مطالبه‌گری مردم ضامن حفظ محیط زیست است

رهبر انقلاب در بیاناتی که در روز درختکاری و پس از غرس نهال داشتند، با اشاره مستقیم به مسئله اهمیت حفظ محیط زیست، نشان توجه به این موضوع را گنجاندن این مسئله در قانون اساسی کشور دانستند و بیان کردند: «ما جزو کشورهای معدودی هستیم که حفظ محیط زیست را در قانون اساسی‌مان داریم. در قانون اساسی ما، حفظ محیط زیست تصریح شده و این چیز مهمّی است؛ هیچ کس نبایستی این قانون را نقض کند، و این جزو امتیازات برجسته‌ی قانون اساسی ما است.» ۱۴۰۱/۱۲/۱۵
رسانه KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با دکتر علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست به بررسی جایگاه مسئله محیط‌زیست در اسناد بالادستی و اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی در کشور پرداخته است.
 
جایگاه مسئله حفظ محیط‌زیست در سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب و دیگر اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟
در اسناد بالادستی اعم از اصل پنجاهم قانون اساسی، سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب و نهایتاً برنامه‌ی تحولی دولت سیزدهم، بحث حفاظت از محیط‌زیست پرداخته شده و ما مکلفیم بر اساس آن کارمان را انجام بدهیم و سیاست‌گذاری‌ها و ریل‌گذاری سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور بر این اساس باشد. ما در برهه‌های مختلفی شاهد تأکیدهای رهبر انقلاب برای مسئله حفظ محیط‌زیست بوده‌ایم و از زاویه بیانات ایشان وقتی نگاه می‌کنیم، مکرر و با کلیدواژه‌های به‌روز نسبت به مسائل محیط‌زیستی اشاره داشته‌اند و تکالیف ما را مشخص کردند. سازمان حفاظت از محیط‌زیست هم در این سال‌ها سعی کرده این اسناد بالادستی را به نحو مطلوب سرلوحه‌ی کار خودش قرار بدهد. ما تقریباً منبعث از همه‌ی این اسناد بالادستی سند برنامه‌ی تحولی دولت سیزدهم در بخش محیط‌زیست را آماده کردیم که ان‌شاءالله به زودی از آن رونمایی می‌شود.
 
یکی از محورهایی که در سیاست‌های کلی ابلاغی رهبر انقلاب اهمیت بالایی دارد اطلس زیست‌بوم کشور هست. کار تهیه، تدوین و تنظیم این اطلس به کجا رسیده؟
در این قسمت متأسفانه کار هنوز به نتیجه نرسیده. مواد اولیه‌اش خیلی خوب آماده شده و حدود ۱۶۷ تا نقشه با مقیاس یک‌پنجاه‌هزار و یک‌صدهزار تهیه شده و در سامانه‌ی سازمان قرارگرفته است. الان بحث تولید نقشه‌های متعدد دیگر است که با روی‌هم‌گذاری چندین نقشه با هم بشوند اطلس جامع. خوشبختانه این زیرساخت‌ها کاملاً آماده شده و سامانه کاملاً‌ شکل گرفته است.

یک بحث اساسی دیگر هم که دنبالش کردیم و خوشبختانه حدود دو ماه قبل رونمایی کردیم بحث نقشه‌ی ارزش‌گذاری محیط‌زیستی شش تا از استان‌های کشور بود؛ که یک بازه‌ی زمانی هجده‌ماهه یا یک و نیم ساله هم فرصت دادیم که ان‌شاءالله کل کشور تحت پوشش قرار بگیرد.

ما رویکردمان این است که بعد از تهیه نقشه‌ی ارزش‌گذاری اقتصادی، نقشه‌ی توان زیست‌بوم کشور را هم بر مبنای این نقشه آماده کنیم. پس‌ازآن شرایط را به نحوی آماده بکنیم که سازمان محیط‌زیست سراغ بقیه‌ی دستگاه‌ها برود.

یکی از سیاست‌های کلانی که داریم توان سازمان را برای آن آماده می‌کنیم این است که سازمان محیط‌زیست از حالت مشتری مداری به سمت مطالبه از دستگاه‌های دیگر برود. می‌خواهیم برای دستگاه‌های اجرایی کشور نقشه‌های گوناگون محیط‌زیستی را آماده کنیم و برویم سراغشان. تکلیف کنیم که دستگاه‌ها، نقشه‌های توسعه‌ی خودشان را برای بازه‌های زمانی ده‌ساله، بیست‌ساله، پنجاه‌ساله‌ی آینده‌ی کشور به ما بدهند تا ما بر اساس اطلس زیست‌بوم و نقشه‌های زیست‌محیطی خودمان، بهترین گزینه‌ها را برای طرح‌های توسعه‌ای کشور انتخاب و اعلام کنیم.
 
رهبر انقلاب در بیانات سال گذشته به‌طور مشخص درباره حفاظت از وضعیت آب‌وخاک کشور، حیات‌وحش و استفاده از انرژی‌های غیرفسیلی تذکرهای صریحی دادند. در این بخش چه اقداماتی انجام شده یا در دست انجام است؟
خب ما کشوری هستیم که خشک و نیمه‌خشک است. فلات و دشت و این پهنه‌ی ایران را اگر در نظر بگیریم یک پهنه‌ای است با خصوصیات جغرافیایی بسیار متنوع. از دماوند و قله‌ی دماوند تا چاله‌های ایران، مرکزی با تنوع پوشش گیاهی، تنوع پوشش جانوری‌مان، تنوع فرهنگی بالا که برخاسته از محیط‌زیستشان است.

