداشت.

 برابری بشر و رحمت واسعه اسلام
همه بشر مساوی هستند: «وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ؛ و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید. به راستی گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست.» (سوره حجرات، آیه ۱۳)

و حتی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرمایند: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ؛ من بشری هستم مثل شما که به من وحی می‌شود.» (سوره کهف، آیه ۱۱۰). این را کجای دنیا میتوانید پیدا کنید؟ اینهایی که دم از آزادی می‌زنند و مردم دنیا را فریب می‌دهند اینها آزادی به مردم تحویل نمی‌دهند. مردم را فریب می‌دهند. ماکت آزادی را ارایه می‌کنند. مردم بیچاره آنها هم بر اثر تبلیغات فراوانی که دستگاه‌های سخن پراکنی آنها و حتی برخی دانشگاه‌های آنها انجام می‌دهند امور را بر مردم مشتبه می‌کنند.

چقدر فریاد و عربده آزادی سر دادند. پس چه شد آن آزادی؟ مردم مظلوم لبنان، غزه مردم سوریه عراق و مردم دیگری که تحت ستم و قتل قرار گرفتند. ایا اینها حقوق انسان بود؟

دولت‌ها و ملّت‌ها را به اسم حقوق بشر بیچاره کردند. مثلا به اسم حقوق بشر چنان حقوق زنان را ضایع کردند که رهبر معظم انقلاب فرمودند ما در مسئله حقوق زن از غربی‌ها طلبکار هستیم. اینها را باید بفهمیم و البته مردم را هم آگاه کنیم. جهان را باید با حقوق واقعی خودش آشنا کنیم.

البته که اسلام دین «سَمْحَةٍ سَهْلَةٍ» (آسان و آسان‌گیر) است. اگر حلال و حرامی را اعلامی می‌کند به خاطر سخت‌گیری نیست. خداوند خواهان سختی و حَرَج برای شما نیست: «وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ؛ و در دین، بر شما هیچ سختی و تنگی قرار نداده است.» (سوره حج، آیه ۷۸) همچنین قرآن کریم در آیه ۱۸۵ سوره بقره می‌فرماید: یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ (خدا آسانی و راحت شما را می‌خواهد نه دشواری و مشقت شما را)

این محدودیت‌ها (حلال و حرام‌ها)، در حقیقت حفظ آزادی‌هاست. بانوان محترم، دختران و خواهران گرامی بدانید اگر حجاب اسلامی را حفظ کنید، یعنی آزادی خود را حفظ کرده‌اند و از اسارت انسان‌ها و نفس اماره بالسو آزاد شده‌اید.

بدانید که خیر دنیا و آخرت در تقوا است: «تقوی عِتقٌ مِن کُلِّ مَلَکَةٍ» (تقوی آزادی از هر بندگی است)
» علَیکُم بتَقوى اللّه ِ فإنّها تَجمَعُ الخیرَ و لا خیرَ غَیرُها، و یُدرَکُ بها مِنَ الخیرِ ما لا یُدرَکُ بغَیرِها مِن خیرِ الدنیا و خیرِ الآخرةِ» (بر شما باد تقواى خدا، که آن جامع همه خیر و خوبى هاست و جز آن، خیرى وجود ندارد.) امام علی علیه السلام – میزان الحکمه جلد ۴

ما باید به برکت قرآن و اسلام، حقوق خود و حقوق سایرین را بشناسیم و پاس بداریم. امیدوارم که خداوند متعال برکات زمینی و آسمانی خود را بر ملّت ما نازل فرماید.