سیاست خارجی متوازن و دیپلماسی فعال اقتصادی؛ اولویت‌های دستگاه دیپلماسی

رهبر انقلاب در دیدار اخیر مسئولان وزارت امور خارجه و سفیران جمهوری اسلامی ایران با اشاره به تحولات نظم نوین جهانی، سیاست تقویت ارتباط با همسایگان را یک سیاست درست دانستند و تأکید کردند: «امروز کشورهای بزرگ و مهمی در بعضی از خطوط اساسی سیاست بین‌المللی با ما همراه و هم‌فکرند؛ این سابقه ندارد و یک پدیده است. این را باید ما قدر بدانیم و با این کشورهایی که با ما در جریانات اساسی بین‌المللی همراهی دارند ارتباطاتمان را تقویت کنیم.... در سیاست خارجی، ارتباط با «همسایگان»، ارتباط با «هم‌جهتان و همراهان» و ارتباط با «کشورهای اسلامی»، ولو کشورهای دوردست، هم خیلی مهم و هم لازم است.» ۱۴۰۲/۰۲/۳۰
رسانه KHAMENEI.IR به همین مناسبت در گفت‌وگو با دکتر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به بررسی اولویت‌های دستگاه دیپلماسی در تحولات نظم نوین جهانی و راهبردهای تقویت ارتباط با کشورهای همسایه، هم‌جهت و مسلمان پرداخته است.

سیاست خارجی به تعبیر رهبر انقلاب یکی از ارکان اداره کشور است. ایشان در دیدار اخیر ضابطه‌ها و الزامات یک سیاست خارجی خوب و دستگاه دیپلماسی کارآمد را برشمردند. دستگاه دیپلماسی برای تحقق این کارآمدی چه برنامه‌هایی دارد؟
همان‌طور که بنده در محضر رهبر انقلاب و در جمع سفرا عرض کردم، این دیدار انصافاً برای ما یک فرصت بسیار مغتنمی بود. اجازه بدهید ابتدا ارزیابی‌ام از دیدار را بگویم.

رهبر انقلاب نکاتی را مطرح کردند که بازتعریف وظایف دستگاه دیپلماسی و رویکرد نوین در سیاست خارجی است. در نگاه اول باید بگویم که ما در گام دوم انقلاب اسلامی نیاز داریم که با تمرکز ویژه نگاهمان به تحولات جهانی را بازتعریف بکنیم و نقش دستگاه دیپلماسی را متناسب با اهداف مطرح شده در گام دوم انقلاب اسلامی تعریف کنیم.

این دیدار به خوبی فرصتی را برای ما فراهم کرد تا بر سیاست‌های بازتعریف شده، نوین و موضوعاتی که به تحولات ریشه‌ای در نظم جهانی توجه دارد متمرکز شویم.

رهبر انقلاب مفاهیم عزّت، حکمت و مصلحت را خیلی شفاف و روشن، متناسب با وضعیت تحولی‌ای که در نظام بین‌الملل فراروی ما قرار دارد تبیین کردند. ما قبل از این دیدار در وزارت امور خارجه بحثی داشتیم که سه اصل عزّت، حکمت و مصلحت را در گام دوم انقلاب و در فضای نوین جهانی چگونه مورد تعریف و نگرش قرار بدهیم. در بخشی از گزارشم در دیدار برنامه وزارت خارجه برای این سه اصل را اینگونه طرح کردم: پایبندی به اصول بر مبنای اصل عزّت در سیاست خارجی، تنوع در راهبرد با توجه به سرعت و شیب تند تحولات بر مبنای اصل حکمت و هوشمندی در دیپلماسی بر مبنای مصلحت. رهبر انقلاب در بیانات‌شان هر یک از این سه اصل را در گام‌هایی بسیار روشن‌تر و دقیق‌تر تفسیر و تبیین کردند و همه فرمایشات ایشان چراغ راه ما است.

ما در وزارت امور خارجه با تشکیل کارگروهی ویژه، بازتعریف اقدامات دستگاه دیپلماسی در گام دوم انقلاب و در فضای جدید متأثر از تحولات نظام جهانی را مورد توجه قرار داده‌ایم. این کارگروه با توجه به تحولات و براساس بیانات رهبر انقلاب برنامه‌هایی را استخراج می‌کند و بر مبنای آن ما در حوزه‌‌ی برنامه‌ریزی، اجرا و پیگیری برنامه‌ها عمل خواهیم کرد.

