«جشن تشرف»

یکی از دختران نوجوان که سالگرد جشن تکلیف خود را جشن گرفته بود نامه‌ای به حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرستد و رهبر انقلاب پیامی در جواب نامه‌ی دختر نوجوان می‌نویسند که در آن نکاتی درباره‌ی وادی تکلیف الهی و وظایف نوجوان در شروع این مقطع از زندگی آمده است. به همین مناسبت بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR برخی محورهای پیام رهبرانقلاب را در این یادداشت شرح داده است.
 
تکلیف، رسیدن به شرف عظیم
این روزها وقتی کودکان به سن نوجوانی پا می­گذارند برای آنها جشن تکلیف و عبادت می­گیرند و به برکت انقلاب، برگزاری آن رواج خوبی پیدا کرده است. خوب است بدانید این جشن، از سنت‌هاى عالم بزرگ مرحوم سیدبن طاوس است.(۱) ایشان وقتی پانزده سالش تمام شد و وارد شانزده سالگی شد، گفت «باید شاکر باشم که تا دیروز لایق محضر الهی نبودم که خدا با من سخن بگوید؛ لایق نبودم جزو خطاب «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» باشم و خداوند چیزی از من بخواهد، به من فرمان بدهد و من اطاعت کنم، از امروز خدای مهربان با من حرف می‌زند؛ مرا مخاطب قرار می‌دهد و... این روز، روز عید من است.» برای همین جشنی گرفت. مردم گفتند چه جشنی است؟ گفت «جشن تشریف است نه تکلیف. من مشرّف شدم نه مکلّف.»(۲)  رسیدن به چنین مرحله‌اى، افتخار آفرین است و شایسته جشن و شادمانى!

حقیقت این جشن آن است که «نوجوان به مرحله‌ای رسیده که این قابلیّت را پیدا کرده که خدای متعال با او حرف بزند.» خدا در این مرحله برای او حساب جداگانه‌ای باز می‌کند و تکالیفی را برای او مشخص می‌کند. «تکلیف یعنی مأموریّتی که خدای متعال به شما میدهد که اگر این مأموریّت را به بهترین وجهی انجام بدهید، زندگی شخصی خودتان و زندگی خانوادگی و زندگی اجتماعی را به خوشبختی نزدیک میکنید؛ این معنای تکلیف است. تکلیف یعنی مأموریّت الهی. انسان تا وقتی‌که به مرحله‌ی تکلیف نرسیده، قابلیّت این را ندارد که با خدای متعال حرف بزند یا خدا با او حرف بزند و به او مأموریّت بدهد. وقتی شما به تکلیف میرسید، معنایش این است که این لیاقت را، این قابلیّت را، این شخصیّت را پیدا کرده‌اید که خدای بزرگ، آفریننده‌ی جهان و انسان، شما را مخاطب قرار میدهد، به شما مأموریّت میدهد، شما را مورد احترام خودش قرار میدهد.»(۳) «شما اکنون مخاطب خدای بزرگ و مهربان میباشید، و این شرف عظیمی است»(۴) و چه شرافتی بالاتر از توجه پروردگار عالم به بنده ناچیز خویش!
 
از کجا شروع کنیم؟
هر نوجوانی که نشانه‌های بلوغ(۵) را در خود می‌یابد وارد مرحله جدیدی در زندگی خود شده است و باید بار مسئولیت­های جدیدی را به دوش کشد. مسئولیت‌ها و تکالیفی را که اسلام برای او مشخص کرده است و دانشمندانِ این میدان یعنی فقیهان بیان کرده‌اند. فقیهان از آن جهت که مورد مراجعه و سؤال مردم هستند، مرجع نامیده شده‌اند.

