شهادت، تصویر مسلمان ایرانی را تقویت کرد

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران کنگره شهدای قم با توصیف مجموعه معارف و ابعاد وسیع کلمه شهید فرمودند: «شهید و شهادت از جمله‌ی چیزهایی است که هویّت ملّی را برجسته میکند و رتبه‌ی هویّت ملّی را بالا میبرد.» ۱۴۰۱/۰۸/۰۸
رسانه KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با آقای دکتر غلامرضا جمشیدی‌ها، استاد دانشگاه تهران، نگاهی به نقش مفهوم شهادت در ارتقای هویت ملّی کشور داشته است.

یکی از مؤلفه‌های جامعه ایرانی که در طول سال‌های قبل از انقلاب کم‌رنگ شد، عنصر هویت جمعی و ملّی بوده است. مبارزات انقلاب و مجاهدت‌های مردم دوران دفاع مقدس عرصه‌ای برای تقویت هویت ملّی در جامعه ایران شد. با این توصیف شهید و شهادت چگونه هویت ملّی را برجسته‌تر می‌کنند؟
انقلاب اسلامی ایران در شرایطی شکل گرفت و به منصه ظهور رسید که در دنیا کمتر کسی وقوع آن‌را پیش‌بینی می‌کرد. در مباحثی که میان متفکران آن زمان مطرح بود، چنین آینده‌ای پیش‌بینی نمی‌شد؛ اما این انقلاب به وقوع پیوست. این نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی یک معجزه در تاریخ است. در آن زمان، از لحاظ سیاسی دو ابرقدرت در جهان وجود داشت؛ یکی ابرقدرت شرق و یکی غرب که آمریکا بود. در بحث‌های نظری آن دوره، ایمان جایگاه چندانی نداشت. بر این اساس، کسی فکر نمی‌کرد نام خدا دوباره بر سر زبان‌ها قرار بگیرد و منشأ اثرات و تحولات فکری و سیاسی و انقلاب شود. به اعتقاد من، انقلاب اسلامی ایران با لطف خدا پیروز شد و هنوز هم خداوند حامی آن است. یک وجه مشترک در همه انسان‌ها داریم که کُلُّ مَولودٍ یُولَدُ على الفِطرَةِ یعنی همه انسان‌ها براساس فطرت خدایی به دنیا می‌آیند ولی اینکه چگونه این فطرت نسبت‌به هویت انسان شکل بگیرد، به آن بستگی دارد که والدین ما چه چیزی را به ما می‌آموزند. یعنی پدر و مادرها چه مبانی نظری‌ای را به فرزندان خود منتقل کرده‌اند. اگر در زندگی شهدا تأمل کنید، خواهید دید که بسیاری از آنها در خانواده‌های مؤمن پرورش یافته‌اند. در زمانی که امکانات مالی و اقتصادی چندانی وجود نداشت، این افراد با دست خالی به جنگ رژیم سیاسی‌ای (رژیم بعث) رفتند که ابرقدرتی مثل آمریکا از آن حمایت می‌کرد.

این انقلاب با انگیزه‌ای اساسی به وقوع پیوست؛ همین انگیزه اساسی بود که افراد را به صحنه آورد. ارزش‌های روحی و مبانی فکری کسانی که در راه پیروزی انقلاب به شهادت رسیدند، براساس شهادت‌طلبی بود؛ رهبر انقلاب اسلامی هم وقتی از هویت سخن می‌گویند به ارزش‌های ملّی، دینی، انسانی و اخلاقی اشاره می‌کنند. هویت مجموعه تمام این موارد است.

شهادت تصویر مسلمان ایرانی را تقویت کرد. ارزش‌هایی که شهدا آفریدند این بود که ایرانی یعنی جسور و نترس، پایدار و آرمان‌گرا. وقتی کسی برای اصول شهید می‌شود یعنی پَستی‌ها را زیر پا می‌گذارد و برای ملّت خود شهامت می‌آفریند؛ به همین دلیل است که شاید افرادی اهل شهادت‌طلبی نباشند، ولی شهدا را دوست دارند. زیرا شهدا از خود گذشتند. پس به‌طور طبیعی شهید و شهادت مُقوّم هویت ملّی است.

چگونگی ایجاد روحیه شهادت‌طلبی هم در مرحله اول به عهده خانواده و در مراحل بعد، نهادهای مختلف اجتماعی است. اما اصل بر تربیت و تعلیم خانواده است.
 
