نقش کاشت یک میلیارد درخت در ارتقاء زیست‌بوم کشور

رهبر انقلاب، در روز پانزدهم اسفندماه سال گذشته مصادف با روز درخت‌کاری، طبق روال هر‌ساله، سه اصله نهال را غرس کردند و در ادامه نکاتی چند پیرامون این مسئله‌ی مهم بیان داشتند. ایشان با تأکید بر لزوم جدّی گرفتن «نهضت ملّی درخت‌کاری» که در دوره‌ی ریاست جمهوری شهید رئیسی آغاز شد، فرمودند: «این نهضت ملّی درخت‌کاری را که سال گذشته اعلام شد و شنیدم بحمدالله خوب پیش رفته، جدّی بگیرید و دنبال کنید. اینکه در دولت شهید رئیسی گفته شد در طول چهار سال یک میلیارد درخت کاشته بشود، معلوم شد که عملی است و میتواند انجام بگیرد؛ به شرطی که همه همّت کنند و دستگاه‌های مربوط دولتی هم به مردم کمک کنند در اینکه این کار را انجام بدهند؛ چه با تبیین، چه با کمکهای عملی و کمکهای اداری و امثال اینها.» ۱۴۰۳/۱۲/۱۵
به همین منظور، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با آقای عبّاسعلی نوبخت، رئیس سابق سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، طرح «نهضت ملّی درخت‌کاری» را در ابعاد گوناگون آن مورد بررسی قرار داده است.
 
با توجّه به تجربه‌ای که جنابعالی در فعّالیّت‌های میدانی در جنگل دارید، بفرمایید چگونه می‌توان از رهنمودها و بیانات رهبر انقلاب اسلامی در ارائه‌ی راهکارهای هوشمندانه در حوزه‌ی منابع طبیعی، برای سیاست‌گذاری‌های اجرایی در مدیریّت پایدار جنگل‌ها به طور مؤثّر بهره‌برداری کرد؟
بسم الله الرّحمن الرّحیم. بنده نزدیک به ۲۶ سال و سه ماه سابقه‌ی کاری در این زمینه دارم. از این مدّت، حدود هشت سال به صورت مداوم از شنبه تا چهارشنبه، با پوشیدن چکمه در جنگل مشغول به کار بودم. در کنار آن، در جایگاه‌های مختلف اداری نیز فعّالیّت داشته‌ام و با افراد متعدّدی برخورد کرده‌ام.

لذا بر اساس تجربه و مشاهداتم معتقدم که رهبر انقلاب در زمینه‌ی منابع طبیعی و محیط زیست، فردی بسیار آگاه و هوشمند هستند. ایشان در سال ۱۳۹۳ در دیداری که با پرسنل سازمان منابع طبیعی داشتند، بیانات ارزشمندی در‌این‌باره مطرح کردند. انصافاً باید بگویم که رهنمودهای ایشان، چه در آن سخنرانی و چه در مناسبت‌هایی مانند هفته‌ی منابع طبیعی و روز درخت‌کاری، همواره نشان‌دهنده‌ی درک عمیق و دقیق ایشان از مسائل محیط‌زیستی است. بدون در نظر گرفتن مسائل سیاسی، باید اذعان کنم که نظرات ایشان در این زمینه واقعاً کارشناسانه و راهگشا است. ایشان در مقام یک مربّی دلسوز، راه‌حل‌های عملی و هوشمندانه‌ای ارائه می‌دهند که می‌تواند برای تمامی بخش‌های جامعه ــ اعم از دولتی، خصوصی و حتّی افراد عادی ــ بسیار راهگشا باشد.

بیانات ایشان درباره‌ی درخت‌کاری کاملاً هدفمند و حساب‌شده است. ایشان با تأکید بر اهمّیّت درخت‌کاری، در واقع، نقش مهمّ این اقدام را در تأمین امنیّت زیستی کشور خاطرنشان می‌کنند. این توصیه‌ها نه‌تنها برای مسئولان و مدیران، بلکه برای تمامی اقشار جامعه پیام روشنی دارد؛ اینکه درخت‌کاری عملی پسندیده و ضروری است که می‌تواند آینده‌ی زیست‌محیطی کشورمان را تضمین کند.