نوجوان بالغ که در ابتدای تکلیف با مسائلی همچون چگونگی وضو، نماز، روزه، حجاب و... مواجه میشود، لازم است که در مرحله‌ی اول با تشخیص داناترین مرجع (اعلم مراجع) به او مراجعه کرده(۶) و با تهیه کتاب مرجع خود درصدد یادگیری مسائل مورد نیاز خود و عمل به آنها برآید. این نحوه تبعیت و پیروی کردن از نظرِ مراجع اصطلاحاً تقلید(۷) نامیده می‌شود.
با گسترش جمعیت و موضوعات متنوع و جدید، از آنجایی که امکان ملاقات‌های متعدد و پاسخگویی به سؤالات همه مقلدان برای مراجع محترم امکان‌پذیر نیست، مراجع نظرات فقهی خود را در قالب دو نوع کتاب به مردم ارائه می‌دهند، رساله عملیه (یا توضیح المسائل) و استفتائات.

توضیح المسائل، شامل مسائلی است که آن‌ها را احکام شرعی می‌نامند و مردم با روش صحیح انجام اعمال آشنا می­شوند. فصل‌های فقهی که در کتابهای فقها موجود است از نظم خاصی برخوردار است و بیشتر علما آنها را شامل ۵۲ بحث دانسته­اند. مهم‌ترین آنها عبارتند از: مباحث تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، اجاره، امانت، نکاح، طلاق، قضاوت و....

استفتائات نیز کتابهایی را می‌گویند که شامل پرسش‌ها و پاسخ‌های شرعی میان مقلدان و مراجع بوده است. به این صورت که مقلد در موضوعی خاص از مرجع خود، حکم شرعی‌ای را درخواست می‌کند و مرجع نیز به آن پاسخ داده است.
البته در چند سال اخیر کتاب‌هایی با همین موضوعات و با ساختاری جدید همچون استفاده از نمودار و تصاویر به صورت آموزشی‌تر تهیه شده است که بهتر است نوجوانان در ابتدای تکلیف از آنها بهره‌مند شوند. همچنین هر کدام از مراجع معظم تقلید، در محیط وب پایگاه اینترنتی اختصاصی دارند که احکام و مسائل شرعی مطابق با فتاوای خود را در آن قرار داده‌اند. در واقع در عصر حاضر اکثر مسائل شرعی‌ای که مردم احتیاج دارند در فضای مجازی به سهولت یافت می‌شود و مقلدان هر مرجع درصورت داشتن سؤال جدید می‌توانند از طریق فضای مجازی سؤالات خود را برای دفتر مرجع تقلید خود ارسال نمایند.

شناخت و مطالعه منابع دینی
پایه اولیه‌ی انجام هر کاری، آگاهی از آن است. در اصطلاح باید با جهان‌بینی آن آشنا شویم. اسلام نیز یک جهان‌بینی‌ای دارد، یعنی یک برداشتی خاص از جهان دارد. برای خود یکسری اصول و یکسری فروع دارد؛ نوجوان باید هرچه سریع‌تر به فراگیری این اصول و فروع بپردازد تا بتواند با دید عمیق‌تر و وسیع‌تر در زندگی مؤمنانه قدم بگذارد تا خدای ناکرده در پرتگاه خطاها و شبهات قدم نگذارد. از این رو لازم است با مطالعه‌ی کتاب‌های مناسب، اعتقاداتش را مستحکم و اعمال خود را دقیق‌تر انجام دهد.

در موضوع اعتقادات اسلامی کتاب‌های بسیاری توسط اندیشمندان نوشته شده است، از بهترین‌های آن­ها، کتابهای شهید مطهری است. در کنار اطلاع از این مباحث آشنایی با سیره و روش ائمه‌ی هدی از مهم‌ترین مباحث لازم برای این مقطع است. در قرآن از رسول خدا به عنوان الگو تعریف شده است «لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ»(۸)، «خدای متعال به ما مسلمانان دستور داده است که از پیامبر تبعیت کنیم. این تبعیت، در همه چیز زندگی است. آن بزرگوار، نه فقط در گفتار خود، بلکه در رفتار خود، در هیأت زندگی خود، در چگونگی معاشرت خود با مردم و با خانواده، در برخوردش با دوستان، در معامله‌اش با دشمنان و بیگانگان، در رفتارش با ضعفا و با اقویا، در همه چیز اسوه و الگوست.»(۹)

