زنان در نسبت با اهداف قیام حسینی(ع) مسئولیت اجتماعی دارند

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با طرح الگوی سوم زن فرمودند: «در انقلاب اسلامی و در دفاع مقدس، زنانی ظهور کردند که می‌توانند تعریف زن و حضور او در ساحت رشد و تهذیب خویش، و در ساحت حفظ خانه سالم و خانواده متعادل، و در ساحت ولایت اجتماعی و جهاد امر به معروف و نهی از منکر، و جهاد اجتماعی را جهانی کنند و بن‌بست‌های بزرگ را در هم بشکنند.»
ریحانه؛ بخش زن و خانواده رسانه KHAMENEI.IR در یادداشتی، جایگاه زن در ساخت جامعه از منظر امر به معروف و نهی از منکر با تکیه بر هدف قیام اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و خطبه بسیار مهم آن حضرت در منا را بررسی کرده است.

احتمالاً همه ما این کلام حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام را شنیده‌ایم که فرمودند: «من برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم.» ایشان در وصیت خود به محمدبن‌حنفیه فرمودند: «و إنّی لَم أخرُجْ أَشِراً و لا بَطِراً و لا مُفسِداً و لا ظالِماً و إنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإصلاحِ فی اُمَّةِ جَدّی اُرِیدُ أن آمُرَ بِالْمَعرُوفِ و أنهی عَنِ الْمُنکَرِ و أسِیرُ بِسیرَةِ جَدّی وَ أبی عَلیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السّلام.» ؛ خروج و قیام من از روى سرکشى و خوش‌گذرانى و فساد و ظلم نیست. تنها براى اصلاح در امت جدم، قیام کردم و می‌خواهم به معروف امر کنم و از منکر بازدارم و به سیره جدم و پدرم، على‌بن‌ابیطالب عمل کنم.(۱)

اما حقیقت امر به معروف و نهی از منکر چیست که حضرت آن را یکی از مهم‌ترین عوامل قیام خود معرفی کردند؟ آیا امر به معروف و نهی از منکر منحصر در سطح فردی است؟ همان‌گونه که ما آن را در جامعه فهم کرده‌ایم و آن را در مسئله‌ای محصور کرده‌ایم؟ آیا امر به معروف و نهی از منکر تنها ابزار بازدارنده اجتماعی ‌است یا صرفاً ابزار نظارت اجتماعی است برای اینکه جامعه به انحراف نرود؟ و آیا حضرت امر به معروف و نهی از منکر را محدود در این گزاره‌ها می‌دیدند که با این هدف قیام کردند یا فهم ما از این موضوع مهم ناقص است واقعیت این است که امر به معروف و نهی از منکر، هرکدام از این‌ها به‌تنهایی نیست و جمع ‌همه این‌ها هست.

رهبر انقلاب اسلامی در پیام به کنگره ۷هزار شهید زن در تبیین «الگوی سوم زن»، یکی از ساحت‌های مهم حضور زنان را ساحت «ولایت اجتماعی و جهاد امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اجتماعی» معرفی کردند. آنچه که ایشان فرمودند، بر مبنای آیه ۷۱ سوره توبه است: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»؛ مردان و زنان با ‌ایمان ولى یکدیگرند. آنان امر به معروف و نهى از منکر مى‌کنند و نماز را برپا مى‌دارند و زکات را مى‌پردازند و خدا و رسولش را اطاعت مى‌کنند. خداوند به‌زودى آن‌ها را در رحمت خویش قرار مى‌دهد. خداوند توانا و حکیم است.

اگر بخواهیم قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام را با این آیه تطبیق دهیم، درمی‌یابیم که سطح مدنظر امام علیه‌السلام برای امر به معروف و نهی از منکر، بسیار بیش از آنی است که در عرف و در بعضی مواضع در متون دینی ما بیان شده است. حضرت اباعبدالله علیه‌السلام  دو سال قبل از واقعه عاشورا، در خطبه بسیار مهم منا با قرائت همین آیه‌ای که ذکر شد، درباره امر به معروف و نهی از منکر می‌فرمایند: «در این آیه خداوند از امر به معروف و نهى از منکر به‌عنوان فریضه‌اى الهى آغاز کرده است؛ زیرا مى‌دانسته است که اگر امر به معروف و نهی از منکر ادا شود و به اقامه آن توجه شود، همه کارهاى واجب محقق می‌شود؛ چه آسان باشد و چه دشوار؛ چون امر به معروف و نهى از منکر دعوت به اسلام است؛ همراه با جلوگیرى از ستم‌ها و مخالفت با ستمگران و تقسیم‌کردن سودها و غنیمت‌ها و گرفتن صدقات از محلش و مصرف آن‌ها در اموری که حق آن‌هاست.»(۲)

