دهه ۹۰، دهه انفعال در مقابل تحریم‌ها بود

رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی با تأکید بر اینکه دهه ۹۰ پیشرفت خوبی برای اقتصاد کشور نبود، تصریح کردند که بسیاری از رشدها و پیشرفت‌های اقتصادی ما در شرایط تحریم انجام گرفته است.
 

برهمین اساس رسانه KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و استاد اقتصاد به بررسی دلایل ناکامی اقتصادی در دهه ۹۰ و نسبت آن با تحریم‌ها پرداخته است.

رهبر انقلاب در بیاناتشان به این موضوع اشاره داشتند که دهه ۹۰ از لحاظ اقتصادی، دهه خوبی نبود و مشکلاتی هم برای کشور در بر داشت. نامناسب بودن شرایط در آن دهه، چقدر در نتیجه تدبیرهای داخلی بود؟ این تدبیرها چقدر می‌توانست مؤثر باشد و چه حد از آن در نتیجه تحریم‌ها اتفاق افتاد؟
روشن است که اقتصاد ایران، سال‌هاست که دچار تحریم‌هاست و در دهه ۹۰ این مسئله تشدید هم شد؛ ولی مدیریت اجرایی کشور نباید در مقابل تحریم‌ها منفعل برخورد می‌کرد، بلکه باید مثل زمان حاضر می‌بود. از این نظر که دولت فعلی هم برای گشایش در درون کشور تدابیری می‌کند و هم برای گشایش روابط با سایر کشورها تحرک بسیار بالایی دارد. این همه سفر به کشورهای مختلف و رفت و آمدها، حاکی از تدبیر اقتصادی و سیاسی برای بالا بردن میزان تجارت و صادرات و واردات و تأمین مالی ماست.

همین شرایط می‌توانست در دهه ۹۰ هم اتفاق بیفتد. بله تحریم بسیار اثرگذار است ولی مهم، عاجز نبودن مدیریت کشور در این‌گونه تدابیر است که‌ باید انجام می‌شد و نشد و ما یک عقبگرد هم کردیم؛ یعنی حدود ۳۵ درصد از استهلاک سرمایه در کشورمان در این دهه جبران نشد. نه‌تنها رشد اقتصادی ما نزدیک به صفر بود بلکه وضعیت ما در استهلاک سرمایه، ۳۵ درصد هم منفی شد.

در دهه ۹۰ ما دچار یک تعطیلی نسبی در مسائل اقتصادی بودیم. این تعطیلی نسبی دقیقاً شامل کدام نقاط اقتصادی می‌شد؟
طی دهه ۹۰ این امکان وجود داشت که از ظرفیت‌های درونی و مناسبات بین‌المللی استفاده شود و گشایش پدید آید اما ما شاهد یک تعطیلی نسبی شدیم. هم در درون کشور کارهایی که باید صورت می‌گرفت، انجام نشد، مثل راه‌اندازی بنگاه‌های تعطیل‌شده که طی این دو سال و اندی که از این دولت می‌گذرد بنا به گزارش سخنگوی دولت، بیش از شش‌هزار بنگاه مجدداً به کار افتاده و طرح‌های نیمه‌تمام در دستورکار قرار گرفته و بخش مهمی از آن‌ها پیگیری شده و به پایان رسیده است. هم می‌بینیم بیمارستان‌های نیمه‌کاره‌ای که بود تمام شد، هم بزرگراهی که بخش مهمی از آن در دستور پیشرفت متوقف شده بود بحمدالله به نتیجه و به سامان رسید و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و هم طرح‌های آبرسانی و فاضلاب و امثال این‌ها.

این کارها می‌توانست در آن دهه هم انجام گیرد و نگرفت. همین‌طور مسئله توسعه روابط با کشورهایی که ما را تحت تأثیر آمریکا، تحت فشارهای مضاعف قرار نداده‌اند و حاضرند روابط مناسبی از نظر سیاسی، اقتصادی و تجاری با ما داشته باشند. باید از این ظرفیت‌ها استفاده می‌شد ولی چون هم اوضاع اقتصادی و سرمایه‌گذاری در داخل کشور به موضوع برجام گره خورد و حتی گفته شد که آب و هوای کشور هم تحت‌تأثیر برجام قرار می‌گیرد، متأسفانه آن کارهایی که امکان داشت انجام نشد. اقداماتی که باید، صورت نگرفت؛ مثلاً در حوزه مسکن، وزیر مسکن آن دوره معتقد نبود که دولت باید مسکن بسازد و آن را، کار بخش خصوصی می‌دانست. بله فرض می‌کنیم اینطور باشد، آیا دولت نباید هیچ اقدام اساسی برای حمایت از مسکن و تأمین مالی آن و قرار دادن زمین برای ساخت‌وساز مسکن در اختیار مردم قرار می‌داد؟ متأسفانه چنین اتفاقی نیفتاده بود و ما الان شاهدیم که این کم و کاستی‌ها دارد مورد توجه قرار می‌گیرد و برطرف می‌شود.

با توجه به اینکه در سال‌های آخر دهه ۸۰ نفت با قیمت بالاتری توسط دولت به فروش می‌رسید، بحث کاهش قیمت آن چقدر در این موضوع مؤثر بوده و ارز حاصل از آن فروش، در دهه ۹۰ چه سرانجامی پیدا کرده است؟
هم کاهش قیمت نفت را داشتیم که حتماً اثرگذار بود و هم محدود شدن فروش آن را. ما روزانه در حدود دویست-سیصدهزار بشکه نفت را می‌توانستیم صادر کنیم و با توجه به تحریم‌های آمریکا بیش از این ممکن نبود. پس از روی کار آمدن دولت جدید، با وجود تحریم‌ها و پیگیری آن توسط آمریکا، بیش از یک میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت و میعانات گازی صادر می‌شود که البته با دور زدن تحریم‌هاست و درآمد آن هم به دست می‌آید. مهم این است که چنین توانی در دولت وجود داشته باشد و دارد و در حال استفاده از آن است. همین امکان و همین ظرفیت در دولت قبل هم وجود داشت ولی ما عزم و اراده و تصمیم لازم را ندیدیم.

یکی دیگر از مسائلی که رهبر انقلاب در بیانات قبلی‌شان مطرح کردند این بود که ما در دهه ۹۰ با جنگ اقتصادی از سوی اروپا و آمریکا طرف بودیم که تصمیم بر فروپاشی اقتصاد ایران داشتند. اگر ممکن است دراین‌باره توضیحی بفرمایید.
خانم کلینتون، وزیر خارجه دولت اوباما رسماً اعلام کرد که تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران بالاترین تحریم‌ها در طول تاریخ است که هیچ کشوری دچار آن نشده و اقتصاد ایران را فلج خواهد کرد و انتظارشان توقف و فلج شدن اقتصاد بود. اما در ادامه با توجه به این‌که در همان دوره هم تلاش‌هایی توسط دولت، بنگاه‌ها، مردم و ... صورت گرفت که روال عادی زندگی ملت ایران زیاد تحت تأثیر و فشار تحریم‌ها قرار نگیرد، بنابراین تدبیر دولت آمریکا محقق نشد و همین مقدار هم جای تقدیر دارد. درعین‌حال سهم تحریم‌ها در وضعیت اقتصادی ما سهم خیلی بالایی نیست. اینطور که به یاد می‌آورم، اتاق بازرگانی ایران چند تحقیق درباره این موضوع انجام داده بود و میزان آن در مشکلات اقتصادی ایران حدود ۳۰ درصد بود و بقیه عوامل مربوط به تحریم‌ها نبود.