در جهان‌بینى توحیدى، اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز راهنمایان واقعى بشر به سوى تکامل هستند. آنها چراغ‌های هدایت، کشتى نجات و راهبران دین و دنیاى مردم معرفى شده‌اند و همان‌طور که رسول خدا به عنوان اسوه معرفی شده، اهل‌بیت علیهم السلام نیز که ادامه دهنده ایشان بودند پیشوایان مسیر بندگی و سعادت بشریت هستند.

انسان هرچه با معارف اسلامی و سیره‌ی اهل‌بیت (سلام‌الله‌علیهم) بیشتر آشنا باشد، بیشتر می‌تواند خود را در عمل و رفتار شبیه آنان گرداند. این مسأله یعنی شناخت از زندگانی پیامبر و ائمه‌ی معصومین، همواره یکی از دغدغه‌ها و مطالبات رهبر معظم انقلاب بوده است. ایشان در این زمینه خطاب به نوجوانان می‌فرمایند: «رهبران اسلام یعنی پیغمبر و ائمه‌ی معصومین (علیهم السلام) بهترین پیشوایانند؛ سعی کنید آنها را بشناسید و پیروی کنید.»(۱۰) در این موضوعات نیز می‌توان به کتاب «سیری در زندگی ائمه اطهار علیهم‌السلام»(۱۱) و «داستان و راستان»(۱۲) شهید مطهری و سایر منابع مفید مراجعه نمود.

بنابراین نوجوانی مقطعی از زندگی است که انسان قدم به وادی تکلیف الهی می‌گذارد و لایق این میشود که مخاطب اوامر الهی قرار بگیرد. در این دوران لازم است با احکام الهی آشنا شده و در انجام آنها کوتاهی نکند چرا که عمل به دستورات خداوند انسان را به خوشبختی و سعادت دنیا و آخرت خواهد رساند.

پانوشت:
۱) حق و تکلیف، آیت‌الله جوادی آملی، ص۵۵.
۲) «جشن تکلیف از ابتکارات سید بن طاووس»، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه hawzah.net
۳) بیانات در مراسم جشن تکلیف دانش‌آموزان، ۱۳۹۵/۰۹/۲۳
۴) پاسخ رهبر انقلاب به نامه یک دختر نوجوان درباره ورود به عرصه تکلیف الهی
۵) نشانه‌های بلوغ یکی از سه چیز است: ۱. روییدن موی درشت زیر شکم بالای عورت(شرمگاه). ۲. احتلام (بیرون آمدن منی). ۳. تمام شدن ۱۵ سال قمری در پسر و تمام شدن ۹ سال قمری در دختر.
۶) از دو راه می‌توان مجتهد حائز شرایط را شناخت:
     ۱. اطمینـان، چه از راه شهرت فراگیر میان مردم و چه از راه تجربه‌ی شخصی و چه از راه دیگر.
     ۲. شهادت دو نفر عادل از اهل خبره، هر چند موجب اطمینان نشود.
۷) تقلید یعنی در احکام دین به مجتهد جامع‌الشرائط مراجعه کردن، و به عبارت دیگر بر طبق تشخیص و فتوای او اعمال شرعی را به جا آوردن.
۸) سوره احزاب، آیه ۲۱
۹) بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ ۱۳۷۰/۰۷/۰۵
۱۰) پاسخ رهبر انقلاب به نامه یک دختر نوجوان درباره ورود به عرصه تکلیف الهی
۱۱) سیری در زندگی ائمه اطهار علیهم‌السلام، آیت‌الله شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا
۱۲) داستان راستان، آیت‌الله شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا