هویت اسلامی ایرانی به امام رضا(ع) پیوند خورده است

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اعضای هیئت علمی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام، با اشاره به سه بُعد «معنوی و الهی»، «کلمات و درسها» و «مسئله‌ی سیاست» برای کار درباره زندگی ائمه علیهم‌السلام، تأکید کردند: «این سه بخش در زندگی حضرت امام رضا (علیه ‌الصّلاة و السّلام) و بقیّه‌ی ائمّه باید تبیین بشود. هنر شما این است که این سه بخش را اوّلاً استخراج کنید؛ ثانیاً اینها را از زیاده‌گویی‌ها و حرفهای غیر متقن تخلیص کنید؛ ثالثاً که این سوّمی‌ مهم‌تر از همه است، با زبان مناسب، با زبان روز، با زبان قابل فهم برای مخاطب غیر شیعه و حتّی شیعه ــ چون دوری بعضی از جوانهای خودمان هم از این معارف، کمتر از دوری غیر شیعه و غیر مسلمان نیست و اطّلاعی ندارند ــ بیان کنید اینها را. به نظر من اگر این کار انجام بگیرد، فقط صِرف یک گردهمایی و سخنرانی و مانند اینها دیگر نخواهد بود؛ یعنی یک فایده‌ی محسوسی بر آن اتّفاق می‌افتد.» ۱۴۰۳/۲/۱۹
رسانهKHAMENEI.IR  به مناسبت ۲۳ ذی‌القعده، روز زیارتی امام رضا علیه‌السلام در گفت‌وگو با حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیّدسعیدرضا عاملی، دبیر پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام، درس‌های مکتب رضوی را بررسی کرده است.

یکی از محورهایی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اعضای هیئت علمی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام بر آن تأکیدداشتند، تبیین بعد معنوی و الهی ائمه معصومین و جنبه‌ی قداست ائمّه علیهم‌السلام بود. لطفا این محور را توضیح دهید؟

امام رضا علیه‌السلام یک سرمایه‌ی اجتماعی عظیمی در ایران دارد که سی میلیون زائر هر سال به زیارت ایشان میرود؛ ۲۵ میلیون در داخل و ۵ میلیون از بیرون از ایران می‌آیند. هر سال حدود ۲۰۰ میلیون تشرف خدمت حضرت هست. این تشرف‌ها هم برای فرد و هم برای جمع یک آثاری دارد.

هویت اسلامی ایران مردم ایران به امام رضا علیه‌السلام پیوند و گره خورده است که فکر میکنم ما کمتر از این بُعد هویت‌ساز به امام رضا علیه‌السلام نگاه کرده‌ایم و می‌توان بیان داشت امام رضا علیه‌السلام به طور خاص یک نقش ‌هویت‌ساز برای جامعه‌ی ایران دارد.  

رهبر انقلاب در کنگره‌های چهار گانه‌ای که قبل از کنگره‌ی پنجم امسال برگزار شده بود، شخصیت محوری چهار کنگره بودند. معظمٌ‌له در کنگره‌ی دوم، یک ساعت و نیم سخنرانی کرده‌اند که شامل تحلیل‌های عمیق و ارجاعات خیلی ریز‌ و دقیق است؛ همچنین این عمق و دقت در پیام‌هایی که برای کنگره‌های بعدی داده‌اند مشهود است.

آنچه در نگاه حضرت آقا مسلّم هست، توجه به جامعیت امام رضا علیه‌السلام است. امام رضا هم امام رئوف است، امام مهربان است، امام معنوی است، امام اخلاق و کرامت انسانی است و هم عالم آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است. امام عالم است. امام عادل است. لذا در کنگره برایمان خیلی مهم بود که این کنگره با پیام رهبر معظّم انقلاب آغاز شود به خصوص اینکه ۳۰ سال بین کنگره‌ی چهارم و پنجم فاصله افتاده بود. فکر میکردیم که اگر پیام و سخن ایشان بالای سر کنگره باشد دوباره این کنگره با یک فکر عمیق تازه میشود چون یکی از مشخصه‌های رهبر انقلاب این است که خیلی فکرشان ساختارمند است، یعنی حرفی را که که چهل سال پیش مطرح کرده‌اند ممکن است تبیین دقیق‌تری برایش بکنند ولی تناقضی بین این افکار ایشان نیست. در همه‌ی این سالها تقریباً یک چارچوب روشنی در فکرشان بوده و در طول سالها عمق بیشتری به آن دادند. این سه تا محوری هم که ایشان در کنگره امسال تعیین کردند در ادامه‌ی همان مباحث قبلی‌شان است. رهبر انقلاب در همان سخنرانی یک ساعت و سی و شش دقیقه‌ای، دویست سال دوره‌ی امامت را یعنی از دوره‌ی امام سجاد علیه‌السلام تا غیبت صغری بیان میکنند و بعد خصوصیاتشان را میگویند.

