پیام اقتدار و عقلانیت

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای روز یازدهم مهرماه در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح در دانشگاه افسری امام حسین علیه‌السلام، نکات مهمی را در ارتباط با حوادث جاری در کشورهای همسایه‌ی شمال‌ غربی ایران بیان کردند. پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR به همین مناسبت در یادداشتی به قلم آقای محسن پاک‌آئین، دیپلمات سابق جمهوری اسلامی ایران به بررسی تحولات جاری در مرزهای شمال‌ غربی کشور پرداخته است.

برای پی بردن به اهمیت بیانات اخیر فرمانده کل قوا در مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح و دلایل انجام رزمایش فاتحان خیبر، ابتدا باید مروری مختصر بر تحولات یک‌سال اخیر در حوزه‌ی قفقاز داشته باشیم. سال گذشته پس از ۴۴ روز جنگ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ، -با وساطت روسیه- توافقی بین این دو کشور منعقد شد که در نتیجه‌ی آن، هفت شهر متعلق به جمهوری آذربایجان که در اشغال ارمنستان بود، آزاد و قرار شد مسئله‌ی حاکمیت در قره‌باغ به مرکزیت شهر خانکندی نیز متعاقباً از طریق مذاکره و در چهارچوب مقررات حقوقی حل‌وفصل شود.

طبق بند نهم همین توافق‌نامه، آذربایجان قصد احداث کریدوری برای اتصال نخجوان به خاک کشورش را داشت. ساخت «دالان زنگِ‌زور» آشکارا به‌معنای ایجاد تغییر ژئوپولیتیک در مرزهای شمال‌ غربی ایران بود. طولانی‌شدن مناقشه‌ی قره‌باغ و همچنین اصرار جمهوری آذربایجان و برخی کشورهای ذی‌نفع برای احداث این راه ترانزیتی که -با عبور از مرزهای مشترک ایران و ارمنستان- باکو را به نخجوان متصل می‌کرد، از نقشه‌ای پنهان برای تغییر مرزهای این دو کشور پرده برداشت. بر مبنای توافق‌نامه‌ی آتش‌بس، قرار بود نیروهای باکو و ایروان از ادامه‌ی پیشروی‌ها خودداری کنند؛ امّا در ماه‌های گذشته، آذربایجان در مناطق مورد مناقشه اقدام به پیشروی و نقض توافق‌نامه کرد. در ادامه‌ی همین اختلافات اوّایل شهریور امسال، نیروهای آذربایجان بخشی از مسیر جاده‌ای جنوب به شمال ارمنستان را مسدود کردند؛ اتفاقی که کامیون‌های حمل کالایی را که از ایران وارد ارمنستان شده بودند، متوقف و مسیر زمینی تجارت کالا بین دو کشور را مختل کرد.

از طرفی دیگر، احداث چنین دالانی، مسیر ترانزیتی برخی از کشورهای ذی‌نفع از مناقشات قره‌باغ را بدون نیاز به عبور از مرزهای سرزمینی ارمنستان یا ایران مستقیماً به عمق آذربایجان، سواحل خزر و پس از آن به کشورهای آسیای میانه خواهد گشود. اقدامی که به‌دنبال آن مرز زمینی ایران با ارمنستان حذف و ایران از مسیر مهم حمل‌ونقل بین‌المللی در شمال‌ غرب کنار گذاشته می‌شود. با این تفصیل یکی از هدف‌های برگزاری رزمایش فاتحان خیبر در مرزهای شمال‌ غربی، ارسالی پیغامی صریح و از موضع عقلانی به ماجراجویان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بود که سعی در کمرنگ‌کردن نقش ژئوپولیتیک جمهوری اسلامی ایران داشتند.

جمهوری اسلامی ایران همواره با موضعی اصولی از تمامیت ارضی کشورهای همسایه حمایت‌کرده و با تغییر مرزهای جغرافیایی که ارتباط مستقیمی با حاکمیت ملی کشورها دارد، مخالف بوده است. ایران معتقد است که هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی منجر به شکل‌گیری مناقشه‌های جدید بین کشورها و زمینه‌ساز حضور نامشروع عناصر بیگانه، فرامنطقه‌ای و گروه‌های تروریستی در منطقه می‌شود. رهبر انقلاب سال گذشته درباره‌ی درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان متذکر شدند که «دو طرف به مرزهای بین‌المللیِ کشورها تعدّی و تجاوز نکنند و مرزهای بین‌المللی بایستی محفوظ باشد و تروریست‌ها هم بایستی در نزدیکی مرزهای ما مستقر نشوند.» ۱۳۹۹/۰۸/۱۳ همچنین رهبر انقلاب در مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح، به ارتباط مستقیم نقش امنیت در پیشرفت‌های اقتصادی کشورها اشاره کردند و «امنیت» را زیرساخت اساسی همه‌ی فعالیت‌های اقتصادی، علمی، سلامت و بهداشت، سیاسی و خدماتی در یک کشور دانستند.

