مجاهد عرصه فقه اقتصادی

حجت‌الاسلام سید‌عباس موسویان، از صاحب‌نظران فقه اقتصادی، روز یکشنبه ۱۹ مرداد ۹۹ به علت ابتلا به ویروس کرونا درگذشت. رهبرانقلاب اسلامی در پیامی رحلت این عالم بزرگوار را تسلیت گفتند و فقدان ایشان را ضایعه خواندند: «درگذشت جناب حجةالاسلام آقای سیّدعباس موسویان رحمةالله‌علیه را به بازماندگان مکرّم ایشان و نیز به شاگردان و همکاران و ارادتمندان این روحانی ارزشمند تسلیت عرض میکنم. ایشان از متخصصان فقه اقتصادی و صاحبنظر در بانکداری اسلامی و دیگر مسائل مالی فقه بودند و فقدان ایشان ضایعه است. از خداوند رحمت و مغفرت و علو درجات برای آن فقید و صبر و آرامش و اجر برای بازماندگانشان مسألت میکنم.» ۱۳۹۹/۰۵/۲۰
بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در یادداشتی از حجت‌الاسلام احمدعلی یوسفی، مدیر گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، بخشی از زندگی و خدمات ارزنده مرحوم حجت‌الاسلام موسویان را مرور کرده است.
مرحوم موسویان در زمان حیات، عضو شورای فقهی بانک مرکزی، نایب رئیس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، عضو هیئت امنا و هیئت علمی دانشگاه امام صادق(علیه‌السّلام)، عضو انجمن اقتصاداسلامی و انجمن مالی اسلامی  و استادتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بود.
 
قریب چهل سال پیش با صدیق عزیز جناب حجت الاسلام و المسلمین مرحوم آقای سیدعباس موسویان در مدرسه طلبگی رسول اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) آشنا شدم. در طول این سال‌ها همیشه در کنار هم بودیم. از مباحثه طلبگی تا در شوراها و جلسات و همایش‌‌های علمی و جریانات سیاسی همکاری‌‌ داشتیم. در طول این مدت به جهت ویژگی‌های برجسته اخلاقی و علمی ایشان همکاری‌های فیمابین همیشه رو به تزاید بود. شاید بین همه دوستانش سابقه آشنایی و همکاری علمی بنده با ایشان بیش از سایرین باشد؛ لذا لازم دیدم به مناسبت غم فراق دوستی چهل‌ساله‌ام در چند بند برخی خصوصیات مهم ایشان را ذکر کنم.  

پس از انقلاب فرهنگی در دانشگاهها در سال ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ مجموعه‌ای از دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاه‌ها راهی حوزه شدند که ایشان نیز در همان سال‌ها پس از تعطیلی دانشگاه‌ها راهی حوزه علمیه قم شدند و در مدرسه رسول اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) درس‌های طلبگی را آغاز کردند. هر درسی را دقیق گوش می‌داد و مطالعه می‌کرد و دقت فراوان در فهم ابعاد مختلف یک متن درسی داشت. این امر باعث می‌شد که وی پس از اتمام هر کتابی توانایی تدریس آن کتاب را پیدا می‌کرد و اقدام به تدریس آن می‌کرد.

در کنار تحصیل در حوزه علمیه، از جنگ و جبهه غافل نبود و هر موقع ضرورت پیدا می‌کرد در یک دست قرآن و معارف دینی و در دست دیگر اسلحه در جبهه جنگ حاضر می‌شد و در کنار سایر رزمندگان علیه متجاوزان جهاد می‌کرد. روحیه جهادی در عرصه علمی همیشه در ایشان محفوظ مانده بود.

پس از تحصیل در رشته اقتصادی، به تحقیق در مباحث فقه اقتصادی همت گماشت و یک فقیه اقتصادی به معنای واقعی به مفهوم متداول بود. شناخت دقیق موضوعات فقه اقتصادی در کنار تسلط ایشان بر مبانی استنباط، در ردیف برجسته‌ترین افراد فقه اقتصادی قرار گرفته بود.

تمام وقت و یکسره برای حل مشکلات نظام در مسایل مربوط به فقه اقتصادی تلاش و جهاد می‌کرد. برای حل مشکلات نظام در مسائل مربوط به فقه اقتصادی در چارچوب سازمان‌های متداول عمل نمی‌کرد، بلکه هر لحظه‌ای ضرورت پیدا می‌کرد، مجاهدانه وارد عمل می‌شد، مساله و مشکل را بررسی می‌نمود و برای آن از زوایای مسائل مربوط به فقه راه‌حل ارایه می‌داد.

