شعر عاشقانه با یک شرط

ترجیع‌بند سخنان رهبر انقلاب در دیدار نیمه‌ی ماه رمضان امسال با شاعران، پیشرفت مداوم و نو‌به‌نو شعر در سال‌های پس از انقلاب است. برای بررسی چیستی این پیشرفت، در فرصت کوتاهی که دست داد، پای سخن استاد مرتضی امیری اسفندقه نشستیم. گفتار ذیل نظرگاه این شاعر توانا است.
 
درباره دیدار امسال
اگر بخواهم برای این دیدار لطیف اسمی انتخاب کنم، اسم همه‌ی دیدارها به نظر من «دیدار امین» است. شاعرترین شاعر دیدار تازه‌ی‌ شاعران با رهبر انقلاب، به نظر بنده استاد غلامرضا شکوهی بود. استاد غلامرضا شکوهی خراسانی؛ از شاعران پیش‌کسوت صاحب‌سبک هندی، همانی بود که آقا فرمودند: «غزل‌شان طعم مشهد می‌داد.»

آن‌چه ایشان درباره‌ی پیشرفت شعر می‌فرمایند، در واقع نتیجه‌ی تأمل و مداقّه‌ی ایشان در طی این سال‌هاست. در همین دیدار اخیر، یکی از دوستان غزلی را از مرحوم رعدی خواند، آقا فرمودند: «ایشان چند مثنوی قابل ملاحظه هم دارند.» حال آن‌که بسیاری از شاعران جمع حاضر هم شناختی در این حد از مرحوم رعدی نداشتند. و سخنان‌شان در این دیدار و مشابه آن، مشحون از مثال‌ها و نکات نغزی است که حکایت از یک اشراف خوبی بر وضعیت ادبی کشور دارد.
 
دلیل اول: کثرت و جوانی
سخن از پیشرفت سال‌به‌سال، سخنی به‌گزاف نیست. ما در هیچ دوره‌ای از ادوار شعر فارسی -در طی این صد سال- این‌قدر شاعر نداشته‌ایم. در کدام دوره تعداد و فراوانی شاعران به این اندازه بوده است؟ در حالی که در این کثرت شاعران، جوانان بیشترین سهم را دارند. جوانانی که وقتی شعرشان را می‌شنویم، می‌بینیم که این شعرها از نظر عروضی و فنی اشکالی ندارد. از چشم‌انداز موسیقی کناری -یعنی ردیف و قافیه- هم درست است. حقیقت این است که در ایران همواره شاعر بوده و هست و خواهد بود و کجای ایران است که از شعر و شاعر تهی باشد؟ اما این تعداد شاعران خوب را در هیچ دوره‌ای واقعاً نمی‌شود سراغ گرفت.

در همین ضیافت شعرِ رهبر معظم انقلاب بیش از شش قصیده خوانده شد. در کدام دوره شما می‌توانستید بیابید که شاعران جوان راه به گستره و ساحت قصیده داشته باشند؟ واقعاً نمی‌شود پیدا کرد!
 
انقلابی برای کلمه و کلام
یکی از ویژگی‌های اصیل و نجیب انقلاب، پاسداشت کلمه و کلام بود. در واقع یک خانه‌تکانی فرهنگی بود. توجه دقیق و عمیق به سطح و شطح واژه بود.

غیر از شاعران پیش‌کسوت انقلاب -مثل استاد علی معلم و جناب مرحوم نصرالله مردانی- شاعران خوب این عصر مهم برآمدگان بعد از انقلابند. سی سال پیش آقای قزوه چند سالش بود؟ سلمان هراتی چند سالش بود؟ سیدحسن حسینی چند سالش بود؟ شکوفایی قیصر امین‌پور و علیرضا قزوه و سید حسن حسینی بعد از انقلاب است. این گستره‌ی جامعه‌ی ادبی و شعری که اکنون قافله‌ی شاعران و سخن‌سرایان ادب پارسی‌اند، همگی فرزندان انقلابند.

بنابراین این ادعا که در هیچ دوره‌ای جز دوره‌ی انقلاب تعداد شاعران -هم از کیفیت، هم از چشم‌انداز کمیت- سابقه نداشته، سخنی درست و علمی است. می‌توان این فرض را پایان‌نامه کرد.

دلیل دوم: کیفیت متعالی شعر
دوم این‌که با وجود این کمیت، کیفیت شعر هم در این سال‌ها همواره اعتلا یافته است. شما اگر به گذشته برگردید، می‌بیند که چهل شاعر بودند که غزل می‌گفتند، چهل تا شبیه همدیگر. اما بعد از انقلاب شاعران اصرار دارند که از روی دست همدیگر ننویسند. تازه و نو باشند. صدای‌شان، عادات‌شان، لحن‌‌شان، لهجه‌شان، با هم متفاوت باشد. این خیلی قابل توجه است. اگر یک نفر بخواهد و حوصله کند که بهترین شعرها و بهترین شاعران این سی سال را انتخاب کند و با بهترین شعرهای جوانان سی سال قبل از انقلاب مقایسه کند، در هیچ دوره‌ای شعر جوانان به بالندگی و برومندی امروز شعر فارسی در گستره‌ی شعر انقلاب نبوده است. در چه دوره‌ای شما می‌توانید این‌قدر بانوی شاعر پیدا کنید که با تمام قالب‌ها آشنا باشند؟ که با تمام اوزان شعر فارسی آشنا باشند؟ این اعجاز انقلاب است. یک چیزی است که پیشروی ماست، پیش نگاه ماست و هیچ‌کس نمی‌تواند حمل بر تعصب نماید! این‌ها واقعاً همه اعجاز کلمات و کلام پس از پیروزی انقلاب و توجه بزرگان انقلاب به‌ویژه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به کلام موزون است.
 
شعر عاشقانه با یک شرط
رهبر انقلاب نه‌فقط در حوزه‌ی شعر آیینی و شعر انقلاب، بلکه تمام موضوعات شعری و حتی شعر عاشقانه را به شرط نجابت و پارسایی تأیید کرده‌اند. پارسایی و عفت کلمه و کلام در عشق عفیف و فکر لطیف از منظر ایشان پذیرفته است. در مورد قالب‌های مختلف شعری هم همین‌طور. ما دیدیم که برخی از قوالب -مثل رباعی و دوبیتی و تک‌بند- قالب‌هایی بود که بعد از پیروزی انقلاب مورد توجه و استقبال شاعران قرار گرفت. تا آن‌جایی که کتابی به نام رباعی امروز -که همه‌ی آن رباعی انقلاب است- در دست است. البته در این مجال واقعاً نمی‌شود. یک نفر باید رساله‌ای فوق لیسانس یا دکترا را در این باب تعیین و تحقیق کند و محاسن و معایب را بازگو کند، آسیب‌شناسی کند؛ که بی‌تردید محاسنش همواره بیشتر از معایبش بوده است. معایبش هم معایب نیست؛ مشق‌هایی است که در حال نوشته‌شدن است. سابقه‌ی شعر پارسی از حیث توجه به اوزان متنوع، موضوعات متنوع، قالب‌های متنوع، در متن و بطن انقلاب -که پرورش‌‌ها واقعاً بی‌سابقه است- را باید به ترازو کشید.