امروز در فضایی امن است که اقتصاد کشورها می‌تواند رشدکرده و مقاوم شود. ناامنی موجب فرار سرمایه‌ها از کشورهای منطقه و رکود اقتصادی خواهد شد. ازاین‌رو، کشورهای مختلف برای تأمین امنیت اقتصادی رویکردهای مختلفی اتخاذ می‌کنند. تدبیر مناسب برای حفظ امنیت منطقه‌ای، توجه به قدرت ارتش‌های منطقه و عدم اتکا به قدرت‌های بیگانه و فرامنطقه‌ای است؛ موضوعی که در بیانات رهبر انقلاب نیز مورد اشاره قرار گرفت: «در منطقه‌ی خود ما، حضور ارتش‌های بیگانه از جمله ارتش آمریکا مایه‌ی ویرانی و جنگ‌افروزی است؛ همه باید سعی کنند که ارتش‌ها را مستقل، متّکی به ملّت‌ها و هم‌افزای با ارتش‌های دیگرِ همسایگان و دیگرِ ارتش‌های منطقه قرار بدهند؛ صلاح این منطقه در این است. نگذاریم و نگذارند که ارتش‌های بیگانه به‌عنوان [تأمین] منافع ملّی خودشان -که هیچ ربطی به ملّت آنها ندارد- از هزارها فرسنگ راه بیایند و در این کشورها دخالت کنند، حضور نظامی پیدا کنند و در ارتش‌های آنها دخالت کنند. ارتش‌های خود این ملّت‌های منطقه می‌توانند این منطقه را اداره کنند؛ اجازه ندهید که دیگران وارد بشوند. این حوادثی هم که در شمال غربی کشور ما، در بعضی همسایه‌ها در جریان است، چیزهایی است که بایستی با همین منطق حل بشود. البتّه کشور ما و نیروهای مسلّحِ ما با عقلانیّت عمل می‌کنند؛ در همه‌ی مسائل، شیوه، شیوه‌ی عقلانیّت است -اقتدار همراه با عقلانیّت- و دیگران هم خوب است با عقلانیّت عمل بکنند و نگذارند که این منطقه دچار مشکلی بشود.» ۱۴۰۰/۰۷/۱۱

این سخنان دارای پیامی برای کشورهای همسایه‌ی ایران و پیامی هم برای کشورهای جنگ‌افروزی بود که سال‌ها حضورشان در این منطقه حاصلی جز خرابی و افزایش ناامنی نداشت. کشورهای همسایه‌ی ایران با اتکابه نیروهای مسلح مردمی خودشان و ارتباط با ارتش‌های دیگر همسایگان می‌توانند بدون نیاز به حضور بیگانگان امنیت خود و منطقه را تأمین کنند. نیروهای مسلح کشور عزیز ما همواره با اقتدار همراه با عقلانیت عمل می‌کنند و این عقلانیت باید الگویی برای دیگر کشورها و عامل حل مسائل موجود باشد. البته رهبر انقلاب نصیحت خیرخواهانه‌ای هم خطاب به برخی از کشورهای منطقه داشتند: «آن کسانی که برای برادران خود چاه می‌کنند، خودشان اوّل در چاه می‌افتند: مَن حَفَرَ لِاَخیهِ بِئراً وَقَعَ فیها.»۱۴۰۰/۰۷/۱۱

امّا سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای قدرت‌های مداخله‌گر و ماجراجویان منطقه‌ای، پیامی مقتدرانه داشت که بر مبنای آن ایران هرگز مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای در منطقه را نخواهد پذیرفت و در این مسیر، در زمان و مکان لازم تدابیرش را اتخاذ خواهد کرد. ایشان در این‌باره به آثار مخرب حضور طولانی آمریکا در افغانستان و نگرانی اروپا از رویکردهای آمریکا اشاره‌کرده و فرمودند: «امنیّت کشور باید در قبضه‌ی بیگانگان نباشد؛ این چیز مهمّی است. امروز برای مردم ما و کشور ما یک امر عادی است که امنیّت کشور در قبضه‌ی نیروهای مسلّح خودی و فرزندان خود این کشور است، لکن همه ‌جای دنیا این‌ جور نیست؛ حتّی کشورهای پیشرفته. شما ملاحظه کردید در این بگومگوهای اخیری که بین اروپا و آمریکا اتّفاق افتاد و اروپایی‌ها اعلام کردند که آمریکا از پشت به آنها خنجر زده... آن کسانی که با توهّم تکیه‌ی به دیگران، و با تکیه‌ی به دیگران گمان میکنند که امنیّت خودشان را میتوانند تأمین کنند، بدانند که سیلیِ این را بزودی خواهند خورد.» ۱۴۰۰/۰۷/۱۱

جمهوری اسلامی ایران با هر حرکتی که بخواهد ژئوپلیتیک منطقه یا حوزه‌ی جغرافیایی حکمرانی کشورها را تغییر دهد، مخالف است. ایران همچنان به‌عنوان پل اتصال شمال به جنوب، طرفدار حفظ مرزهای بین‌المللی و بازبودن تمام راه‌های حمل‌ونقل فعلی و استفاده‌ی همه کشورهای منطقه از مزیت مسیرهای تجاری است.

پیام رزمایش فاتحان خیبر حمایت از امنیت کشورهای همسایه و مخالفت با حضور بیگانگان در منطقه بود و همان‌گونه که فرمانده کل قوا نیز فرمودند جمهوری اسلامی در برابر حوادث مرزهای شمال‌ غربی خود با اقتدار و عقلانیت تصمیم می‌گیرد و عمل خواهد کرد.