امروز سهشنبه، ۱ خرداد ۱۴۰۳
تبیین منطق اسلامی مسابقه در کار خیر؛
شتاب در همدلی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با توجه به شرایط اقتصادی پیش آمده برای کشور در دوران کرونا و مشکلات معیشتی که برای قشرهای ضعیف به وجود آمده، نقش عموم مردم را در این خصوص تبیین نموده و فرمودند: «بایستی عموم مردم همچنان که در آن جریان اوّلِ کمک مؤمنانه در آستانه‌ی ماه رمضان وارد شدند و به معنای واقعی کلمه کمک کردند، باز هم همین [کار] انجام بگیرد. ما در قرآن چند جا داریم که «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْرات»؛ قرآن به معنای واقعی کلمه به ما میگوید در کار خیر و کمکهای مؤمنانه مسابقه بگذارید.» (۱۳۹۹/۰۵/۱۰) با توجه به این فرمایش معظم‌له، بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این یادداشت موضوع قرآنی «مسابقه در کار خیر» را تبیین کرده است.
در کار خیر باید سرعت اقدام وجود داشته باشدقرآن کریم با تعابیر مختلفی مسلمانان را به انجام کارهای نیکو و خیرات ترغیب نموده است، واژه‌هایی مانند «سارعوا»، «سابقوا» و «فاستبقوا» و... که بن مایه‌ی همه‌ی آنها سرعت و سبقت و شتاب در انجام امور خیر است. اما باید توجه داشت همچنان که سبقت در کار خیر و سرعت داشتن در آن، از صفات پسندیده به حساب می‌آیند، اما عجله در کارها، از صفات نکوهیده و ناپسند است. دلیل آن با توجه به معنای آن کاملاً روشن میشود. راغب، لغت شناس معروف میگوید: «مقصود از عجله، خواستن چیزی است که هنوز موعدش فرا نرسیده است».(۱)
گاهی صحبت در مورد انجام کار خیر است و زمانی در مورد شتاب در انجام دادن کار خیر. آیات مذکور همه بر این مسأله تأکید میکنند که بایستی در انجام امور خیر سرعت به خرج داد چنان که گویی در میدان مسابقه‌ای هستیم و لازم است که از دیگران پیشی بگیریم. این مبنای قرآنی در کلام پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام کاملاً مشهود است. رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) میفرمایند: اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ مِنَ الْخَیْرِ ما یُعَجَّلُ، خداوند کار نیکی را دوست دارد که با سرعت انجام شود.(۲) حضرت امیرالمؤمنین میفرمایند: «لا تُؤَخِّرْ إِنَالَةَ اَلْمُحْتَاجِ إِلَى غَدٍ فَإِنَّکَ لاَ تَدْرِی مَا یَعْرُضُ لَکَ وَ لَهُ فِی غَد»(۳)، کمک به نیازمندان را به فردا میفکن، زیرا نمی‌دانی فردا برای تو و برای او چه پیش می‌آید (ای بسا! توان تو از میان برود، یا نیاز او).
وجود مبارک حضرت امیر علیهالسلام میفرمایند: «بادِروُا بِعَمَل ِالْخَیْرِ قَبْلَ اَنْ تُشْغَلْوا عَنْهُ»، در انجام کارهای نیک سرعت کنید، پیش از آن که چیزی شما را به خودمشغول سازد و از آن باز دارد. حضرت باقرالعلوم نیز در مقام آسیب شناسی انجام اعمال نیکو، تأخیر در آن را از عوامل محرومیت انسان از انجام عمل برشمرده و فرمودند: کسی که تصمیم بر کار نیکی میگیرد، باید شتاب کند، زیرا هرچیزی که در آن تأخیر باشد، شیطان در آن نظر دارد.(۴) به آن معنا که شیطان و با وسوسه‌های خود، تصمیم انسان را تضعیف میکند. همچنان که حضرت امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: کسی که تصمیم به کار نیکی میگیرد، باید در آن شتاب کند و تأخیر نیندازد.(۵) از آنجا که زمانی که انسان تصمیم بر کار خیری میگیرد، شیاطین از اطراف او درصدد این برآمده که او را از این کار بازدارند.(۶)
