توسعه ناتو، مشکل اصلی بحران اوکراین است

مسئله‌شناسی رهبر انقلاب در موضوع جنگ اوکراین و معرفی کردن گسترش ناتو به عنوان عامل اصلی در این بحران یکی از محورهای دیدار آقای قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان با حضرت آیت‌الله خامنه‌‌ای بود. رسانه KHAMENEI.IR برهمین اساس در یادداشتی به قلم آقای محسن پاک‌‌آیین، دیپلمات سابق جمهوری اسلامی ایران به بررسی این موضوع و زیاده‌طلبی‌های ناتو در گسترش حوزه مأموریت خود پرداخته است. زیاده‌خواهی‌هایی که برای کشورهای آسیای میانه بدون تبعات نخواهد بود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در دیدار آقای قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در خصوص مسائل مربوط به اوکراین گفتند: «در قضیه اوکراین مشکل اصلی این است که غربی‌ها درصدد توسعه ناتو هستند و آن‌ها هر جا که بتوانند برای گسترش نفوذ خود تأمل نخواهند کرد.» ایشان همچنین خاطرنشان کردند: «باید مسائل را با دقت رصد و بررسی کرد و مراقب بود، زیرا آمریکایی‌ها و غربی‌ها همواره درصدد گسترش دایره نفوذ خود در مناطق مختلف از جمله در شرق و غرب آسیا و ضربه‌زدن به استقلال و اقتدار کشورها هستند.» ۱۴۰۱/۰۳/۲۹

پس از پایان جنگ دوم جهانی، آمریکا و اروپا تحت عنوان مقابله با تهدید کمونیسم، پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو را در چهارم آوریل ۱۹۴۹ بنیان گذاردند. متقابلاً، اتحاد جماهیر شوروی نیز با مشارکت کشورهای بلوک شرق، پیمان ورشو را تأسیس کرد. پس از فروپاشی شوروی و بی‌خاصیت‌شدن پیمان ورشو، سازمان ناتو دچار نوعی بحران هویت گردید و این سؤال مطرح شد که اساساً سازمانی که در مقابل خطر کمونیسم تأسیس‌شده بود، پس از فروپاشی شوروی چه نیازی به بقا خواهد داشت. سران ناتو برای حل بحران هویت، تهدیدات جدیدی را مطرح‌کرده و مبارزه با تروریسم، مقابله با بنیادگرایی اسلامی و ممانعت از گسترش سلاح‌های کشتار جمعی را برای راهبردهای جدید سازمان و علت بقای آن مشخص کردند.

این کشورها، شرق جهان را دارای معضلاتی همچون تروریسم، ناهنجاری‌های محیط زیستی، اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، فقر، نقض حقوق بشر و آسیب‌های اجتماعی دانسته و حرکت به‌سوی شرق برای مقابله با این معضلات را در دستورکار قرار دادند؛ در حالی که علل اصلی مشکلات گفته‌شده، استنکاف آمریکا و غرب از انجام تعهدات بین‌المللی و تفسیر گزینشی و غیرمتعارف اعضای ناتو از مباحثی همچون تروریسم و حقوق بشر بود.

از سوی دیگر، وقوع تحولاتی همچون فروپاشی دیوار برلین و پیوستن دولت جدید آلمان به سازمان ناتو، موجب نارضایتی و اعتراض شدید شوروی شد تا جایی که جیمز بیکر، وزیر امورخارجه آمریکا در فوریه سال ۱۹۹۰، به سران شوروی تضمین داد که ناتو «یک اینچ هم به‌سمت شرق توسعه پیدا نخواهد کرد». میخائیل گورباچوف، رئیس‌جمهور وقت شوروی نیز به‌دلیل همین وعده و با اعتماد به آمریکا، اتحاد دو آلمان را به رسمیت شناخت.