بیان آیه و مطلع و ادامه آن دقیقاً همانی است که حضرت امام‌حسین علیه‌السلام به آن اشاره کرده‌اند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بنگریم، آیه ۷۱ سوره توبه یکی از مهم‌ترین آیات بیان‌کننده دستورالعمل جامعه‌سازی و تمدن‌سازی است. این آیه با ولایت مؤمنین و مؤمنات آغاز می‌شود که یعنی نظام ولایت، شالوده ساخت جامعه است. در جامعه ولایی، مؤمنین و مؤمنات به یکدیگر محبت دارند و یکدیگر را یاری می‌کنند. ولایتی که در این بخش ذکر شده، مقدمه است برای بخش دوم؛ یعنی امر به معروف و نهی از منکر که «برخاسته از حس محبت و دل‌سوزی، تناصر و یاری‌دادن است و مرتبط با شأن تولی در جامعه.»(۳) حضرت در خطبه منا می‌فرمایند که با امر به معروف و نهی از منکر تمام امور واجب محقق می‌شود؛ یعنی امر به معروف و نهی از منکر بسترساز است و بستر اجتماعی را برای تحقق احکام الهی فراهم می‌کند. تا جایی که اقامه صلات که نظام عبودیت خداوند در جامعه است و ایتاء زکات که مربوط به نظام اقتصادی و اطاعت خداوند است، با مقدمه امر به معروف و نهی از منکر توانایی اجرا و تحقق دارد. قیام حضرت اباعبدالله علیه‌السلام برای اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر را باید در این سطح ببینیم؛ یعنی سطح جامعه‌سازی و ایجاد و مهیاکردن بستر اجتماعی برای دین و احکام آن؛ نه یک امر خُرد فردی یا تقلیل آن صرفاً به‌ نوعی امر نظارتی.

نکته بسیار مهم در موضوع امر به معروف و نهی از منکر اولاً توجه به تقدم «امر به معروف» بر «نهی از منکر»، یعنی مقدم‌بودن اقدام ایجابی بر سلبی است. دوم توجه به این نکته است که در این آیه و مجموعه آیات حول این موضوع، امر به «حلال» و نهی از «حرام» گفته نشده است؛ بلکه بیان آیات، امر به «معروف» و نهی از «منکر» است و این حکایت از این دارد که حلال و حرام باید به امر اجتماعی تبدیل شوند؛ حلال در جامعه باید به‌عنوان «معروف» یعنی امر نیک و پسندیده شناخته شود و محدوده محرمات الهی باید به‌عنوان «منکر» در جامعه شناخته شوند.(۴) جمع این مقدمات به این معناست که بعد از عنصر ایمان و شالوده ولایت در جامعه، ایجاد بستر اجتماعی برای اقامه حدود و عبودیت حق‌تعالی نیاز است و اگر نظام‌سازی را دارای سه مرحله ایجاد، حفظ و بسط سیستم یا نظام بدانیم، امر به معروف و نهی از منکر در مرحله ایجاد نظام موضوعیت دارد.

با همه این نکات، به پیام رهبر انقلاب اسلامی که در ابتدای متن به آن اشاره شد برمی‌گردیم که ساحت «ولایت اجتماعی و جهاد امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اجتماعی» را سومین ساحت مهم زنان، بعد از ساحت رشد و تهذیب خویش و ساحت حفظ خانه سالم و خانواده متعادل، برای تبیین الگوی سوم زن مطرح فرمودند؛ ساحتی که طبق آیه‌ای که شرح آن بیان شد، «مؤمنات» در کنار «مؤمنین» عنصر مکلف و عامل تعیین‌کننده در ساخت و ایجاد جامعه اسلامی هستند و اگر حضرت امام‌حسین علیه‌السلام برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کردند، بر شیعیانی که خود را محب و پیرو آن حضرت می‌دانند نیز همین هدف و تلاش برای رسیدن به آن فرض است و نه‌تنها زنان از این تکلیف استثنا نشده‌اند، بلکه این مسئولیتی است که در کنار مردان، بر عهده آنان هم گذاشته شده است؛ آن‌هم در سطح کلان؛ نه سطح خُرد فردی.

همچنین اگر به تعریف ولایت در ابتدای متن برگردیم و آن را در سطح محبت هم حتی در نظر بگیریم، زنان که مدیریت‌کننده عواطف اجتماعی در جامعه هستند و این به‌مثابه قدرت نرم آنان است، نقش اساسی در ایجاد و حفظ پیوندهای ولایی، به‌عنوان مقدمه برای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه دارند. این، علاوه بر نقش و تکلیفی است که در خود امر به معروف و نهی از منکر برای ایجاد و مهیاکردن بستر اجتماعی برای تحقق اوامر و نواهی الهی به عهده آن‌ها گذاشته شده است و آنان را در کنار مردان مسئول جهاد در این راه می‌داند.
 

(۱ ابن‌شهر‌آشوب؛ المناقب؛ ج ۴، ص ۸۹.