حالا ما اگر بخواهیم از نظر نوع کارمان بحث کنیم، مسئله بدین شکل است که در کشور ما از چیزی نزدیک به ۱۶۵ میلیون هکتار، حدوداً ۱۲۵ میلیون هکتار در قلمرو فرسایش آبی است که از این ۱۲۵ میلیون هکتار، ۱۱۱ میلیون هکتار جزو حوزه‌های آبخیز ما است و حدوداً ۱۴ میلیون هکتار هم جزو حوزه‌های آبخوان ما است. جایی که کار آبخیزداری انجام می‌شود، سالانه می‌تواند حدّاقل حدود ۵۰۰ متر مکعّب آب در هر هکتار را ذخیره کند. حالا شما این عدد را ضرب کنید به سطح حوزه‌های آبخیز ما که از ۱۲۵ میلیون هکتار، عرض کردم ۱۱۱ میلیون هکتار آن آبخیز است و ۱۴ میلیون هکتار آن آبخوان‌های ما هستند؛ این یک عدد قابل توجّهی می‌شود. و به طور کلّی، ما اگر فعّالیّت‌های آبخیزداری‌مان را به‌درستی انجام بدهیم، سالانه می‌توانیم نزدیک به ۷۲ میلیارد متر مکعّب آب را ذخیره کنیم. ببینید! اهمّیّت این قضیّه در مواجهه با مناطقی معلوم می‌شود که از مشکل کم‌آبی رنج می‌برند. به‌هر‌حال، ما در کشورمان استان‌هایی داریم که جزو مناطق کویری، بیابانی و کم‌آب هستند و از جمله‌ی آن‌ها استان سیستان‌وبلوچستان است.

اشاره داشتید به موضوع امنیّت زیستی در کشور. لطفاً کمی این موضوع را تشریح بفرمایید و به‌خصوص از بُعد منابع طبیعی و آبخیزداری، آن را مورد بررسی قرار دهید.
به نظر من، مسئله‌ی امنیّت زیستی یک جنگ است؛ جنگی که لایه‌های پنهان زیادی دارد و بازیِ آن آشکار نیست. خوشبختانه، الان در ایران افرادی هستند که این مسئله را دقیقاً متوجّه شده‌اند. این مسئله‌ای که الان می‌خواهم راجع به سیستان بگویم، صحبت من نیست؛ نتیجه‌ی مطالعاتی است که مشاوران ما انجام دادند. دشت سیستان هشتصد هزار هکتار است. از طرفی هم ما دیدیم که کشور همسایه مانع از ورود آبی شد که از هیرمند می‌آمد به سمت ایران، و همین مسئله هم باعث یک مهاجرت اکولوژیک شده؛ یعنی افرادی که آنجا بودند، به هر دلیلی ــ حالا حدّاقل به دلیل کمبود آب ــ حرکت کردند به سمت استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی و حتّی استان گلستان و شرق استان مازندران.

ما متوجّه شدیم که آنجا می‌توانیم سالانه شصت میلیون متر مکعّب آب را ذخیره کنیم؛ یعنی آبی که به صورت روان‌آب می‌آید می‌رود به سمت پاکستان و افغانستان و حتّی بخش قابل توجّهی از آن هم تبخیر می‌شود. بعد، همان مشاوران بر اساس محاسباتی که انجام دادند و اطّلاعاتی که از دستگاه‌های مرتبط گرفتند، متوجّه شدند که نیاز آبی مردم آنجا در سال، سی میلیون متر مکعّب است. بنابراین، می‌شود ایران را ساخت، ما می‌توانیم ایران را بسازیم و می‌توانیم امنیّت زیستی ایران را تضمین کنیم، و این در زمانی صورت می‌گیرد که تک‌تک ما پذیرای مسئولیّت‌های خود باشیم.

