رسانه؛ عامل پیروزی در جنگ‌های امروزی

پیام رهبر معظّم انقلاب اسلامی به «همایش افق تحوّل رسانه‌ی ملّی» اگرچه کوتاه امّا از نظر مضمون و محتوا بسیار مهم و قابل تأمّل است؛ پیامی که محتوای مهم و کلیدی آن در شرایط حاضر می‌تواند و باید چراغ راه رسانه‌ها قرار گیرد، امّا متأسّفانه برخی کوشیدند به جای پرداختن به اصل موضوع و پیام، به حواشی پرداخته و بعضاً اهداف مورد نظر خود را به این واسطه دنبال کنند!

پیام چه بود؟
رهبر انقلاب در این پیام خطاب به رئیس رسانه‌ی ملّی فرموده‌اند:
«جناب آقای جبلّی! شما و این حضرات نقش بی‌بدیل رسانه و تبلیغ را در پیکارهای کنونی جهان ــ که بیش از همیشه است ــ میدانید. امروز پیروزی یک طرف را توانایی او در گرفتن و رساندن پیام و روایت او از واقعیّت رقم میزند؛ بسیار پیش و بیش از آنکه ابزارهای نظامی وارد میدان شوند و در آن اثر بگذارند. ما در این عرصه‌ی مهم باید دقّت و تلاش و ابتکار خود را مضاعف کنیم. این پیام من به این همایش است.» ۱۴۰۳/۱۰/۱۱

مخاطب کیست؟
قبل از هر چیز باید توجّه داشت این پیام اگرچه در پاسخ به درخواست رئیس رسانه‌ی ملّی صادر شده، امّا بدون شک مخاطب آن فقط صداوسیما و مدیران و دست‌اندرکاران رسانه‌ی ملّی نیستند. همان‌طور که رهبر انقلاب در دیدار اخیر مدّاحان، این قشر را «رسانه» دانستند و خطاب به آنان رهنمودهایی را درباره‌ی چگونگی استفاده‌ی درست و بهینه از این «رسانه» بیان فرمودند ــ که بدون شک، آن رهنمودها منحصر به قشر مدّاحان نیست ــ پیام مذکور نیز از همین جنس بوده و دایره‌ی مخاطبان آن بسیار گسترده است.

سایر رسانه‌ها اعم از مطبوعات و رسانه‌های دیجیتال، صاحبان تریبون، فعّالان فضای مجازی و در یک کلمه هر کسی که به هر نحوی حرف و سخن و پیامش به مخاطبی می‌رسد، مخاطب این پیام است و البتّه که بار مسئولیّت هر کدام از این رسانه‌ها یکسان نیست و عوامل مختلفی در تعیین میزان این مسئولیّت نقش دارند. ناگفته پیدا است که صداوسیما به عنوان «رسانه‌ی ملّی» مسئولیّتی سنگین و بزرگ در این میدان خطیر و مهم دارد. رهبر انقلاب، خود نیز بر گسترده بودن این دایره تأکید دارند. ایشان در یکی از بیاناتشان، ضمن تأکید بر «جهاد تبیین» و مقابله با جنگ رسانه‌ای دشمن علیه انقلاب و جمهوری اسلامی، مخاطب این مطالبه را این‌گونه معرّفی می‌کنند: «متولّیان رسانه‌ها در درجه‌ی اوّل مسئولند؛ چه رسانه‌ی ملّی و چه سایر رسانه‌های گوناگون، چه فضای مجازی، چه مجموعه‌ی مطبوعات، همه موظّفند در این زمینه وارد این میدان بشوند و هر کسی که یک مرکزی و منبری برای حرف زدن با افکار عمومی جامعه دارد، در این زمینه موظّف است.» ۱۴۰۰/۱۱/۱۹

تأکید چند‌باره
آنچه رهبر انقلاب در این پیام کوتاه عنوان کردند، از منظری جدید نیست؛ چرا که ایشان پیش از این نیز بارها درباره‌ی اهمّیّت کار رسانه‌ای و تبلیغی، بیانات مشابهی داشته‌اند و از این منظر می‌توان گفت پیام جدید، تأکیدی بر اهمّیّت موضوع است و نشان می‌دهد همه‌ی مخاطبان آن باید تلاش بیشتری برای رسیدن به نقطه‌ی مطلوب داشته باشند. برای نمونه، ایشان ابتدای امسال و در دیدار سالانه با شاعران تأکید کردند: «امروز در دنیا چالشها و درگیری‌ها چالشهای رسانه‌ای است. بیش از آنچه موشک و پهپاد و هواپیما و ابزارهای جنگی و مانند اینها تأثیر بگذارند در عقب راندن دشمن، رسانه‌ها هستند که تأثیر میگذارند و دلها را تحت تأثیر قرار میدهند، ذهنها را تحت تأثیر قرار میدهند. جنگ، جنگ رسانه‌ای است؛ هر کس رسانه‌ی قوی‌تر داشته باشد، در اهدافی که دارد ــ هر هدفی ــ موفّق‌تر خواهد بود.» ۱۴۰۳/۱/۶