کشور ما الان تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد. تغییر آب‌وهوا در یک بازه‌های زمانی کوتاه اتفاق می‌افتد اما تغییر اقلیم یک پدیده‌ی طولانی‌مدت است؛ یعنی شاخصه‌هایی مثل بارش و درجه‌ی حرارت که دو شاخصه‌ی اصلی تغییر اقلیم هستند دارند دستخوش تغییر می‌شوند.

در کشور ما الان هم در بعد درجه‌ی حرارت، به‌طور میانگین یک و نیم درجه تقریباً‌ افزایش پیدا کرده، هم بارش‌های با شدت کمی داریم که گاهی هم بارش‌های سیل‌آسا هستند؛ این‌ها اثرات تغییر اقلیم است. قبلاً هرسال در زمستان مثلاً دی‌ماه به‌عنوان سردترین ماه سال بود اما الان دیگر شاید این جا‌به‌جا شده باشد. بارش‌هایی که قبلاً در اسفندماه داشتیم الان شاید در اردیبهشت‌ماه بیاید. این تغییرها تمام بنیان‌های حیات ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

برای این تغییرات اقلیمی چه باید بکنیم؟
باید مدیریت کنیم، ببینید ما باید یا خودمان را انطباق بدهیم و سازگاری حاصل بکنیم. از آن‌طرف باید کارهایمان را آن درصدی که ناشی از عملکرد خودمان است اصلاح کنیم. من و شما به‌عنوان انسان بهره‌برداری که آمدیم قرار گرفتیم در این موقعیت آمدیم این قوانین طبیعی را به هم زدیم.

ما الان در رده ده کشور اول دنیا در زمینه‌ی تولید گازهای گلخانه‌ای هستیم؛ یعنی داریم جو را آلوده می‌کنیم. باید این را سامان بدهیم. اولاً روی خود کیفیت سوخت باید کار بکنیم. خوشبختانه در دولت سیزدهم در بحث کیفی‌سازی سوخت و بهینه‌سازی سوخت یک عدد بسیار عالی در بودجه ۱۴۰۲ گذاشته شده است.

از آن‌طرف بحث دیگری که وجود دارد بحث منابع آب‌وخاک است. خاک ما قیمت دارد؛ تنوع زیستی‌مان قیمت دارد. در یکی از بازدیدهایم از یکی از معادن سرب و روی کشور، به مدیرعامل آن معدن گفتم شما برای اینکه یک تن سرب و روی به دست بیاوری چه حجمی از خاک این منطقه را به هم می‌زنید؟ گفت چهل تن. من به ایشان گفتم همین حیوان‌هایی که در این منطقه بودند، حیات‌وحشی که اینجا بوده و با این صنعت شما از بین رفته است. در کشور ما هر یک دانه‌ی حیات‌وحش هفده هزار دلار است؛ در پاکستان شصت هزار دلار و در اروپا صد و هفده هزار دلار است. این‌ها را ارزش‌گذاری اقتصادی انجام بدهید. ببینید در این خاک من و شما خیلی مؤثریم.
 
سایر دستگاه‌ها چقدر به سیاست‌گذاری‌ها و حرف‌های سازمان محیط‌زیست گوش می‌کنند؟
ما در دولت روز اول در دولت یک میثاق با هم بستیم. گفتیم هیچ پروژه‌ای و هیچ طرحی بدون پیوست محیط‌زیستی و گزارش ارزیابی محیط‌زیستی یا مجوز محیط‌زیست کلنگش به زمین نمی‌خورد.

ببینید در دولت سیزدهم هیچ طرحی بدون مجوز الان کلنگ نخورده است. ما طرح‌های بدون مجوزی که ۴۱۱ تا طرحی که شما دیدید در رسانه‌ها آمدند ما اعلام کردیم در یک بازه‌ی زمانی طولانی‌مدت شاید سی چهل ساله بوده؛ یعنی یک وقتی بوده که حتی ما در حقیقت اصلاً قانون ارزیابی محیط‌زیستی را نداشتیم. بحث‌های آئین‌نامه‌ی مجوز محیط‌زیستی را واقعاً نداشتیم.

ارزیابی شما از وضعیت فعلی گونه‌های گیاهی و جانوری چیست؟
وابستگی اصلی حیات‌وحش کشور و دنیا به اقلیم است. در بحث تغییرات اقلیمی هم کشور ما تحت‌تأثیر قرارگرفته است. الان گونه‌های گیاهی دارند خودشان را انطباق می‌دهند با شرایط جدید. این دگردیسی دارد در پوشش گیاهی‌مان اتفاق می‌افتد.

بحث دومش ما انسان‌ها هستیم که از حیات‌وحش استفاده می‌کنیم. واقعاً الان مردم دیدگاهشان نسبت به محیط‌زیست خیلی تغییر پیدا کرده و خودشان شدند یکی از حافظین محیط‌زیست و مطالبه‌گرند. اگر مشکلی وجود دارد در سازمان‌ها و مسئولان است.

با این روحیه‌ای که خوشبختانه مردم الان خودشان مطالبه‌گر هستند و خودشان حفظ حیات‌وحش را انجام می‌دهند، اتحاد و انسجام مردم را در بحث محیط‌زیست می‌بینیم. گونه‌های در معرض خطر مثل شیر ایرانی و ببر مازندران دهه‌های پیش متأسفانه از بین رفته‌اند اما مثلاً یوز ایرانی یک گونه‌ی در معرض خطر بود و الان در حال احیاست. خوشبختانه ما الان هفت قلاده یوز ماده در منطقه‌ی توران رصد کردیم که این‌ها اصلاً بعضی‌هایشان چند تا توله همراهشان است. خودشان در طبیعت زادوولد کردند؛ این یک دستاورد خیلی عالی است. این چرخه‌ای که الان در بحث یوز جریان دارد یک چرخه‌ی بسیار عالی بود که ما در کشور داشتیم و مورد حمایت مردم است.