رهبر انقلاب در بیاناتشان در روز درخت‌کاری، با ابراز خشنودی از روند کاشت یک میلیارد درخت، خواستار پیگیری جدّی مسئولان برای استمرار این طرح شدند. لطفاً درباره‌ی این طرح که در دولت شهید رئیسی آغاز شد، توضیحاتی بفرمایید.
امسال سوّمین سالی بود که حضرت آقا سه اصله نهال می‌کارند. خدا روح شهید رئیسی را شاد کند؛ این طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت، از زمان دولت شهید رئیسی شروع شد.‌ در زمان مسئولیّت وزیر وقت جهاد کشاورزی، هر هفته دوشنبه‌ها با حضور خود شخص وزیر، ما جلسات منظّم و مستمرّی در‌این‌باره داشتیم. زمانی هم که خودمان در سازمان منابع طبیعی بودیم، هر هفته یکشنبه‌ها به صورت وبیناری با همه‌ی ادارات کلّ منابع طبیعی کشور و کسانی که باید نهال تولید می‌کردند جلسه داشتیم و دقیقاً همه چیز را کنترل می‌کردیم. الان هم خوشبختانه این جلسات در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تعطیل نشده و این کار همچنان پیگیری می‌شود.

این طرح اصلاً به این شکل شروع شد که دبیرخانه‌ی فرهنگی شورای امنیّت ملی حدوداً دوازده سال روی این مسئله کار کرد و به این نتیجه رسید که این اتّفاق باید بیفتد. به‌هر‌حال، بعد از اتمام این مطالعات، دولتی که از این طرح استقبال کرد دولت شهید رئیسی بود و خود آقای رئیسی هم پای کار بود؛ به طوری که یادم هست در اوایل آغاز‌به‌کار دولت ایشان، یک گردهمایی در تالار اجلاس سران برگزار شد که آقای رئیسی آمدند طرح‌های دولت را عنوان می‌کردند و یکی از طرح‌هایی که عنوان کردند همین طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت برای وزارت جهاد کشاورزی بود.

طرحی با این میزان اهمّیّت، چه دستاوردهایی می‌تواند برای کشور داشته باشد؟
من در خلال صحبت‌هایم درباره‌ی مسائل آبخیزداری، برخی از ابعاد این مسئله را عرض کردم؛ الان می‌خواهم به بُعد بیولوژیک آن اشاره کنم. ما الان می‌گوییم یک میلیارد درخت باید کاشته بشود، امّا این یک میلیارد درخت قطعاً تلفات دارد؛ بنابراین، بعد از کاشت آن یک میلیارد هم این طرح می‌تواند ادامه‌دار باشد. حالا فرض می‌کنیم که این یک میلیارد را کاشتیم و تمام شد و حفظش هم کردیم و ماند؛ این چه اثری می‌تواند داشته باشد؟ مهم‌ترین اثر آن تغییر زیست‌بوم کشور است.

ما پنج منطقه‌ی رویشی در ایران داریم که از جمله‌ی آن‌ها، چهار استان ما در منطقه‌ی خلیج فارس عمانی است؛ یعنی بخش‌هایی از استان‌های خوزستان و سیستان‌وبلوچستان و تقریباً تمام مناطق استان‌های بوشهر و هرمزگان. ما اگر بیاییم این مناطق را جنگل‌کاری کنیم و جنگل‌کاری ما هم موفّق بشود، نتیجه‌اش چه می‌شود؟ پیش‌بینی می‌شود که حدوداً تا سه درجه‌ی سانتیگراد، هوای آنجا خنک‌تر می‌شود و حدوداً سی درصد رطوبت افزایش پیدا می‌کند؛ خب این می‌تواند خیلی خوب باشد.

حالا اگر این اتّفاق بیفتد چه می‌شود؟ کشاورزی آنجا رونق پیدا می‌کند و آب آنجا بیشتر به آ‌بخیزداری و آبخوان‌داری ما تزریق می‌شود. ما اگر این یک میلیارد درخت را بکاریم و به طور متوسّط بگوییم در هر هکتار چهارصد اصله نهال کاشتیم و ماند، ما با این کار حدوداً دو میلیون و پانصد هزار هکتار به جنگل‌های کشور اضافه می‌کنیم. بنابراین، این مسئله به احیا و غنی‌سازی جنگل‌های کشور که سطح آن حدوداً یازده میلیون هکتار است، کمک می‌کند.

حالا اگر یک حساب سرانگشتی بخواهیم بکنیم، اکسیژنی که در این مساحت تولید می‌شود شش میلیارد و دویست و پنجاه میلیون کیلوگرم است و اگر بگویید که ارزش ریالی هر کیلوگرم اکسیژن در بازار پنج هزار تومان است ــ البتّه کف قیمت آن را داریم در نظر می‌گیریم ــ فقط نزدیک به ۳۱ همت ارزش تولید اکسیژن این کار است. حالا بیاییم همین مسئله را از لحاظ جذب آبی که می‌تواند داشته باشد بررسی کنیم؛ اگر در این دو میلیون و پانصد هزار هکتار، سالانه هر هکتار بتواند پانصد متر مکعّب آب را جذب کند، این هم می‌شود یک عددی در حدود یک میلیارد و دویست و پنجاه میلیون متر مکعّب که اگر ما این را هم بخواهیم به لیتر تبدیل کنیم، با توجّه به اینکه قیمت هر لیتر آب صد تومان باشد، حدوداً می‌شود ۱۲۵ همت. ببینید! این فقط دو نتیجه‌ی این کار است.

از طرفی، بهبود روحیّه‌ی مردم هم از جمله‌ی دستاوردهای این طرح برای نظام خواهد بود. سازمان منابع طبیعی هر سال این جنگل‌کاری را می‌برد در شمال شهر و آنجاها کار می‌کرد، امّا ما رفتیم یکی از مناطق جنوبی تهران را انتخاب کردیم؛ یعنی حوزه‌ی شهر آفتاب که اطراف مرقد مطهّر حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) است. آنجا آمدیم اقوام مختلف ایرانی را با لباس سنّتی‌شان، با موسیقی محلّی‌شان و با غذاهای سنّتی‌شان آوردیم ــ یعنی از مناطق سیستان، کردستان، ترکمن‌صحرا، لرستان و جاهای دیگر، افرادی را آوردیم ــ و به تمام استان‌ها هم گفتیم در استان خودشان این کار را بکنند؛ در نتیجه، این‌ها آمدند به نام خودشان درخت کاشتند و این طرح یک نشاطی در مردم ایجاد کرد.

مثلاً در یک استانی مثل استان کرمانشاه، در روستای بزمیرآباد، زن‌ها آمدند روستا را تبدیل کردند به نهالستان! چرا؟ چون با ایشان که صحبت می‌کردیم، می‌گفتند ‌آقا گفته هر ایرانی سه نهال. یا مثلاً در استان هرمزگان، در شهر خاش، زن‌های آن روستا در جنگل‌کاری حرّا انقلاب کردند. از طرفی با آموزش‌وپرورش هم در خیلی از استان‌ها جلسات مختلفی گذاشتیم و سرگروه‌های مدارس را همراه کردیم. در نهایت، طوری شد که ما دیگر ظرفیّت پذیرش نداشتیم؛ یعنی از نظر زمانی نمی‌رسیدیم.

به‌هر‌حال، این عَلَمی را که رهبر انقلاب بلند کرده‌اند، حدّاقل دانش‌آموزان ما نمی‌گذارند زمین بیفتد، زن‌های ما نمی‌گذارند زمین بیفتد، مردم ما نمی‌گذارند زمین بیفتد، چون درخت‌کاری یک فرهنگ حسنه است؛ مگر اینکه ما دولتی‌ها در بخش‌های مختلف، بخواهیم این را زمین بزنیم!