امروز یکشنبه، ۱۷ تیر ۱۴۰۳
5. مسؤولیت بشر در ساخت تاریخ، نه مدارای با آن
پذیرش اصل قبلی، در واقع به معنای پذیرش این مبنای مهم است که انسان، حاکم بر سرنوشت خود و مسلط بر تحولات تاریخی است. به بیان دیگر این جبر تاریخ یا قدرت جریان‌های تاریخی نیست که انسان و اراده او را مقهور و تابع خود می‌سازد. انسان هوشمند و صاحب بصیرت می‌تواند جهت حرکت تاریخ را به سمت اراده و تدبیر خود تغییر داده، بر آن تاثیر بگذارد. بصیرت نسبت به رویدادهای تاریخی و فهم چگونگی و چرایی وقوع آن‌ها، کارآمد‌ترین ابزار برای توفیق در این عرصه پرمخاطره است.
رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود، پس از اشاره به حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) تا وقوع فاجعه کربلا، می‌فرماید: «رخدادهایی چنین، انسان را نگران می‌کند. مگر ما از جامعه‌ی زمان پیغمبر و امیرالمؤمنین علیهم‌االسّلام قرص‌تر و محکم‌تریم؟! چه کنیم که آن‌گونه نشود؟... ببینید کجایید؟... تاریخ را با قصّه اشتباه نکنیم. تاریخ یعنی شرح حال ما، در صحنه‌ای دیگر... تاریخ یعنی من و شما... ببینیم در کدام قسمتِ داستان قرار گرفته‌ایم. بعد ببینیم کسی که مثل ما در این قسمت قرار گرفته بود، آن روز چگونه عمل کرد که ضربه خورد؟ مواظب باشیم آن‌طور عمل نکنیم... یک وقت یک حرکت به‌جا، تاریخ را نجات می‌دهد و گاهی یک حرکت نابه‌جا که ناشی از ترس و ضعف و دنیاطلبی و حرص به زنده ماندن است، تاریخ را در ورطه‌ی گمراهی می‌غلتاند... [اگر غفلت کنیم] کربلاها در تاریخ تکرار خواهد شد.» (20/3/75)
انسان هوشمند و صاحب بصیرت می‌تواند جهت حرکت تاریخ را به سمت اراده و تدبیر خود تغییر داده، بر آن تاثیر بگذارد. بصیرت نسبت به رویدادهای تاریخی و فهم چگونگی و چرایی وقوع آن‌ها، کارآمد‌ترین ابزار برای توفیق در این عرصه پرمخاطره است.نمونه‌های متعدد استفاده معظم‌له از رویدادهای تاریخی و تطبیق آن بر حوادث امروزین در موقعیت‌های مختلف، قابل توجه است. این رویکرد به تاریخ و تلاش برای تطبیق آن با زمان و زندگی حاضر، به‌ویژه درپی التهابات پس از انتخابات دهم ریاست‌جمهوری، گستردگی بیشتری یافت. از جمله نمونه‌های تاریخی مورد اشاره ایشان در سال‌ها و البته ماه‌های اخیر می‌توان از اشاره مکرر به اهمیت نقش نخبگان در تاریخ اسلام، توجه به تحولات تاریخی پس از رحلت رسول خدا(ص)، غربت خط ولایت در جامعه اسلامی و وقوع فاجعه کربلا (22/4/71، 20/3/75، 26/9/78، 5/5/88 و...)، صلح حدیبیه (نماز جمعه تهران؛ 29 خرداد 88)، بنای مسجد ضرار (مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری دهم)، عملکرد و سیره امام علی(ع) در دوره خلافت (نماز جمعه تهران؛ رمضان 1430)، موضع‌گیری قاعدین و کوتاهی آنان در حمایت از حق به بهانه شرایط فتنه (دیدار با خبرگان رهبری؛ مهر 88) و... یاد کرد.
بنابراین، معرفت تاریخی علاوه بر افزودن اطلاعات انسان - که البته در جای خود ارزشمند نیز هست- با ملاحظه اصل تکرارپذیری تاریخ در بسترهای متنوع زمانی و حاکمیت انسان بر سرنوشت خود، باید در جهت افزایش قدرت پیش‌بینی انسان و امکان پیش‌گیری او از رویدادهای ناخوشایند مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ امری که تنها در سایه بصیرت تاریخی ممکن و میسر خواهد بود.
