پرکاربردترین آیات قرآن در کلام رهبر انقلاب (۲)

 توضیح و تبیین آیات قرآن در کلام حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تنها منحصر در جلسات تفسیر ایشان نبوده است، بلکه دیدارهای گوناگون ایشان با اقشار مختلف مملو از توضیح و تبیین آیات قرآنی است. برخی از آیات در کلام ایشان تکرار بیشتری داشته است که در این یادداشت‌ها به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. آن‌چه در این یادداشت می‌خوانید قسمت دوم از معرفی و توضیح «پرکاربردترین آیات در کلام رهبر انقلاب» است.
 
در یادداشت قبلی خواندیم که آیه‌‌ی نصرت الهی بیشترین کاربرد را در کلام حضرت آیت‌‌الله خامنه‌ای داشته است. در این یادداشت به دومین آیه‌ی پرکاربرد در بیانات ایشان می‌پردازیم.

آیه‌ی «شجره طیبه» پس از آیه‌ی نصرت الهی بیشترین استفاده را در بیانات و پیام‌های منتشر شده از ایشان با ۴۴ بار، تکرار داشته است:

«أَلَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصلُها ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماءِ» (آیه‌ی ۲۴ سوره‌ی ابراهیم)

آیا ندیدی چگونه خداوند «کلمه طیبه» (و گفتار پاکیزه) را به درخت پاکیزه‌ای تشبیه کرده که ریشه‌ی آن (در زمین) ثابت، و شاخه‌ی آن در آسمان است!؟

آیات ۱۹ تا ۲۴ سوره‌ی مبارکه‌ی ابراهیم

در این آیه‌ی مبارکه خداوند متعال «کلمه طیبه» را به درختی پاکیزه تشبیه کرده است که ریشه‌ی آن ثابت و شاخه‌های آن در آسمان است. «جاهایی که خدای متعال در قرآن مَثَل می‌زند - «ان اللَّه لایستحیی أن یضرب مثلاً ما بعوضة فما فوقها» - جای دقّت بیشتری است؛ چون در این گونه موارد، قرآن حقیقتِ بزرگ و پایداری را با تکیه بر یک مثال محسوس، برای ما بیان می‌کند. ما اگر عقل داریم، باید بفهمیم. یکی از آن موارد، همین جاست. شما یک درخت معمولی را نگاه کنید که آن را در خاکی حاصلخیز نشاندید و به آن رسیدید و آفت را از او دفع کردید و دیگر نگرانی‌ای ندارید، «تؤتی اکلها کل حین باذن ربها». به هنگام فصل میوه، سبد را برمی‌دارید و می‌روید تا میوه بچینید. این، یک مثل است. کلمه‌ی طیّبه مثل همین درخت است.»^۱

آن‌چه که در این آیه ممکن است مورد سؤال قرار بگیرد، این است که منظور از «کلمه طیبه» چیست؟

دیدگاه‌های مختلفی را مفسران برای توضیح کلمه‌ی طیبه ارائه کردند که برخی از آن‌ها عبارت است از: «کلمه توحید و جمله لا اله الا الله»، «اوامر و فرمان‌هاى الهى»، «ایمان»، «شخص مؤمن»، «روش و برنامه‌های سازنده» و...

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همانند برخی از مفسران معاصر، تمامی این موارد را مصادیقی از کلمه‌ی طیبه می‌دانند و معتقدند: «همه‌ی حقایق درستِ عالم، کلمه‌ی طیّبه و کلمات‌اللّهند. ما در زمینه‌ی مورد نظر خودمان، کلمه‌ی طیّبه را پیدا می‌کنیم.»^۲
 

ایشان با این توضیح، هر فکری را که طیب و منشأ برکت برای مردم باشد، هر عملی که صالح باشد و موجب هدایت مردم شود، و حتی همان انسانی که این عمل و فکر صالح از او نشأت گرفته است را «کلمه طیبه» می‌دانند: «کلمه‌ی طیبه، هر آن فکری است که در دل یک انسان بزرگ و الهی بروید و منشأ برکات برای مردم بشود؛ هر آن عملی است که از جوارح یک انسان صالح سر بزند و برای هدایت بشر و رشد عالم انسانیت دارای برکات باشد. همچنین کلمه‌ی طیبه، آن انسانی است که این اندیشه‌ی نیکو یا این عمل صالح در وجود او متحقق شده است و در او بروز و نمود پیدا می‌کند... کلمه‌ی طیبه، هم قول است، هم آن قائل است؛ هم فکر است، هم آن چیزی است که زائیده‌ی از آن فکر است؛ هم آن شخصیت انسانیِ برگزیده‌ای است که این فکر و عمل به او قائم است.»^۳

 مصادیق کلمه طیبه در دوران ما

ایشان در سخنرانی‌های مختلف مصادیقی از این کلمه‌ی طیبه را در این دوران مشخص می‌کنند که مهمترین آنها «انقلاب اسلامی» است. «حرکت انقلابی‌ای که امام بزرگوار ما - آن رهروِ حقیقیِ راه طیبین و اولیاء و شهدا و معصومین و صدیقین - در مقابل پای ما گذاشت، همان کلمه‌ی طیبه است.»^۴ انقلاب اسلامی در ابتدای شکل‌گیری مانند یک نهال نوپا بود که پس از مدتی تبدیل به یک درخت تناور و مستحکم شد و به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شد که ثمرات آن در هر دوره قابل مشاهده است. ایشان یکی از ویژگی‌های این نهال را زنده بودن، پویایی و بالندگی آن می‌دانند. همان‌طور که پیشتر توضیح داده شد، ایشان علاوه بر آن‌که تفکر و عمل صالح را، نوعی «کلمه طیبه» می‌دانند، قائل و بنیان‌گذار آن حرکت را نیز مصداقی از کلمه طیبه محسوب می‌کنند. بر همین اساس شخص حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) را نیز مصداقی از کلمه‌ی طیبه محسوب می‌کنند.^۵
 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، یکی دیگر از مصادیق کلمه‌ی طیبه را «نیروی مقاومت بسیج» می‌دانند: «در این مجموعه‌ی عظیمِ ملی، آن‌چه که مثل یک شجره‌ی طیبه در این سرزمین طیب و طاهر باقی ماند و ماندگار شد، همین شجره‌ی طیبه‌ی «بسیج» بود.»^۶

ایشان قیام مردم قم را نیز که به نوعی نقطه‌ی آغاز قیام‌های مردمی سراسر کشور و منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، کلمه‌ی طیبه می‌دانند: «کار مردم قم، کلمه‌ی طیبه بود.»^۷

ایشان همچنین «سخن حق»^۸، «حوزه‌ علمیه قم»^۹، «ارتش جمهوری اسلامی ایران»^۱۰، «مجمع عالی حکمت اسلامی»^۱۱ و... را نیز از جمله مصادیق این کلمه طیبه در عصر حاضر بشمار می‌آورند.