احساس مسئولیت نسبت به دیگران، وظیفه اسلامی همگان استبینش سرمایه‌داری غربی مردم را برای به دست آورن مال و سرمایه و یا در رسیدن به پست و مقام تشویق و وادار به مسابقه میکند اما بینش اسلامی، مسابقه مادیات را کامل نفی میکند. رهبر انقلاب در ابتدای درس خارج فقه به ذکر حدیثی از پیامبر عظیم الشأن اسلام در این خصوص پرداخته و فرمودند: «مَن أصبَحَ مِن اُمَّتِی و هِمَّتُهُ غَیرُ اللّهِ فلیسَ مِنَ اللّه، و مَن لَم یَهتَمَّ بِاُمورِ المؤمِنینَ فلیسَ مِنهُم(۷)، هر کس صبح کند درحالی که در انگیزه‌ها و نیت‌هایش رضای الهی تأثیر نداشته باشد جزو جندالله و عاملان لله محسوب نمیشود و هرکس صبح کند و نسبت به مصالح و مفاسد مردم و جامعه‌ی مسلمین بی‌تفاوت باشد، در زمره‌ی مسلمین واقعی به حساب نمی‌آید.»(۸)
پیامبر اکرم شرط مسلمانی را اهتمام و مسئولیت در مقابل مسلمانان دیگر دانسته‌اند و چه اهمیتی روشن‌تر از کمک‌رسانی و خیرات در راه نیازمندان و افرادی است که بنابر شرایطی دچار مشکلات شده‌اند. «در آموزه‌های اسلامی «کمک به فقرا» یک «حُکم الهی» است: «[کمک به فقرا] این یک حکم الهی است؛ یعنی در حکومت حق هم باز یک جای خالی برای کمک به سائل و محروم باقی می‌ماند؛ «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ».» و سیره‌ی ائمه در این زمینه الگویی روشن پیشروی ما قرار داده است: «[امیرالمؤمنین(علیه السلام)] در تمام آنات قدرت و حکومت و سلطه‌ای که خدای متعال در اختیارش گذاشت، به فکر ضعیف‌ترین افراد جامعه بود... به خانه‌ی فقیر سر میزند، در دهان بچه‌ی یتیم با دست خودش، غذا میگذارد.»(۹) رهبر انقلاب مواسات و خدمترسانی به نیازمندان را علاوه بر وظیفه‌ی انسانی، وظیفه‌ای دینی برشمرده و میفرمایند: «همه باید خود را موظّف به مواسات بدانند. مواسات یعنی هیچ خانواده‌ای از خانواده‌های مسلمان و هم‌میهن و محروم را با دردها و محرومیتها و مشکلات خود تنها نگذاشتن؛... امروز این یک وظیفه جهانی برای همه انسانهایی است که دارای وجدان و اخلاق و عاطفه انسانی هستند؛ اما برای مسلمانان، علاوه بر اینکه یک وظیفه اخلاقی و عاطفی است، یک وظیفه دینی است... جوانان اجتماعات خانوادگی تشکیل دهند و کمکهای افراد خانواده را جمع کنند و در درجه اوّل به مصرف فقرا و نادارهای همان خانواده و فامیل برسانند.»(۱۰)
مسابقه خیرات، در همه کارهای فردی و اجتماعی استاز آنجا که سبقت در خیرات و مصادیق آن دایره‌ی وسیعی از خدمات و فعالیت‌ها را در حوزه‌های فردی و اجتماعی دربرمیگیرد، رهبر انقلاب به فراخور ایام مختلف در موارد گوناگونی از آیه قرآن کریم مبنی بر «مسابقه در خیرات» استفاده نموده و مفهومی از خیرات و سبقت در آن را برای جامعه بازگو کرده‌اند. به عنوان مثال در ایام انتخابات، شرکت در این فریضه‌ی ملی را مصداق خیرات نامیده و فرمودند: «در معارف اسلامی و دستورات اسلامی، پیشروی و سرعت در عمل در کار خیر توصیه شده، فرموده‌اند: فَاستَبِقُوا الخَیرات؛ یعنی همیشه در کار خیر پیشرو باشید. ما خواستیم که در این کار خیر و کار بزرگ -مسئله‌ی انتخابات که هم وظیفه‌ی ما است هم حقّ ما است- شرکت کنیم؛ در اوّلین ساعات ممکن.»(۱۱)
همچنین در زمانی دیگر سخن از رقابت مسئولان در خدمت رسانی به مردم را مصداق آیه شریفه خوانده: «این [مسئله کوشش همگانی برای خدمترسانی به مردم و نشان دادن کارآمدیِ نظام در عمل] وظیفه است و من عرض کردم که مسؤولان کشور، امسال [۱۳۸۲] را سال رقابت در این کار بدانند. این رقابت، حقّ است. این رقابت، درست است و مورد رضای خداست. «فاستبقوا الخیرات». رقابت هم به این است که هرکدام از بخشها، واحدهای گوناگونشان را در سرتاسر کشور به این مسابقه‌ی بزرگ فرا بخوانند.»(۱۲) «بایستی در بین مسئولین مسابقه خدمتگزاری و خدمترسانی به مردم برقرار باشد... قرآن میفرماید: «سابقوا الی مغفرة من ربّکم»؛ این مسابقه به سمت مغفرت و رحمت الهی است. «واستبقوا الخیرات» برای کارهای نیک، مسابقه بگذارید.»(۱۳)
معظم‌له در بیانات به مناسبت عید قربان (۱۳۹۹/۵/۱۰)، کمک مؤمنانه و تلاش مردم در جهت رفع نیاز آسیب‌دیدگان در پی شیوع بیماری کرونا را از مصادیق خیرات نام برده و سبقت در آن را از مؤمنان خواستار شدند. «یک مسئله هم مسئله‌ی کمک مؤمنانه است. عدّه‌ای از مردم در این حوادث بِجِد آسیب دیدند؛... این را باید جبران کرد؛ چه کسی جبران کند؟... بایستی عموم مردم همچنان که در آن جریان اوّلِ کمک مؤمنانه در آستانه‌ی ماه رمضان وارد شدند و به معنای واقعی کلمه کمک کردند، باز هم همین [کار] انجام بگیرد. این «تسابق الی الخیرات» است. ما در قرآن چند جا داریم که «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْرات»؛ یا «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحینَ». یک جا [دارد] «أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ»؛ چند جا [دارد] «فَاستَبِقُوا الخَیرات»، یعنی مسابقه گذاشتن که قرآن به معنای واقعی کلمه به ما میگوید در کار خیر و کمکهای مؤمنانه مسابقه بگذارید؛ یعنی سعی کنید شما جلوتر از دیگران حرکت کنید و [پیش] بروید. و این کار به نظر من مهم است؛ حتّی این اطعامهای محرّم را هم که در آن ایّام بعضی از هیئات، بعضی از مردم که توانایی‌هایی دارند و نذری و اطعام و مانند اینها درست میکنند، میشود به این شکل کمک مؤمنانه به خانواده‌ها و به شکل کاملاً پاکیزه و دور از مشکل سرایت [بیماری] و مانند این حرفها انجام داد.»(۱۴)
کمک به فقرا، هم وظیفه حکومت و هم وظیفه مردم استخدمت به نیازمندان سیره و روشی است که در زندگی تمام اولیای الهی از جمله نبی مکرم اسلام، دختر گرامی‌شان، امیرالمؤمنین و... نمود داشته است. رهبر انقلاب درباره سیره‌ی پیامبر اکرم میفرمایند: «در زمان پیامبر اکرم (ص) بزغاله‌اى را خدمت ایشان آوردند و حضرت آن را ذبح کردند. فقرا و مستحقان نزد ایشان آمدند و طلب گوشت کردند. پیامبر (ص) مرتب از گوشت آن بزغاله‌اى که براى خودشان ذبح کرده بودند، مى‌بریدند و به فقرا مى‌دادند. نهایتاً از تمام گوشتها، فقط کتف آن باقى ماند.»(۱۵) در مورد حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها داریم که «آن بزرگوار براى خاطر گرسنگان، نان را از گلوى خود و عزیزانش مثل حسن و حسین (علیهماالسّلام) و پدر بزرگوارشان (علیه‌السّلام) برید و به آن فقیر داد؛ نه یک روز، نه دو روز؛ سه روز!»(۱۶)
سیره‌ی امیرالمؤمنین کاملاً در این زمینه مشهود است. «پس از تشکیل حکومت حقه‌ى نبى اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و حتّى سالها بعد از آن؛... امیرالمؤمنین (علیه‌الصّلاة والسّلام) را مشاهده مى‌کنیم که به خانه‌ى ایتام و فقرا مى‌رفتند؛ کسانى که بچه‌هاشان شب شام نداشتند و مادر با آب گرمى که روى چراغ گذاشته بود، آنها را سرگرم مى‌کرد!» (۱۷) «با دست خود چاه و قنات حفر کرد و آن‌گاه که آب به ضخامت گردن شتر فوران نمود، از چاه بیرون آمد؛ با همان لباسِ کار گل‌آلود، کنار چاه نشست و بر کاغذ نوشت که «این آب را براى فقرا وقف کردم و صدقه قرار دادم.»»(۱۸)
