سیاستی عین دیانت

"آقای خامنه‌ای! از نظر من مشکل در مقدمات انتخابات است... وگرنه من با نظر حضرت‌عالی موافقم که صندوق‌ها را بیست بار هم بشمرند نتیجه آراء عوض نخواهد شد. اگر صندوق‌ها را بازشماری کنند خیلی اتفاقی رخ نمی‌دهد." این روایتی است از دیدار ۲۶خرداد۸۸؛ نمایندگان چهار نامزد انتخابات ریاست جمهوری به دفتر رهبری آمده بودند تا درباره بعضی حواشی مربوط به انتخابات با رهبر انقلاب سخن بگویند. عبارات ابتدای متن هم بخشی از صحبت‌های نماینده ستاد انتخاباتی یکی از دو نامزد اصلی معترض بود. انتخاباتی که در طول تاریخ سیاسی کشور از منظر اخلاق انتخاباتی قابل بررسی است. مصداقی تلخ در تاریخ معاصر که می‌تواند درس‌های عبرت‌آموز جدی برای همه داشته باشد.

قدم برداشتن برای رضای خدا
انتخابات در یک جامعه ی اسلامی که نظام سیاسی آن بر مبنای ارزشهای اسلامی بنا نهاده شده، تفاوت های جدی باانتخابات در سایر نظام‌های سیاسی دارد. جامعه دینی، تمام امور خود را زیر سایه عبودیت خداوند معنادار می‌کند. حتی امور شخصی انسان هم در این نگاه مقدمه‌ای برای عبودیت خداوند محسوب می‌شوند. وقتی نیازهای عادی و امور شخصی انسان در چنین بستری تعریف می‌شود طبعا تکلیف اقدامات جمعی انسان مانند انتخابات روشن است. هدف نهایی در انتخابات هم تکمیل زنجیره بندگی خداوند و جلب رضایت اوست: «هم آحاد مردم، هم خود نامزدها، هم طرفدارانشان،کاری کنند که هر حرکتشان حسنه‌ای باشد در نزد کرام‌‌‌‌‌‌الکاتبین الهی؛ کاری کنند که اعمال آنها، رفتار آنها، گفتار آنها پیش خدای متعال حسنه محسوب بشود و خدای متعال ثواب برای آن معیّن بکند. ... تلاش کنند، مبارزه کنندکار کنند، خوب است، امّا نیّت ها را نیّت های خدایی بکنند» ۱۳۹۶/۲/۲۷

این موضوع محدود به نامزدها نیست و طرفداران‌شان هم مشمول آن می‌شوند: «طرفدارها اگر نیتشان را خدایی کنند در طرفداری از هرکدام از نامزدها که انتخاب میکنند، اگر نیتشان را خدایی کنند، خدای متعال به کارشان برکت خواهد داد. حالا یا این است که آن کسی که مورد نظرشان هست موفق خواهد شد و پیروز خواهد شد یا اگر نشود، خدای متعال از آنها راضی است و این کار مبارک خواهد بود برای آنها.» ۱۴۰۰/۳/۶ پس مقدمه فکری و نظری اخلاق انتخاباتی در نظر داشتن این فرض اصلی است که کنش سیاسی انتخاباتی قرار است مقدمه‌ای برای جلب رضایت خداوند باشد. در کتاب «فتنه تغلب» تذکر رهبرانقلاب خطاب به مسئول یکی از روزنامه‌ها که تیتر غیرمنصفانه‌ای در سال ۸۸ در رسانه‌اش درج شده بود، آمده است: «دقیق حرف بزنید، نیاز نیست که اغراق و حرف های دروغ زده شود. این کارها بی‌برکتی می‌آورد.» در منطق اسلامی، عبور از خط قرمز اخلاق، حتی ما را به اهداف دنیایی نیز نزدیک نخواهد کرد.

اهانت، تهمت و تخریب ممنوع!
ماهیت انتخابات یک ماهیت رقابتی است. رقابت بستری است که در آن شرکت‌کنندگان سعی دارند از سایر رقبا پیشی بگیرند. اینجاست که اخلاق گاهی ممکن است موردخدشه قرار گرفته و منافع ملی را قربانی منافع جناحی کند. اتفاقات سال ۸۸ اوج این وضعیت بود. انتخابات در نظام اسلامی بناست رضایت خداوند را فراهم کند،پس هر آنچه که با مقررات الهی در تناقض باشد مایه زیرسوال بردن اخلاق انتخاباتی خواهدشد: «نگاه نکنید به آن چیزی که در آمریکا و بعضی کشورهای اروپایی معمول است که برخوردهای اهانت‌آمیز آبرویشان را برد. ما در گذشته هم هر وقتی که نامزدها در مناظرات تلویزیونی و غیره روش اهانت و توهین و تهمت و تخریب طرف مقابل و ترساندن مردم از رقیب را دنبال کردند، کشور به نحوی از انحاء ضرر کرد.» ۱۴۰۰/۳/۶

