تبیین عالمانه، رفتار عادلانه

فضای مجازی امروز بخش جدی و جدایی‌ناپذیر زندگی همه ما شده است و بسیاری از عرصه‌های روزمره زندگی همچون اقتصاد، آموزش، کسب‌وکار، سرگرمی و ... را دربرگرفته است. ازاین‌رو، تقویت و ارتقاء سطح بهره‌مندی از آن بسیار ضروری است، چراکه «امروز فضای مجازی حاکم بر زندگی انسان‌هاست در همه‌ دنیا و عده‌ای همه کارهایشان را از طریق فضای مجازی پیش می‌برند؛ قوت در این [زمینه] حیاتی است.» ۱۳۹۹/۱/۳

فضای مجازی مثل هریک از فضاهای حقیقی انتخاب‌شده همچون بازار، دانشگاه، ورزشگاه و ... با ظرفیت‌ها، کاستی‌ها، قوت‌ها و آسیب‌هایی روبه‌روست که باید بتوانیم سبک زندگی در این فضای جدید را که هر روز ابعاد تازه‌تری هم به خود می‌گیرد، کشف کنیم تا بتواند ما را از خطرات آن حفظ‌کرده و حداکثر استفاده را برای ما داشته باشد.

رعایت اخلاق، حفظ ادب، کنش عادلانه و رفتار منطقی در فضای مجازی امر مهمی است که امروز ضرورت آن بیش از همیشه آشکار شده است؛ نکته‌ای که رهبر انقلاب هم در دیدار با میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى‌ و جمعی از مسئولان نظام به آن اشاره کردند و فرمودند:‌ «امروز در فضای مجازی انسان گاهی اوقات بی‌عدالتی مشاهده می‌کند؛ خلاف می‌گویند، تهمت می‌زنند، دروغ می‌گویند، قول به‌غیر علم می‌گویند؛ این‌ها بی‌عدالتی است، این‌ها نباید انجام بگیرد. آن کسی که با فضای مجازی سروکار دارد، باید خودش مراقبت کند و آن کسی که فضای مجازی را در اختیار دارد، بایستی مراقبت مضاعف بکند که این کارها انجام نگیرد. یاد بگیریم، عادت کنیم که عادلانه با مردم رفتار بکنیم؛ عادلانه. حرف هم که می‌زنیم، شما ممکن است با یک نفری بد باشید، او را قبول هم نداشته باشید؛ عیبی ندارد، نظر شماست، ممکن است نظر درستی هم باشد، امّا این را با تهمت، با دروغ، با اهانت، با این چیزها نبایستی آلوده کرد؛ آلوده‌شدنِ این‌ها خیلی بد است. این هم مسئله‌ عدالت.» ۱۴۰۰/۸/۲

از منظر اخلاقی، عدالتِ ملکه‌ای «حالت باثباتی» است که فرد متخلق به آن از معصیت پرهیز می‌کند؛ عدالتی که از شرایط واجب برای امام جماعت، قاضی و شاهد در فقه بیان شده است. پس، عدالت به‌معنای خودمراقبتی مداوم فرد در فضای مجازی است که او را از گناهان صغیره و کبیره دور می‌کند.

فضای مجازی با پیوست فرهنگی و اخلاقی
در جوامع اسلامی، رفتار انسان‌ها با یکدیگر آن‌قدر اهمیت داشته است که علمای اخلاق در طول قرون متمادی در قالب کتب اخلاقی، آداب معاشرت را تعلیم داده‌اند و در قالب‌های نثر، شعر، موعظه و داستان، اشکال مختلف روابط انسان‌ها با یکدیگر را مطرح کرده‌اند و شیوه اخلاقی را در مناسبات اجتماعی و فردی آموزش داده‌اند؛ موضوع مهمی که امروز با توجه به گستره ارتباطات انسان‌ها با یکدیگر در فضای مجازی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ازاین‌رو، علمای روشن‌بین تلاش می‌کنند تا خط حیات طیبه را در تمامی ابعاد و زوایای زندگی انسان گسترش دهند. از منظر رهبر انقلاب، فضای مجازی تیغ دودَمی است که می‌تواند موجب نعمت یا نقمت شود. این نگاهی است که در عین بهره‌گیری از فناوری روز، امّا به‌ضرورت پیوست فرهنگی و اخلاقی استفاده از آن هم توجه دارد؛ بینشی که رفتار درست در فضای مجازی را با سنجه‌های اخلاقی و رفتارهای عادلانه می‌سنجد.

از منظر رهبر انقلاب، «فضای مجازی، یک بخش حقیقی از زندگی مردم شده است» که این فضا از طرفی نیازمند مدیریت مسئولان و از طرف دیگر، رعایت تقوا و رفتار عادلانه از سوی افراد است. ایشان دغدغه‌مندانه به این خطر اخلاقی در جامعه ورودکرده‌ و راهکار آن را هم بیان کرده‌اند: «الآن در فضای مجازی معمول‌شده، کار عادی و رایجی است که به همدیگر بدگویی کنند، این به آن، آن به این تهمت بزنند، یک ضعف کوچک را بزرگ کنند، آبروی مؤمن را ببرند که معلوم هم نباشد چه کسی است؛ خب خیلی چیز بدی است. در بین جوان‌های ما یک‌چنین چیزهایی وجود دارد که باید جلویش گرفته بشود؛ این با تربیت معنوی ممکن است.» ۱۳۹۷/۳/۲۰

اخلاق، استثناءناپذیر است
 اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مانند سایر پدیده‌ها، دارای پیامدهای مثبت و منفی است که با برنامه‌ریزی و بالابردن سطح آگاهی عمومی، می‌توان از آثار و دستاوردهای مثبت آن بهره گرفت و پیامدهای منفی را به حداقل رساند.