دیری نگذشت که دولت‌های غربی با نقض تعهدات خود درصدد پذیرش تقاضای عضویت لهستان، مجارستان، جمهوری چک و لیتوانی در ناتو برآمدند؛ اقدامی که با نارضایتی شوروی همراه بود. در این مقطع، بوریس یلتسین، دیمیتری مدودوف و گورباچف به تصمیم ناتو اعتراض کردند و یلتسین، اولین رئیس‌جمهور روسیه بعد از فروپاشی شوروی، در کنفرانس خبری مشترک با بیل کلینتون، در هلسینکی گفت: «ما معتقدیم که توسعه ناتو به‌سمت شرق اشتباه است، آن‌هم اشتباهی جدی!» با این وصف، سازمان ناتو در نشست مادرید در سال ۱۹۹۷، عضویت لهستان، مجارستان و چک را برای توسعه نفوذ خود به‌سوی شرق، پذیرفت.

در ادامه این تحولات، اسلوواکی، اسلوونی، استونی، لتونی، لیتوانی، رومانی و بلغارستان به عضویت ناتو در آمدند. متعاقباً با رویکرد یک‌جانبه‌گرایانه آمریکا و در ادامه توسعه‌طلبی‌های ناتو، مداخله نظامی اعضای سازمان در افغانستان، عراق، سوریه و لیبی، فروش سلاح و تأسیس پایگاه نظامی در برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس، سرعت گسترش ناتو به‌سوی شرق را به نمایش گذارد. با نزدیک‌ترشدن ناتو به اوکراین و گرجستان، تنش‌ها میان آمریکا و روسیه تشدید شد و مسکو را به واکنش‌های جدی‌تر وادار کرد.

در نیمه دوم فوریه ۲۰۱۴، با دخالت‌های آشکار آمریکا و اروپا، انقلاب رنگی در اوکراین شکل گرفت و منجر به پیروزی ویکتور یوشچنکو، مُهره وابسته به غرب گردید. روسیه هم در واکنش به این وضعیت، نیرو‌های خود را برای حفظ امنیت شهروندان روسی، وارد خاک اوکراین کرد. در نتیجه این تحولات، جزیره کریمه در ۱۶ مارس ۲۰۱۴ پس از برگزاری همه‌پرسی از مردم، به روسیه منضم شد. اعمال تحریم‌های فراوان کشور‌های غربی علیه روسیه، نتیجه پیوستن کریمه به روسیه بود و تقویت نظامیان روس در مرز‌های اوکراین، سرویس‌های اطلاعاتی اروپا و آمریکا را متقاعد کرد که روسیه به اوکراین حمله خواهد کرد.

ناتو همچنان که به تعهدات خود در سال ۱۹۹۷ پایبند نبود در ادامه بدعهدی‌های خود در یک اقدام کاملاً تحریک‌آمیز قصد داشت تا اوکراین را به عضویت خود بپذیرد. تحقق این هدف به‌معنی استقرار نیروها و تجهیزات نظامی پیمان آتلانتیک شمالی در مجاورت مرزهای روسیه و نادیده‌گرفتن ملاحظات امنیتی مسکو بود. تصمیمی که شعله جنگ روسیه و اوکراین را در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ برافروخت.

اقدامات تحریک‌آمیز ناتو در کشورهای مختلف به‌خصوص در بحران اوکراین نشان می‌دهد که حرکت ناتو به‌سوی شرق نه‌تنها امنیت روسیه را به خطر می‌اندازد، بلکه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و کشورهای غرب آسیا را با تهدیدات جدید مواجه‌کرده و مانعی برای پیشرفت اقتصادی این کشورها خواهد بود.

بیان مهم رهبر انقلاب در دیدار با رئیس‌جمهور قزاقستان، ناظر به همین موضوع است و به همین دلیل کشورهای منطقه باید ضمن توجه به ریشه‌های بحران اوکراین، متحدانه و با برنامه‌ریزی‌های دقیق، برای جلوگیری از حرکت ناتو به‌سوی شرق اقدام نمایند.