آنچه در مشهد در بیست و چهارم و بیست و پنجم اردیبهشت در کنگره امام رضا علیه‌السلام اتفاق افتاد، بخش اصلی‌اش متوجه آن نگاه حکیمانه‌ی رهبر معظّم انقلاب بود. من فکر میکنم آن سه محوری که ایشان تعیین کردند خیلی اهمیت دارد. آن جنبه‌ی معنوی اهل بیت علیهم‌السلام، جنبه‌ی اخلاقی اهل‌بیت علیهم‌السلام، جنبه‌ی قدسی اهل‌بیت علیهم‌السلام امروز در سطح جهانی یک گمشده است. از اینجا که جنبه‌ی معنوی زندگانی اهل‌بیت علیهم‌السلام بسیار اهمیت دارد، ما هم در این کنگره‌هایی که تا کنگره‌ی یازدهم را پیش بینی کردیم به این جنبه توجه کردیم و محور یکی از کنگره‌های بعدی را دعا و معنویت و جنبه‌های عرفانی اهل‌بیت علیهم‌السلام قرار دادیم.

محور دیگری که رهبر انقلاب بر آن تأکید داشتند، جنبه کلمات و درس‌های ائمه معصومین علیهم‌السلام بود و فرمودند: «در زمینه‌های مختلف؛ در زمینه‌ی مسائل زندگی، مسائل گوناگونِ مورد نیاز انسان: اخلاقیّات،‌ معاشرت، دین، احکام؛ ائمّه‌ی ما حرف دارند، مکتب دارند [که باید] بیان بشود.» لطفاً بفرمائید که این محور چه اهمیتی دارد و چگونه می‌توان این تبیین را به شکل مناسب انجام داد؟

درس زندگی کردن، چگونه اداره کردن خانواده، درس عدالت را میشود از اهل‌بیت علیهم‌السلام گرفت. یکی از مهمترین دردهای امروز جامعه‌ی بشری، تبعیض و ظلم است. امروز یک ظلم فراگیری در سطح جهانی دارد اتفاق می‌افتد.

بر اساس آمار در سال ۱۸۲۰ یعنی دو قرن پیش، ۲۸ درصد از مردم در نابرابری زندگی میکردند. که این آمار در سال ۲۰۲۰ نشان میدهد که ۸۵ درصد مردم در نابرابری زندگی میکنند و دچار تبعیض شده و منابع کافی برای زندگی کردن ندارند. آمارهای کلان هم این را نشان میدهد. امروز جهان گرفتار عدم امنیت غذایی هستند و جمعیت گرسنه در جهان یک جمعیت بزرگی است و ۷۸۰ میلیون جمعیت جهان را در آمارها ذکر میکنند که اینها گرسنگی دارند. در درجه بندی‌ها وقتی وضعیت بد را در درجه‌ی چهار و پنج طبقه بندی میکنند یعنی درجه‌‌ی بسیار خطرناک و شرایط فاجعه که امروز در وضعیت غذا، غزه الان در شرایط فاجعه است. غزه در شرایط مسکن در شرایط فاجعه است و یک میلیون جمعیت آواره دارد که ۵۰۰ هزار نفرشان به رفح رفتند که صهیونیست‌ها آنجا هم آتش به پا کردند.