باوجود اینکه عده‌ای کمک به فقرا را گداپروری توصیف میکردند اما انقلاب اسلامی بر مبنای عمل به سیره پیامبر و ائمه، کمک به محرومین را جزو برنامه‌های اساسی خود قرار داد. «قبل از پیروزى انقلاب، کسانى که تفکرات چپ و التقاطى داشتند، از اینکه کسى به فقرا و مستمندان کمک و احسان کند، ناراحت و ناراضى بودند. به ما مى‌گفتند: چرا وقتى‌که زمستان مى‌شود، مى‌آیند به شما ذغال مى‌دهند که به فقرا بدهید و شما هم قبول مى‌کنید و به آنها مى‌دهید؟!... بگذارید اینها سرما بخورند تا در سایه‌ى سرما خوردن، از دستگاه عصبانى بشوند و انقلاب جلو بیفتد! یک تحلیل ابلهانه‌ى غلط و متکى به تفکرات مادّى.»(۱۹) «حتّى بعضى از افراد مذهبى هم تحت تأثیر آن فکر قرار گرفته بودند و مى‌گفتند چرا به این فقرا کمک مى‌کنید! غافل از اینکه این یک حکم الهى است.»(۲۰) تا جایی که اصلاً مفهوم انقلابیگری وقتی شکل میگیرد که در میدان عمل با مجاهدان در این مسیر هم‌پیمان شویم. «اینها جزو مسائل قطعی انقلابیگری است. انقلابیگری با زبان نیست، با عمل است؛... واقعاً کسانی که در این زمینه‌ها فعّالیّت میکنند، کار انقلابی انجام میدهند و این [کارها] انقلابیگری است.»(۲۱) باید توجه داشت که «وظیفه‌ی حکومت، وظیفه‌ی جامعه را نفی نمیکند. انسانها در جامعه موظّفند که به معنای واقعی کلمه به یکدیگر کمک بکنند؛ هم کمک مالی، هم کمک فکری، هم کمک آبرویی، انواع و اقسام کمکها باید در جامعه شکل بگیرد.»(۲۲)
پی‌نوشت:
۱) مفردات راغب اصفهانی ص۵۴۸
۲) الکافی ج۲ ص۱۴۲
۳) میزان الحکمة، ج۷، ص۸۴
۴) مَن هَمَّ بِشَیء من الخیر فلیعجله فان کل شیء فیه تاخیر فان للشیطان فیه نظرة.
۵) الکافی، ج۲ ص۱۴۲
۶) اذا هم احدکم بخیر او صلة فان عن یمینه و شماله شیطانین فلیبادر لا یکفاه عن ذلک.
۷) تحف العقول ص۵۸
۸) احادیث منتخب رهبر معظم انقلاب در شروع درس خارج ۱۳۷۸/۱۰/۲۱ به نقل از کتاب مکارم ولایت ص ۴۴۴
۹) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، ۱۳۷۲/۱۰/۰۶
۱۰) بیانات در خطبههای نماز عید فطر، ۱۳۸۱/۰۹/۱۵
۱۱) بیانات در گفت‌وگو با خبرنگار صداوسیما پس از شرکت در انتخابات، ۱۳۹۴/۱۲/۰۷
۱۲) بیانات در خطبههای نمازجمعه، ۱۳۸۲/۰۱/۲۲
۱۳) بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی، ۱۳۸۲/۰۱/۰۱
۱۴) بیانات در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان ۱۳۹۹/۰۵/۱۰
۱۵) بیانات در دیدار جمعى از جانبازان انقلاب اسلامى و دست‌اندرکاران ساخت مرقد حضرت امام خمینى، ۱۳۶۸/۰۴/۲۸ ۸
۱۶) بیانات در دیدار مداحان اهل بیت(ع)، ۱۳۷۰/۱۰/۰۵
۱۷) بیانات در دیدار اعضاى شوراى مرکزى و مسئولان کمیته‌ى امداد امام خمینى(ره)، ۱۳۷۰/۱۲/۱۲
۱۸) بیانات در دیدار روحانیون و مبلغان، در آستانه‌ى«ماه محرم»، ۱۳۷۵/۰۲/۲۶
۱۹) بیانات در دیدار جمعى از مسئولان و کارکنان نهادها و سازمانهاى خدماتى و حمایت‌کننده از مستضعفان و محرومان، ۱۳۶۸/۰۷/۱۲
۲۰) بیانات در دیدار اعضاى شوراى مرکزى و مسئولان کمیته‌ى امداد امام خمینى(ره)، ۱۳۷۰/۱۲/۱۲
۲۱) بیانات در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان ۱۳۹۹/۰۵/۱۰
۲۲) بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، ۱۳۹۸/۱۱/۲۶
لطفاً نظر خود را بنویسید:
ضمن تشکر ، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
