مشعل نوربخش شعر فارسی

|یادداشتی از آقای رضا حمیدی، دبیر همایش نکوداشت استاد مشفق کاشانی درباره‌ی شعر و شخصیت استاد|
 
توفیقی حاصل شد و اعضای ستاد نکوداشت استاد «مشفق کاشانی» به محضر رهبر معظم انقلاب رسیدند. معظم له در بیانات‌شان به چند ویژگی استاد اشارتی مختصر، اما پر مغز و نغز داشتند. اشاره‌ی اول درخصوص اهمیت و نقش تجلیل از مفاخر و نکوداشت استاد مشفق کاشانی. اشاره‌ی دوم درباره‌ی اشعار ایشان به‌ویژه در قالب غزل و اشاره‌ی دیگر، تعهد ادبی استاد به انقلاب و سلوک اخلاقی ایشان. درباره‌ی این چند موضوع، نکاتی را به اختصار تقدیم می‌دارم.

نکته‌ی نخست نظر رهبر معظم انقلاب در خصوص جایگاه شعری استاد و به ویژه غزل ایشان است. معظم‌له فرمودند: «جناب آقای مشفق هم از شعرای خوب زمان ما هستند. بنده البته از قدیم با بعضی از اشعار ایشان - در مطبوعات و اینها- آشنا بودم و شخص ایشان را هم که از اوایل انقلاب به اتفاق آقای حمید و مرحوم شاهرخی و اینها، مکرر آقایان را زیارت می‌کردیم؛ از شعرهایشان می‌شنیدیم، استفاده می‌کردیم. و غزل ایشان، غزل پخته و مضمون‌دار و خوش اسلوبی است؛ یعنی یکی از غزل سرایان برجسته‌ی زمان ما جناب آقای مشفق هستند؛ بیشتر سبک عراقی - و در عین حال دارای مضمون، دارای الفاظ شسته‌رفته و پخته - غزل ایشان را تشکیل می‌دهد. حالا البته ایشان در فنون دیگر هم شعر می‌گویند، قصیده هم می‌گویند، قطعه هم می‌گویند، لکن غزل ایشان یک برجستگی ویژه‌ای دارد. در جلسات شعری‌ای که بنده در آن‌جاها حضور داشته‌ام و توانسته‌ام بشنوم از شعرها، شعر ایشان همیشه یک شیرینی و برجستگی و زیبایی خاصی داشته. جا دارد که از ایشان حقیقتاً تشویق بشود.»

نجات غزاله غزل از کمند بی‌دردی
استاد عباس کی‌منش، مشهور به «مشفق کاشانی» به‌حق از سخن‌سرایان نیکوسرشت و زبان‌دانان و شعرشناسان روزگار ما است. زبان پاکیزه و طبع گهرخیزش، سرمایه‌ای است بزرگ و معنوی برای شعر معاصر فارسی. غزل مشفق، آشیانه‌ی شوق است و کاشانه‌ی مهر. با شعر او می‌توان سپهر معنا را تا آستانه‌ی وصل پیمود و جهان را آن‌چنان دید که عاشقان بیدل می‌بینند. شعر مشفق، پیمانه‌ی شوق است و زبانش، سخنگوی دل‌های بیدار. هنر او قافیه‌بازی نیست؛ بلکه نجات غزاله‌ی غزل از کمند بی‌دردی و بی‌هنری است؛ چنانکه آرزومند غزل داغدار و اختران شب‌زنده‌دار است:

به جز دو دیده‌ی اخترفشان که من دارم
نشان ز اختر شب‌زنده‌دار باید و نیست
غزاله‌های غزل در کمند بی هنری است
دلی به داغ غزل، داغدار باید و نیست

از این‌رو است که شعر مشفق را باید از نمونه‌های برجسته و توفیق‌مند شعر متعهد دانست؛ شعری که دل در گرو آیین دارد و چشم به آسمان معنا. او همچون سلف صالح خود، حافظ شیرازی، مهر آینه‌داران را برگزیده بود و نیک می‌دانست که «از رهگذر خاک سر کوی ایشان است، هر نافه که در دست نسیم سحر می‌افتد.» نگاهی به مضامین شعر استاد مشفق، نشان می‌دهد که این پیر ادب، سر بر کدام آستان دارد و دل به مهر کدامین دلبران باخته است. استاد مشفق کاشانی، شعر را سلوک شاعر در جهان معنا می‌خواند و هر بیت را صله‌ای می‌داند که روح‌الامین بر دامان شاعر می‌گذارد. دیگر امتیاز استاد مشفق کاشانی، طبع جوشنده و همیشه‌بیدار او است. کارنامه‌ی او در ادب فارسی، هم پر برگ است و هم پر بار.