بر اساس آمار، یک میلیارد زاغه‌نشین در جهان هست. یعنی یک هشتم جمعیت جهان زاغه‌نشین‌اند. نزدیک دو میلیارد و چهارصد میلیون نفر جمعیت جهان مسکن مناسب ندارند. نزدیک ۵۰ درصد جمعیت جهان پوشش درمانی مناسب ندارند. در حوزه‌ فرهنگی هم وضعیت خوبی در جهان نیست و مواردی همچون توهین به زنان، تجاوز به عنف، وضعیت دینداری و... فاجعه‌ی عظیم اجتماعی در دنیا به وجود آمده است و شما اگر راه‌حلی برای این فاجعه پیدا کنید، باید از عدالت گفتگو کنید. لذا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند: «اسلام عقلانیت را و معنویت را و عدالت را با یکدیگر به ملتها هدیه میدهد؛ اسلامِ عقلانیت، اسلامِ تدبر و تفکر، اسلامِ معنویت، اسلامِ توجه و توکل به خدای متعال، اسلامِ جهاد، اسلامِ کار، اسلامِ اقدام؛ اینها تعالیم خدای متعال و تعالیم اسلامی است به ما.» ۱۳۹۰/۱۱/۱۰

ما باید بتوانیم درس‌ها و محتوای احادیث اهل‌بیت را مطابق نیازها و مسئله‌های امروز جهان استخراج کنیم و به سوالات پاسخ دهیم که امروز یکی از مهمترین مسئله‌های جهان، تحقق عدالت و رفع ظلم است که پنجمین کنگره جهانی امام رضا علیه‌السلام با عنوان «اندیشه تمدنی امام رضا علیه‌السلام عدالت برای همه، ظلم به هیچکس»  برگزار شد.

محوری سومی که رهبر انقلاب اسلامی تشریح کردند، مسئله‌ی سیاست است که فرمودند: «هدف عمده‌ی آنها هم ایجاد جامعه‌ی اسلامی [بوده]؛ که ایجاد جامعه‌ی اسلامی بدون ایجاد حاکمیّت اسلامی امکان‌پذیر نیست؛ پس دنبال حاکمیّت اسلامی بودند. یک بُعد مهمّ امامت این است؛ امامت یعنی ریاست دین و دنیا، ریاست مادّه و معنا. خب مادّه‌اش عبارت است از همین سیاست و اداره‌ی کشور و اداره‌ی حکومت. و همه‌ی ائمّه دنبال این بوده‌اند؛ یعنی بدون استثنا همه‌ی ائمّه دنبال این بوده‌اند؛ منتها با شیوه‌های مختلف، در فصول مختلف، با روشها و اهداف کوتاه‌مدّت مختلف؛ [امّا] هدف بلندمدّت یکی بود.» تبیین این بعد زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام چیست؟

حضرت آقا میفرمایند که اصلاً اهل‌بیت از زمان امیرالمؤمنین علیه‌السلام دنبال حاکمیت اسلام بودند؛ نه اینکه از باب پست و مقام که از شأن اهل‌بیت علیهم‌السلام دور است بلکه برای اجرای اهداف الهی دنبال این بودند که حکمرانی در اختیارشان باشد که زراره میگوید: و الله لا اری علی هذه الاعواد الّا جعفراً میگوید روی این ستونهای منبر، من غیر از جعفر را نمیبینم. یعنی یقین داشته که حضرت می‌آیند روی منبر خلافت می‌نشینند؛ یعنی این [انتظار] وجود داشته؛ تعبیر حضرت آقا این بود که آن جنایت بزرگی که نسبت به حضرت سیّدالشهداء علیه‌السلام کردند، این حکمرانی را به تأخیر انداخت و ظاهراً این قدر به تأخیر افتاد که منجر به غیبت صغری و بعد هم غیبت کبری شد که به آمدن حضرت منتهی میشود و خب این یک امید بزرگی است.