دسترسی آسان و سرعت و کثرت انتشار از ویژگی‌هایی است که می‌تواند زمینه‌ساز استفاده جوانان مؤمن انقلابی و حزب‌اللهی از این فضا در حوزه تبیین و ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی باشد؛ وظیفه مهمی که رهبر انقلاب بارها بر آن تأکید کردند و خواستار شکستن محاصره تبلیغاتی دشمن با مدیریت فضای مجازی شدند. بدون شک، یکی از ظرفیت‌های بی‌نظیر فضای مجازی، استفاده از آن در تحقق جهاد تبیین است که «می‌توانید افکار درست را، افکار صحیح را منتشر کنید، پاسخ به اشکالات را، پاسخ به ابهام‌آفرینی‌ها را در این فضا با استفاده‌ از این امکان منتشر کنید و می‌توانید در این زمینه به‌معنای واقعی کلمه جهاد کنید.» ۱۴۰۰/۷/۵

امّا در فضایی که برخی با روش‌ها و فنون گوناگون جنگ روانی وارد فضای مجازی‌ شده و از هیچ نیرنگ و خدعه رسانه‌ای ابائی ندارند و با انواع روش‌های غیراخلاقی همچون شایعه‌سازی، دروغ‌پردازی، تهمت‌زدن به اشخاص، بازی با آبروی افراد و ... به جذب کاربران می‌پردازند، آیا برای مقابله‌به‌مثل می‌شود دست به کارهای مشابه زد؟ آیا می‌توانیم برای هدف تبیین، از روش‌های غیراخلاقی و غیرعادلانه استفاده کنیم؟ آیا ضرورت تبیین و ترویج ارزش‌ها، مجوزی برای خروج از مرزهای اخلاقی است؟ رهبر انقلاب در پاسخ به این سؤالات صراحتاً می‌فرمایند: «البته بایستی از شیوه‌ اخلاقی در این کار پیروی کرد. از این کاری که بعضی‌ها در فضای مجازی یا در مطبوعات و در مقاله‌ها و اینجا و آنجا انجام می‌دهند که با دشنام، با تهمت و فریب و دروغ با افکار عمومی مواجه می‌شوند، باید به‌شدت اجتناب کرد. بایستی حقایق را با منطق قوی، سخن متین و عقلانیت کامل، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی و به‌کارگیری اخلاق منتشر کرد.» ۱۴۰۰/۷/۵

از این منظر، جوانان مؤمن انقلابی باید در رفتارهای خود در فضای مجازی مراقبت شرعی داشته باشند و نباید به‌خاطر دغدغه دفاع از آرمان‌ها، از جاده انصاف خارج‌ شوند و اشخاص دیگر را با ادبیات نامناسب، تمسخر یا تحقیر کنند یا به‌بهانه اختلاف‌نظری، مسائل شخصی و خانوادگی یا برخی اتهامات ثابت‌نشده را افشا کنند؛ چراکه «اگر به نام عدالت‌خواهی و به نام انقلابی‌گری، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر کرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر به نام انقلابی‌گری، به نام عدالت‌خواهی، به برادران خودمان، به مردم مؤمن، به کسانی که از لحاظ فکری با ما مخالف‌اند، اما می‌دانیم که به اصل نظام اعتقاد دارند، به اسلام اعتقاد دارند، اهانت کردیم، آن‌ها را مورد ایذاء و آزار قرار دادیم، از خط امام منحرف شده‌ایم. ... «و لایجرمنّکم شنئان قوم علی الّا تعدلوا»؛ قرآن به ما دستور می‌دهد و می‌گوید مخالفت شما با یک قومی، موجب نشود که عدالت را فرو بگذارید و فراموش کنید. «اعدلوا»؛ حتّی در مورد مخالف هم عدالت به خرج دهید. «هو اقرب للتّقوی» این عدالت، نزدیک‌تر به تقواست.» ۱۳۹۰/۳/۱۴

رهبر انقلاب در کنار توصیه به استفاده از فضای مجازی و آسیب‌شناسی دقیقی که از خطرات این فضا ارائه داده‌اند، بر استفاده درست و صحیح و اخلاقی از آن تأکید کرده‌اند و از خاستگاه نهی‌ازمنکر نسبت به گناهان رایج این فضا همچون دروغ، تهمت، تمسخر و تخریب هشدار داده‌اند و از باب امربه‌معروف توصیه‌هایی به افراد فعال در این عرصه داشته‌اند که «از فضای مجازی استفاده کنید برای امیدآفرینی، برای توصیه‌ به صبر، برای توصیه‌ به حق، برای بصیرت‌آفرینی، برای توصیه به خسته‌نشدن، تنبلی‌نکردن، بیکار نماندن و مانند این‌ها.» ۱۳۹۹/۱۲/۲۱

با این منطق، می‌توان حضور جامعه مؤمن انقلابی در فضای مجازی را حضور عالمانه همراه با رفتار عادلانه دانست که استمرار بر این حضور انعکاس‌دهنده فرهنگ غنی ایران اسلامی و تقویت‌کننده هویت، شخصیت، باور، رفتار و سبک زندگی عموم مردم خواهد بود.