این کارگروه‌ها برای ارزیابی و رصد تحولات جهانی و برنامه‌ریزی در این زمینه چه تدابیر ویژه‌ای دارند؟
در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در دولت جدید کارگروه‌های مطالعاتی را فعال‌تر و مأموریت‌هایشان را بازتعریف کردیم. این کارگروه‌ها علاوه بر برگزاری جلساتی با حضور سفرا، کارشناسان و دیپلمات‌های ما از نیروهای دیپلمات بازنشسته‌ی وزارت امور خارجه که دارای دانش و تجربه‌ی بالایی هستند هم دعوت می‌کند.

علاوه بر این سازوکار از ابتدای دولت جدید جمعی از اساتید برجسته دانشگاه‌ها ــ که همه‌ استاد تمام هستند ــ به همراه تعدادی از همکاران ما یک شورای اندیشه‌ورز سیاست خارجی تشکیل داده‌اند. رهبر انقلاب ماه‌ها پیش از این و همچنین در دیدار رمضانی مسئولان نظام بر تحولات نظم‌نوین جهانی تأکید و از دستگاه دیپلماسی مطالبه کردند که بایستی با ابتکارات و تحرک بیشتر در این زمینه گام بردارد. بر همین اساس به این کارگروه‌های مطالعاتی و شورای اندیشه‌ورز مأموریت‌هایی دادیم. با توجه به بیانات رهبر انقلاب در دیدار یک فرصت جدیدی مجددا فراهم شد که آن برنامه‌ها را به روزرسانی بکنیم.

البته رهبر انقلاب همواره در دیدارهایی که توفیق داشته‌ایم خدمتشان باشیم تأکید دارند که پیگیری و به نتیجه رساندن این برنامه‌ها مهم‌تر از هر کار و اقدام دیگری است. از همین جهت نیز همه همکاران من در مراکز و نمایندگی‌های خارجی بر این موضوع تمرکز دارند. یکی از موضوعات در دستور کار در گردهمایی اخیر سفرا، آماده شدن همکاران و به‌کارگیری روش‌هایی برای پیگیری و عملیاتی شدن همین برنامه‌ها مبتنی بر نیاز کشور بود.

ما در حوزه سیاست خارجی برای بهبود شرایط اقتصادی مردم، بهبود و توسعه تجارت خارجی و ارزآوری کشور در حوزه دیپلماسی اقتصادی به موازات دیپلماسی فرهنگی، علمی، آموزشی و پارلمانی خود را ملزم می‌دانیم که از همه ظرفیت‌ها بهره بگیریم.

سیاست «ارتباط با همسایگان»، «کشورهای هم جهت» و «کشورهای اسلامی» از موضوعات مورد تأکید رهبر انقلاب در دیدار بود، سیاستی که در دوره جدید هم در دستور کار دستگاه سیاست خارجی قرار دارد. با توجه به همراهی و هم‌جهتی‌ برخی کشورهای بزرگ و مهم دنیا با جمهوری اسلامی ایران، این راهبرد چه فرصتهایی را برای کشور فراهم میکند؟
دکترین سیاست خارجی دولت سیزدهم مبتنی است بر سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند. ما وقتی می‌گوییم تعامل، یعنی تعامل با همه بخشهای جهان. در سیاست خارجی متوازن اولویت ارتباط با همسایگان و نگاه به آسیا با در نظر گرفتن دیپلماسی فعال اقتصادی و توجه ویژه به ایرانیان خارج از کشور مدنظر ما است.

اما در حوزه سیاست خارجی همان‌طور که گفتم ارتباط با همسایگان اولویت جدی ماست. این موضوعی است که رهبر انقلاب به خوبی به آن اشاره کردند و البته سیاست خارجی دولت در توسعه همکاری‌ها با همسایگان را مورد توجه و تأکید قرار دادند. ما در این بخش کارهای زیادی را از گذشته شروع کرده‌ایم و این رویکرد را بیش از گذشته تقویت خواهیم کرد.