خلاصه اینکه، این سه محور یک مسیر جدیدی را برای کنگره ایجاد کرده است که ما کنگره‌های بعدی را باید بتوانیم با همین رویکرد جلو ببریم.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سال‌های گذشته و به خصوص این دو سال اخیر بارها بر جهاد تبیین تأکید داشته‌اند و در همین دیدار با کنگره نیز بر تبیین با زبان مناسب، با زبان روز، با زبان قابل فهم برای مخاطب غیر شیعه و حتّی شیعه، تأکیدداشتند. لطفا بفرمائید این تبیین مناسب چه خصوصیتی دارد و چگونه باید انجام شود؟

ببینید واقعاً زبان خیلی مهم است. در نظام معناشناسی اینکه ما وقتی میگوییم چه دریافت میشود، چه ادراک میشود. این نظام رمزگذاری و رمزی بودن و رمزگشایی از معانی، خیلی اهمیت دارد. خیلی اوقات ما وقتی صحبت میکنیم با جامعه، جامعه در شرایط انکار است. وقتی در شرایط انکار است نه گوشش میشنود نه چشمش میبیند،‌ فقط زبانش کار میکند. به دلیل اینکه ذهن و فکر و دلش به انحصار یک فکر دیگری درآمده است. حالا در این شرایط شما وقتی میخواهی با نسل جوان صحبت کنید، قطعاً زبان هنر میخواهد. قطعاً توجه به این میخواهد که وقتی با یک فردی دارید صحبت می کنید در درجه اول یک مقاومتی دارد، یعنی فردیتش خیلی پررنگ است. به نظرم این نحوه‌ی بیانی را که حضرت آقا روی آن تأکید دارند بخش مهمش برمیگردد به اینکه ما چقدر در بازنمایی قدرتمند هستیم؟ ما چقدر در بازنمایی اندیشه امام رضا علیه‌السلام توانمند هستیم که این را در قالب داستان، فیلم، یک استدلال و بیان قوی، در قالب یک گفتگویی که در آن عصبانیت و ناراحتی و خشونت وجود ندارد، حتی موسیقی‌های مشروع، بتوانیم به مخاطب منتقل کنیم.

لطفا در مورد پنجمین کنگره  جهانی امام رضا(ع) هم بفرمائید که چگونه و با چه کیفیتی برگزار شد؟

کنگره در ۲۴ و ۲۵ اردیبهشت محقق نشد، کنگره یک سال و نیم پیش -خدا ان‌شاءالله روحش را عظمت بدهد همین آقای رحمتی که استاندار آذربایجان بودند که قائم مقام تولیت آستان بود- کلید خورد. ۵۰ پیش نشست برگزار شد که به نظرم یک زیرساخت برای کنگره شد و یک ریل‌گذاری کردیم که احساس میکنیم در حوزه‌ی بین‌الملل ظرفیت‌هایی را شناسایی کردیم و آنها نیز با ما آشنا شدند. ۱۷ پیش نشست در خارج از کشور و ۳۳ پیش‌نشست داخلی داشتیم که در آن‌ها اندیشه تمدنی حضرت رضا علیه‌السلام مورد واکاوی قرار گرفت.

بد نیست این را بدانند مردم عزیز ما که آدمها چه رعایتهایی میکنند. آیت‌الله شهید رئیسی بنا بود در افتتاحیه بیایند سخنرانی کنند ولی وقتی شنید که هیئت علمی کنگره با رهبر انقلاب دیدار داشته‌اند و بیانات را برایش فرستادیم و متن را دیدند و بعد هم پیام مراجع عظام برای کنگره صادر شد، گفتند اجازه بدهید من نیایم. بعد ما خواهش کردیم گفتیم پس برای اختتامیه بیایید و این هم تقدیر الهی بود که ایشان بیاید این تجدید عهد و پیمانش را با امام رضا علیه‌السلام داشته باشد و بعد این سفر الهی را برود. آقای آل‌هاشم هم همین‌جور، آقای آل‌هاشم هم در کنگره تشریف آوردند. من بعد از کنگره در جلسه‌ی شورای عالی فضای مجازی خدمت شهبد رئیسی رسیدم و از ایشان بابت حضورشان در کنگره در مشهد تشکر کردم، ایشان به من گفتند که ما که کاری نکردیم ما آمدیم آنجا فقط یک ثبت خدمت بکنیم. چون خدّام مرتب باید بروند ثبت خدمت بکنند یک ساعت موظف دارند. گفت ما آمدیم ثبت خدمتمان را بکنیم، کار را شماها دارید انجام میدهید.