ایشان افزون بر حقیقت‌جویی و حق‌پذیری در علم و معرفت، اهل کمک و بخشش علمی بودند. بسیاری از افراد ممکن است بخشش مالی داشته باشند و نسبت به پست و مقامی به نفع فرد دیگری میدان را خالی کنند، ولی بخشش علمی برای آنان امر صعب و سختی باشد، اما مرحوم استاد موسویان افزون بر واجد بودن دو خصلت ارزشمند مورد اشاره، اهل کرم و بخشش علمی بودند. بسیاری از افراد از ایده‌ها و طرح‌های ایشان استفاده می‌کردند و به پژوهش می‌پرداختند و آثاری تولید می‌کردند؛ اما هرگز در طول همکاری علمی‌ام با ایشان ندیدم که اظهار کنند مبتکر فلان طرح یا ایده من بودم، بلکه اگر ایده‌ علمی داشت و می‌دید کسی توانایی انجام آن را دارد هم ایده را در اختیار قرار می‌داد و هم کمک می‌کرد تا آن ایده تبدیل به طرح پژوهشی شود.

در رفتارهای فردی، اجتماعی و سیاسی در برابر حق تسلیم بودند و با دیگران نیز با وقار و متانت، پرهیزگاری، خوش‌اخلاقی برخورد می‌کردند. به همین جهت در چارچوب موازین اسلامی و اخلاقی همه تفکرات همکاری می‌کردند و آنچه بر میزان حق بود اظهار می‌کردند.

ثمره تلاش ایشان دهها مقاله و کتاب علمی در سطح عالی است که برای اساتید و دانش‌پژوهان رشته اقتصاد اسلامی و فقه اقتصادی قابل استفاده می‌باشد. امید است نهادهایی که ایشان با آن نهادها همکاری داشتند آنها را گرد‌آوری نمایند تا دیگران بتوانند استفاده بهتری از آنها داشته باشند.

ایشان در شرایط سخت کرونا به عنوان خادم عرصه علمی هر کجا لازم بود مجاهدانه شرکت می‌کرد و در واقع در مسیر خدمت علمی و برای گره­گشایی از مشکلات نظام این مشکل برای ایشان پیش آمده است. اگر بگوییم که ایشان شهید خدمت علمی بوده‌ا‌ند سخنی نادرست محسوب نمی‌شود.

او اندیشمندی بود که سخن و نوشته‌اش به اختصار و افاده لازم بود و اهل زیاده‌گویی نبود. همین امر در کنار سایر خصوصیات علمی‌اش، جایگاه رفیع علمی وی را در محافل علمی دانشگاهی و حوزوی کم‌نظیر کرده بود.

به لحاظ سیاسی همیشه مدافع سرسخت نظام، امام و رهبری بودند. آیت‌الله خامنه‌ای را افزون بر رهبری بی‌بدیل، مرجع خود می‌دانستند. خط امام و رهبری و چارچوب‌های نظام جمهوری اسلامی ایران همیشه خط قرمز ایشان بود و از آن دفاع می‌کردند.

در برابر جریانات انحرافی سرسختانه مبارزه می‌کردند. از روزهای اول آشنایی‌ام با ایشان از نزدیک شاهد مبارزه بی‌امان ایشان با جریانات انحرافی از جمله جریان سید مهدی هاشمی بودم. با اینکه ایشان در مدرسه‌ای درس می‌خواهند که این جریان انحرافی در آن نفوذ داشت، اما از کسانی بود که با تمام توان در مقابل این جریان انحرافی ماند.

  آنچه در بندهای قبلی بیان شد گواه بر آن است که رهبر انقلاب در پیام خود به مناسبت ارتحال مرحوم حجت الاسلام موسویان اعلام نمایند: «ایشان از متخصصان فقه اقتصادی و صاحبنظر در بانکداری اسلامی و دیگر مسائل مالی فقه بودند.» یکی از توانایی مرحوم موسویان تسلط عمیق و بالفعل ایشان نسبت به مسائل مربوط به فقه اقتصادی، مالی و بانکداری بود؛ به گونه‌ای که هر لحظه‌ای از دفتر مقام معظم رهبری، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان و سایر نهادهای حاکمیتی درباره مسائل و مشکلات مربوط به امور پیش‌گفته تماس می‌گرفتند کاملاً آماده پاسخگویی بودند و نظرات ایشان راهگشا بود. به همین جهت رهبری فرمودند: «فقدان ایشان ضایعه است.»

از دست دادنش ضایعه، درد و غم فراغش ناتمام، تلاش‌های خالصانه‌اش درسی برای دوستان و اساتید و شاگردانش، یادش همیشه گرامی و از درگاه الهی برای او طلب مغفرت می‌کنیم و خداوند او را با اجداد طاهرینش محشور نماید.