چرا رمان «پس از بیست سال» خواندنی است؟

«یک عاشقانه‌ی جذاب تاریخی قوی.» این بخشی از توصیف رمان «پس از بیست سال» از زبان رهبر انقلاب است که به‌تازگی منتشرشده و در میان اخبار فرهنگی هنری کشور مورد توجه قرار گرفته است. «پس از بیست سال» رمانی است که در بهار ۱۳۹۸ توسط انتشارات شهرستان ادب منتشر شد و خیلی زود در بازار نشر کشور با استقبال مخاطبان مواجه شد. سلمان کدیور در اوّلین رمان خود، یکی از مناقشه‌برانگیزترین مقاطع تاریخ اسلام را روایت کرده است. ماجرای «پس از بیست سال» در میان سال‌های ۳۵ تا ۶۱ هجری می‌گذرد؛ دورانی پُرتلاطم و پُرفتنه که برای احوالاتِ امروزِ ما، آموختنی‌های فراوانی دارد. سلیم، شخصیت اصلی رمان، یکی از سرداران جوان سپاه معاویه است که پس از نبردی جانانه و نفس‌گیر با رومیان، عازم جنگ با سپاه علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام می‌شود و در آوردگاه صفین، مسیر پیچیده و پُرسنگلاخی را پیش روی خود می‌بیند. «پس از بیست سال»، در ۷۵۰ صفحه راوی این مسیر پیچیده و پُرسنگلاخ است؛ مسیری که بسیاری از بزرگان تاریخ اسلام را به بی‌راهه کشانده و ‌آدم‌های خوب زیادی را وارد فهرست آدم‌های بدِ تاریخ کرده ‌است.

هم‌نشینی فرم و محتوا
مهم‌ترین دستاورد «پس از بیست سال» این است که به‌معنای واقعی کلمه رمان مذهبی است؛ یعنی در درجه‌ی اوّل، می‌توان آن را با خیال راحت یک رمان دانست؛ رمانی که با شخصیت‌پردازی‌های به‌قاعده و داستان‌پردازی‌های به‌جا، احساسات مخاطب را درگیر می‌کند. ریتم «پس از بیست سال» با وجود طولانی‌بودنِ رمان افت نمی‌کند و در هر فصل، چیزی برای غافل‌گیرکردن مخاطبش در چنته دارد. داستان عاشقانه‌ی سلیم و راحیل هم حکم نمکِ رمان را پیداکرده و کتاب بی‌آنکه به دام عاشقانه‌نویسی‌های کلیشه‌ای بیفتد، عشق سوزان میان این دو را باورپذیر به تصویر کشیده است. به همه‌ی این‌ها باید صحنه‌پردازی‌ها و توصیف‌های خوب «پس از بیست سال» را هم اضافه کنیم که در خلق فضاهای بکر و تازه برای مخاطب، قدرتمند عمل می‌کند. داستان در بعضی فصل‌ها، خاصه فصل نبرد سپاه شام با رومیان در کوهستان‌های سرد و برفی، درخشان است و صحنه‌های ماندگاری می‌آفریند.

این رمان، مسئله‌ی روشن و مشخصی دارد؛ مسئله‌ای که از همان جملات اوّل برای مخاطب ترسیم می‌شود: «به‌راستی چرا حسین علیه‌السلام را کشتند؟» کتاب به‌دنبال پاسخ این سؤال است و به شیوه‌ای هنرمندانه پاسخ را به مخاطب نشان می‌دهد؛ پاسخی که از لابه‌لای فریادهای دردمندانه‌ی ابوذر غفاری، از میان تشویش‌های ویرانگری که در انتخاب میان علی علیه‌السلام و معاویه گریبان زعمای قوم را می‌گیرد و از بین گفت‌وگوهای تمام‌نشدنیِ سلیم و دوستانش، خود را نشان می‌دهد. «پس از بیست سال» پیام روشنی دارد؛ پیامی که مخاطب را نسبت به «ابتلای اُمَوی» آگاه می‌کند و خطرِ اموی‌شدن را به مخاطبش هشدار می‌دهد. رمان، داستانِ طولانی نزاعِ ازلی و ابدیِ حق و باطل را با پیچیدگی‌های انکارناپذیر و سهمگینیِ هول‌آورش، پیش چشم مخاطب ترسیم می‌کند.

حمایت رهبر انقلاب از ادبیات مذهبی
«ادبیات مذهبی» در ایران قدرنادیده نیست، امّا به اندازه‌ی بقیه‌ی گونه‌های ادبی مورد توجه قرار نگرفته است. رفتن سراغ سوژه‌های مذهبی و روایت‌کردن زندگی و زمانه‌ی بزرگان دینی در قالب ادبیات، حساسیت‌ها و ظرافت‌های خاصی می‌طلبد و مستعد ایجاد سوءتفاهم است. کم نیستند کسانی که از موضع دین و با زاویه‌ی نگاه دین‌دارانه، رمان دینی و اساساً هر محصول هنری را که با تخیل آمیخته و درباره‌ی زندگی بزرگان دینی باشد، تخطئه و محکوم کنند. البته بحث درباره‌ی حدود و ثغور استفاده از تخیل در تولید اثری هنری دینی مفصل است، امّا در چنین شرایطی که برای نوشتن رمان دینی باید کفش آهنین به پا کرد و با به جان خریدن سوءتفاهم‌ها و ادعاهای متفاوت، رمان دینی نوشت، حمایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از این دسته آثار، نشان‌دهنده‌ی جایگاه مهم ادبیات دینی در نزد یک مرجع دینی است. تمجیدهای رهبر انقلاب بیش از آنکه تحسین نویسنده یا کتاب خاصی باشد، اعلام حمایت از یک حرکت مؤثر ادبی است؛ حرکتی که در حال تبدیل‌شدن به جریان پُرقدرت ادبی در کشور است؛ جریانی که با پرورش نویسندگان آشنا با تاریخ اسلام و مسلط به تکنیک‌های ادبی و نگارشی، به خلق آثار ماندگاری دست می‌زند که تجربه‌ای متفاوت، عمیق و لذت‌بخش به مخاطبانشان هدیه می‌کند.

این اوّلین بار نیست که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رمان‌های مذهبی را تحسین می‌کنند. حُسن نظر ایشان به رمان «نامیرا»، اثر درخشان صادق کرمیار، در خاطر اهالی ادبیات زنده است و حمایت‌های بادوام ایشان از سیدمهدی شجاعی و جریان ادبی موفقی که حول او شکل گرفته نیز غیرقابل انکار است. رهبر انقلاب یکی از جدی‌ترین حامیان «ادبیات مذهبی» در ایران هستند و به نظر می‌رسد تمجید ایشان از رمان «پس از بیست سال» نه اتفاقی تازه که نشانه‌ای جدید در مسیری قدیمی باشد؛ مسیری که مردم را به خواندن رمان‌های دینی ترغیب‌کرده و موضع ایشان را نسبت به هنر متعهد و دین‌دار روشن می‌کند.