چه نیرویی باعث می‌شود این ظرفیت در یک جامعه به وجود بیاید و تحت‌تأثیر کلمه شهید و شهادت لایه‌های هویتی یک کشور با همدیگر پیوند بخورد؟
یکی از ویژگی‌های انسان آن است که بسیار خودخواه است. در این طبیعت نفس‌پرستی، ظلم و ... وجود دارد. اگر فطرت انسان پرورش نیابد، ممکن است تحت‌تأثیر طبیعت قرار بگیرد. مثلاً فرد در مقابل کشورهای بزرگی چون آمریکا و اروپاییان احساس ضعف می‌کند. پیش از انقلاب در ارتش، افراد بسیار خود را در مقابل آمریکاییان و افسران آمریکایی ضعیف می‌پنداشتند و دست‌کم می‌گرفتند. معمولاً استعمارگران اروپایی‌ و آمریکایی‌ها برای ایجاد سلطه خود بر دیگر ممالک مردم آن مناطق را تحقیر می‌کنند. امام خمینی رحمةالله‌علیه و رهبر انقلاب اسلامی این نظرات تحقیرآمیز را نمی‌پذیرفتند. اگر افراد جامعه بی‌تعصب باشند، آن جامعه باقی نمی‌ماند. وقتی افرادی ازخودگذشتگی انجام می‌دهند و همه‌چیز خود را در راه خدا و ملّت می‌دهند، خداوند محبت آنها را در دل‌ها می‌افکند. اگر ما در مسیر خداوند باشیم، او خود راه را در مقابل ما باز می‌کند. پایبندی به ارزش‌های الهی، فداکاری، تواضع و بی میلی به پست و مقام، باعث شد شهید حاج قاسم سلیمانی در نگاه مردم بزرگ شود. بسیاری از افرادی که هم‌عصر او بودند جهانی نشدند ولی شهید سلیمانی شخصیتی جهانی شد. او حتی بر سنگ قبرش گفت که بنویسند: سرباز قاسم سلیمانی. اخلاص باعث همدلی می‌شود و وقتی همه می‌بینند که شهید سلیمانی با همه امکاناتی که می‌توانست در اختیار داشته باشد، ساده زندگی کرد. از همین روی برای او محبوبیت ایجاد می‌شود؛ بنابراین شهادت می‌تواند در جامعه همدلی ایجاد کند، درعین حال که خداوند زمینه‌های همدلی را به وجود می‌آورد. زندگی در این دنیا خلاصه نمی‌شود؛ ما باید از آن بگذریم تا به اعلی علیین برسیم.
 
رهبر انقلاب در دیدار دست‌اندرکاران کنگره شهدای قم، تصریح کردند که آنچه از داستان شهدا و شهادت ما به گوش مردم دنیا رسیده است، باعث شده تا عظمت ملّی ما در چشم جهانیان برجسته‌تر شود و هویت ما درخشنده‌تر شود. این اثرگذاری بین‌المللی چه فرصت‌هایی را ایجاد می‌کند؟
در دوران پیش از انقلاب، قایق‌های توپدار مشهور بودند و آمریکا برای ترساندن کشورهای خلیج‌فارس با ناوهایش وارد این منطقه نمی‌شد، بلکه با قایق‌های توپدار به اینجا می‌آمدند. مردم منطقه از آمریکا بسیار می‌ترسیدند. آن قایق‌ها باعث می‌شدند مردم به‌شدت بترسند. وقتی بعد از انقلاب، سربازان متجاوز آمریکایی توسط  پاسداران سپاه دستگیر شدند، آنها بسیار ترسیده بودند و آرزو می‌کردند هرچه زودتر رها شوند. این به آن معناست که تصویری که آمریکا از مردم ایران دارد تصویر مردمی پرقدرت و باشهامت است. رهنمودهای بزرگان در اصلاح هویت جامعه بسیار مهم است. انقلاب ترس و تحقیری که از دوران طاغوت در مواجهه با آمریکا در دل نخبگان جامعه کاشته شده بود را از بین بردند. این افراد اگر در زمانه دیگری بودند، شاید از آمریکا می‌ترسیدند. رهبر انقلاب در جایی فرمودند دوران بزن‌دررو تمام شده است. بنابراین شهادت به ما هویت می‌بخشد و از ما ملتی برجسته در دنیا می‌سازد. امام‌خمینی ‌رحمةالله‌علیه آمریکا را وحشی خوان،. زیرا آنها هرجا رفته‌اند جز خرابی، قتل و غارت اثری برجا نگذاشته‌اند.