استاد سهراب سپهری
ایشان در هفت دهه تلاش مستمر و مستدام در عرصه‌ی شعر، امروز به منزلتی در شعر دست یافته است که می‌تواند الگو و سرمشق شاعران جوان باشد. همو که در جوانی راهنمای سهراب سپهری بود و استعدادش را کشف و پرورش داد، امروز نیز می‌تواند مسیر پر پیچ و خم جوانان در عرصه‌ی شعر را باز کند و سراج منیری برای این عرصه باشد. بی‌شک پختگی و طبع لطیف استاد و شیوایی غزلش که مهر تأیید رهبری را نیز به دست آورد و شخصیت ممتاز ایشان که از چهره‌های ماندگار به شمار آمده‌اند حاصل سال‌ها حضور پر رنگ در انجمن‌های ادبی از جمله انجمن ادبی «ناصح» و هم‌نفسی با قله‌های این عرصه از جمله مهرداد اوستا، محمود شاهرخی، محمد علی ناصح، شهریار، اخوان ثالث، امیری فیروزکوهی و ... بوده است.

اکنون بر جوانان و علاقه‌مندان ادبیات و شعر است که سپاس گزارند منش و مرام استاد مشفق کاشانی را که با همه‌ی ما سخن «به رنگ آینه» گفت و جویبار معنا در بوستان شعر جاری کرد. رهبر ژرف‌اندیش انقلاب در بخش پایانی بیانات‌شان به دو خصوصیت دیگر استاد مشفق پرداختند و فرمودند: «علاوه بر جنبه‌ی شعری محض، دو خصوصیت دیگر هم در آقای مشفق هست که قابل توجه است: یکی این‌که شعر ایشان در خدمت هدف‌ها قرار می‌گیرد؛ در خدمت هدف‌های دینی و هدف‌های انقلابی. از اول انقلاب - از قبل انقلاب هم شاید همین‌جور بوده؛ اما آن‌چه من اطلاع دارم در دوران انقلاب [است]- شعر ایشان، چه شعر مذهبی و به اصطلاح شعر آئینی‌ای که ایشان گفتند در مدایح و در موضوعات مربوط به ائمه (علیهم‌السلام) و چه شعرهایی که درباره‌ی مسائل انقلاب گفتند، همه‌ی این‌ها شعرهای مفید و اثرگذاری است. آن بیت اول همین غزلی که الان ایشان گفتند، به نظر من می‌ارزد به خیلی از شعرها و گفته‌ها و نوشته‌ها؛ در وقتی که دشمن و بعضی از دوست‌های نادان سعی می‌کنند فضاها را تیره و تار جلوه بدهند، می‌گویند اگر هوش و گوشی وجود دارد، این‌جا پنجره‌ها باز است. این‌ها خیلی نکات مهمی است. در غزل ایشان همیشه در طول این زمان‌ها آدم مشاهده می‌کند. نکته‌ی دوم شخصیت خود ایشان است؛ ایشان یک انسان محترم و آراسته به اخلاق خوب، به رفتار خوب محسوب می‌شوند و ما در طول این حدود سی و چند سال که با ایشان آشنا هستیم و مرتبطیم و از ایشان شنیدیم و گاهی با ایشان نشست و برخاست کردیم، همیشه این رفتار را از ایشان ملاحظه کردیم.»

هفت دهه پافشاری بر اصول و ارزش‌ها
استاد مشفق کاشانی در سن ۱۶ سالگی دوازده‌‌بند جاودانه‌ی محتشم کاشانی را به نحوی زیبا تضمین و در مجموعه‌ای به نام «صلای غم» منتشر می‌سازد. او در دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ شمسی به دلیل سرودن شعر علیه رژیم پهلوی بارها مورد تهدید واقع می‌شود و در ۸۸ سالگی وقتی نام خلیج فارس مورد هجمه‌ی دشمنان قرار می‌گیرد، برای خلیج فارس غزلی زیبا می‌سراید. در میان آثار این استاد متعهد، ابیات و اشعار بسیاری درباره‌ی پیامبر و ائمه‌ی معصومین علیهم‌الصلاة و السلام وجود دارد. آن‌چه مهم است پافشاری بر اصول و ارزش‌های دینی و انقلابی در هفت دهه فعالیت شعری این استاد فرهیخته است. سلوک اخلاقی استاد مشفق همواره زبانزد شاعران بوده است. اینکه زیّ شاعرانه‌ی کسی در سنین قریب به ۹۰ سالگی، مورد تأیید رهبری، هم‌قطاران و شاعران جوان واقع شود بسیار مشکل می‌نماید. اما استاد با سجایای اخلاقی بسیار، هرگز از خواستن خسته نمی‌شود؛ خواستن خوبی‌ها، خواستن دستگیری از مردم. استاد از غدر روزگار گله نمی‌کند و در کنار کلمه‌ی «بخوان» قرآن مجید ایستاده است و با تمام توان هنوز کلمه و کلام از خود به یادگار می‌گذارد.  

در پایان از رهبر معظم انقلاب که اعضای ستاد را پذیرا شدند سپاسمندیم و نیز از استاد مشفق که مهربانانه ما را اجازت فرمود که به پاس سال‌ها درس‌آموزی از طبع و دانشش، گرد هم آییم و چراغ یادش را فروزان‌تر کنیم، سپاسگزارم.

برای استاد مشفق کاشانی که مشعل نوربخش شعر فارسی در روزگار و دیار ماست، آرزوی سلامت و بهروزی و عمر دراز داریم.