و یا در دیدار سه سال پیش با مدّاحان هشدار دادند: «این را من از روی اطّلاع عرض میکنم که امروز انبوهی از رسانه‌ها ــ نمیشود شمرد، بخصوص با این وضع فضای مجازی ــ با هزاران متخصّص، متخصّص هنر، متخصّص رسانه، متخصّص علوم ارتباطات، با پشتیبانی مالی انبوه، با پشتیبانی امنیّتی انبوه در کارند؛ برای چه؟ برای اینکه در نظام جمهوری اسلامی افکار را برگردانند، مذاقها را برگردانند، ایمانها را و باورها را تضعیف کنند، تخریب کنند؛ این[جور] است. حالا دیگران برای کشورهای دیگر چه کار میکنند، آنها بحثهای دیگری است؛ این مطلبی که من عرض میکنم، هدفی است متوجّه به کشور ما، مردم ما، جمهوری اسلامی ما، باورهای ما، اعتقادات ما. هزاران دستگاه دارند در این زمینه کار میکنند با پولهای گزاف و پشتیبانی‌های گوناگون. خب، این یک حرکت شیطانی است و جبهه‌ی شیطان است.» ۱۴۰۰/۱۱/۳

ایشان چند سال پیش از آن نیز ابزار رسانه در دست دشمن را به سلاح شیمیایی تشبیه کردند و درباره‌ی اثرات آن تأکید کردند: «ابزار رسانه ابزار مهم و اگر دستِ دشمن باشد، ابزار خطرناکی است. ابزار رسانه را تشبیه میکنند به سلاحهای شیمیایی در جنگ نظامی؛ سلاح شیمیایی را وقتی میزنند، سلاح شیمیایی تانک و تجهیزات را از بین نمیبرد؛ تجهیزات میماند و انسانها از بین میروند و از قدرتِ استفاده‌ی از ابزار می‌افتند؛ سلاح شیمیایی در جنگ نظامی این‌جوری است؛ ابزارِ رسانه هم این‌جور است. امروز از تلویزیون، از رادیو، از اینترنت، از شبکه‌های اجتماعی، از انواع و اقسام وسایل فضای مجازی، علیه افکار عمومی ما استفاده میشود.» ۱۳۹۷/۷/۱۲

نسبت رسانه و جنگ‌های امروزی
جنگ‌های امروزی اساساً با جنگ‌های گذشته تفاوت‌هایی دارند. جنگ‌های امروز پیچیده‌تر و ابزار آن‌ها متنوّع‌تر شده است. اصطلاح «جنگ ترکیبی» یا «جنگ هیبریدی» که در سال‌های اخیر به‌کرّات به گوش می‌خورد، ناشی از همین واقعیّت است. رسانه‌ها، در جنگ‌های ترکیبی، نقشی مهم و اساسی دارند؛ آن‌قدر مهم که می‌توانند حتّی یک‌تنه سرنوشت یک نبرد را تعیین کنند.اگر به طور ساده مخاطبان یا گروه‌های درگیر جنگ‌های ترکیبی را تقسیم‌بندی کنیم، می‌توان به‌اختصار از این سه گروه نام برد: رهبران، نظامیان، مردم؛ رسانه‌های دشمن می‌توانند روی هر سه گروه اثرات خاصّ خود را بگذارند. رسانه می‌تواند با عملیّات روانی، محاسبات رهبران و تصمیم‌گیران ارشد را دچار خطا کرده و آنان را دچار گمراهی و تصمیمات غلط و مهلک کند، نظامیان حاضر در میدان نبرد را به طوری مرعوب و متزلزل سازد که بدون جنگ همه‌جانبه و سخت، روحیّه‌ی خود را باخته و میدان را به حریف واگذار کنند و بالاخره آنکه مردم را به عنوان بزرگ‌ترین گروه مخاطب، فریب داده و واقعیّت‌ها را قلب کرده و باعث شود مردم آنجایی که باید در صحنه حضور بیابند، دچار غفلت و تزلزل شوند و یا حتّی عدّه‌ای در راستای اهداف دشمن، دست به اقدام بزنند.

مثلّث اثرگذاری
همان‌طور که رهبر انقلاب در پیام خود تأکید کرده‌اند، «دقّت و تلاش و ابتکار» باید در دستور کار اهالی رسانه قرار گیرد. گاهی کار و تلاش زیادی انجام می‌شود امّا چون دقیق و فکرشده نیست، اثربخشی اندکی دارد یا حتّی ممکن است اثر معکوس و مخرّب داشته باشد. در خصوص لزوم تلاش نیز همین بس که دشمن با تمام توان و ابزار خود به میدان جنگ رسانه‌ای آمده و در چنین وضعیّتی باید کار جهادی و خستگی‌ناپذیر کرد. و بالاخره عنصر ابتکار تکمیل‌کننده‌ی این مثلّث است. در دنیای امروز، با وجود انبوهی از رسانه‌های رنگارنگ، راه یافتن به ذهن و قلب مخاطب و اثرگذاری بر آن، ساده و آسان نیست؛ ابتکار، آن عنصری است که می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.