مرزبندی با دشمن کم‌رنگ نشود
علاوه بر اخلاق، نامزدها و کنش‌گران سیاسی حامی آنها باید خط قرمز دیگری را هم رعایت کنند؛ اینکه رقابت‌های سیاسی در انتخابات موجب کم‌رنگ شدن مرزبندی با دشمن نشود: «انتخابات مال ملت ایران است، مال جمهوری اسلامی است، مال اسلام است؛ مرزهایشان را با دشمن مشخص و متمایز کنند. من بارها به بعضی از افراد سیاسی که فعالیت‌هایی دارند و گاهی یک مخالف‌خوانی‌هایی می‌کنند، تذکر داده‌ام، نصیحت کرده‌ام؛مواظب باشید مرزهای میان شما و دشمن کمرنگ نشود؛ پاک نشود. مرز وقتی کمرنگ شد، احتمال اینکه کسانی از این مرز عبور کنند یا دشمن از این مرز عبور کند و بیاید این طرف یا دوست و خودی غافل شود و برود به دامن دشمن، زیاد خواهد بود. مرزها را روشن کنید.» ۱۳۸۶/۱۰/۱۹

با مردم صادق باشید
وجه دیگر اخلاق انتخاباتی، برخورد صادقانه با مردم است. نامزدها نباید به گونه‌ای عمل کنند که با شرایط و اقتضائات اجرایی و واقعی کشور متناسب نباشد. این کار مصداق بی‌صداقتی با مردم، فریب دادن و دروغ گفتن به آنهاست: «بعضی از نامزدها، وعده‌هایی به مردم می‌دهند که خودشان هم می‌دانند از دست آن ها ساخته نیست؛ شما که نمی‌توانی این وعده را عملی کنی، چرا به مردم وعده می‌دهی؟ چرا مردم را امیدوار می‌کنید به چیزی که می‌دانید نخواهد شد؟ گاهی وعده‌های غیر قانونی می دهند! [می‌گویند] فلان عمل را انجام می‌دهیم درحالی‌که می‌دانند آن عمل خلاف قانون است؛ یا خلاف قانون اساسی است، یا خلاف قانون عادی است... با مردم صادقانه باید برخورد کرد؛ همه ملّت ما این‌جور هستند که صداقت را احساس می‌کنند؛ وقتی ما غیر صادقانه برخورد کردیم، ممکن است کسانی یک لحظه‌ای به اشتباه دچار بشوند لکن، بعد حقیقت معلوم خواهد شد؛ باید صادقانه با مردم رفتار کرد.» ۱۳۹۴/۱۰/۳۰

و اما مناظرات...
از سال۸۸ با داغ شدن مناظرات این محور جنجال و حساسیت دوچندانی ایجاد کرد،تا جایی که واکنش رهبر انقلاب را برانگیخت: «در مواردی این مناظره‌ها ...جنبه احساساتی و عصبی پیدا می‌کرد؛ جنبه تخریبی غلبه پیدا میکرد؛ سیاه‌نمایی وضع موجود به شکل افراطی در این مناظره‌ها دیده شد؛ سیاه‌نمائی دوره‌های گذشته هم در این مناظره‌ها مشاهده شد؛ هر دو بد بود. اتهاماتی مطرح شد که در جایی اثبات نشده است؛ به شایعات تکیه شد، بی‌انصافی‌هایی احیاناً دیده شد.» ۱۳۸۸/۰۳/۲۹ البته این تذکرات محدود به پس از مناظرات نبود و در همان ایام کوران رقابت‌های انتخاباتی ۸۸ هم طرح شده بود. روایت کتاب «فتنه تغلب» در این زمینه خواندنی است: «به گفته یکی از فرزندان رهبر انقلاب، ایشان که قبل از مناظرات احتمال داده بودند آقای احمدی‌نژاد بنا دارد از اشخاصی نام ببرد، به طور مشخص آقای احمدی‌نژاد را از این کار نهی کرده بودند. »

تاثیر درازمدت اجتماعی
در نهایت آنکه مراعات اخلاق انتخاباتی صرفا یک تاکتیک برای کاهش هیجانات و احساسات نیست. به تعبیر رهبر انقلاب در ارتباط زنده تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ششم خرداد ۱۴۰۰ مراعات جوانب اخلاقی در انتخابات، تجسم نوعی از فرهنگ و اخلاق در جامعه اسلامی برای عموم مردم خواهد بود: «چنانچه نامزدهای انتخابات در مناظرات، مصاحبه‌ها و سؤال جوابهایی که میشود، اخلاق اسلامی را رعایت بکنند، این سرریز میشود در جامعه، آحاد مردم ملاحظات اخلاقی را یاد میگیرند و رعایت میکنند. این سرمشقی برای آنها خواهد شد.» از این منظر رعایت ملاحظات اخلاق انتخاباتی نه صرفا یک امر سیاسی بلکه الگو و نمونه‌ای از ساحت اخلاقی و دینی است که به ساحت فرهنگ عمومی سرریز شده و نقش عمده‌ای در اخلاقیات فردی و جمعی خواهد داشت.