راهبرد نگاه به کشورهای اسلامی و نگاه به کشورهای هم جهت در دستور کار دستگاه سیاست خارجی بوده است. اما با توجه به تأکید ویژه رهبر انقلاب بر ارتباط با کشورهای هم جهت و کشورهای اسلامی مراکز و اندیشکده‌هایی که به آن اشاره کردم، مدیران دستگاه دیپلماسی و سفرای ما در این کشورها با جدیّت تمام این رهنمودها و خطوط ترسیم شده و ابلاغی را پیگیری خواهند کرد.

ما معتقدیم به موازات کار با همه بخش‌های جهان، نگاه دارای اولویت به کشورهای اسلامی و کشورهای هم جهت، سیاست خارجی ما را با یک گستردگی بیشتری همراه می‌کند. در همین راستا تمرکز و برنامه ریزی دقیق‌تر برای کار با کشورهای هم جهت و اسلامی به موازات توسعه‌ی کار با همسایگان را به طور ویژه‌تر دنبال خواهیم کرد.

مسئله «کیفیت و کمیّت نیروی انسانی در وزارت امور خارجه و جذب عناصر کارآمد و قابل اعتماد یکی دیگر از موارد مورد تأکید رهبر انقلاب بود. این نیروی انسانی چه تأثیری در نقش‌آفرینی متناسب دستگاه دیپلماسی در نحولات نظم نوین جهانی خواهد داشت؟
اولاً مهمترین سرمایه وزارت خارجه نیروی انسانی است. ما در حوزه نیروی انسانی در طول چهار دهه گذشته سرمایه بزرگی از همکارانی داریم که از تجربه و دانش بالایی در حوزه سیاست خارجی و مناسبات بین‌المللی برخوردارند. علی‌رغم اینکه بخشی از این همکاران امروز بازنشسته شده‌اند اما این بازنشستگی تأثیری در بهره‌گیری ما از دانش و تجربه ارزشمند آنها نداشته است.

ثانیاً ظرفیت دیگر ما نیروی انسانی موجود در وزارت امور خارجه است. نگاه ما به مسئله جذب جوانان مؤمن، متدیّن، ارزشی، متخصص و تحصیل کرده معطوف بوده است. در یک سال و نیم گذشته ما سعی کردیم ساختار وزارت خارجه را آسیب شناسی کنیم، به نحوی که بدون هیاهو و با کمترین تغییر بیشترین تحول را در وزارت خارجه شاهد باشیم. ساختاری که متناسب با تحولات کنونی جهان و شیب تند و سریع تحولات باشد.

پس نیروی انسانی کارآمد به عنوان سرمایه، نیروی انسانی باتجربه‌ی قدیمی به عنوان یک داشته ارزشمند و تحول و تغییر حدأقلی در ساختار با هدف تحول حداکثری، سازوکاری است که کمک می‌کند ما در جهان در حال تحول کنونی وزارت امور خارجه را با سرعت تحولات متناسب‌سازی کنیم. سرعت تصمیمات و اقدامات دستگاه دیپلماسی هرگز نباید از سرعت تحولات جهانی عقب بماند. ما باید حتماً جلوتر از تحولات و در بدترین حالت همزمان با سرعت تحولات بتوانیم اقدامات دقیقی را انجام بدهیم.

رویکرد ما از ابتدای دولت در دستگاه دیپلماسی تمرکز بر مباحث آینده‌نگرانه است. با نگاه به آینده با نگاه به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و با نگاه به اینکه بتوانیم پیش‌تر از تحولات گام برداریم و برای پیچیدگی‌های تحولات کنونی راهکار، ابتکار و تحرک لازم را داشته باشیم.

مهم‌ترین موضوعی نیز که در جلسات گردهمایی اخیر سفرا دنبال شد، بررسی راهکارهای کنش‌گری و نقش‌آفرینی متناسب جمهوری اسلامی ایران  در تحولات نظم جهانی، تهیه و ارائه یک پیش‌نویس در این زمینه است. در این رابطه جلسات سفرای ما در بخشهای مختلف برگزار و نظرات سفرای ما که مدیران ارشد و صاحب نظر ما هستند  برای تکمیل این رویکردها و برنامه‌ها دریافت شد. تا بتوانیم وزارت خارجه‌ای مسلّط، فعال، پرتحرک و مبتکر برای تحقق این اهداف داشته باشیم.