امام جمعه باید با همه مردم پدرانه رفتار کند

رهبر انقلاب اسلامی، در دیدار اخیر با جمعی از ائمه جمعه سراسر کشور، به تشریح بعضی از ملاحظاتی که باید از جایگاه امام جمعه و تریبون نماز جمعه مد‌نظر قرار گیرد پرداختند و فرمودند: «نماز جمعه به خاطر خصوصیّاتی که دارد، یک فریضه‌ی صد درصد استثنائی است؛ ما شبیه نماز جمعه هیچ چیز نداریم.» ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
رسانه KHAMENEI.IR بر همین اساس، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن عاملی، امام جمعه اردبیل داشته است.

 رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اخیر با ائمه جمعه، نماز جمعه را یک فریضه صد درصد استثنائی خواندند. نمازجمعه چه خصوصیاتی دارد که نسبت‌به سایر فرائض دینی باید آن‌را ممتاز و استثنائی دانست؟
نماز جمعه جزو شعائر است. شعائر یعنی هر چیزی که حیات اجتماع دین را حفظ و احیا می‌کند. ما مأمور هستیم اولاً در حوزه زندگی شخصی عبادت داشته باشیم اما دین فقط در آنجا تمام نمی‌شود. دین باید حیات اجتماعی داشته باشد. هر چیزی که نشانه کارکرد اجتماعی دین باشد جزو شعائر است. در قرآن کریم نسبت به شعائر تأکیدات ویژه‌ای وجود دارد «ذَٰلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ.» لذا دین ما برای اجتماعات ثوابی را درنظر گرفته که برای عبادات فردی وجود ندارد. ثواب عبادات جمعی مثل ثواب نماز جمعه، نماز عید فطر، نماز عید قربان و همچنین حج محیرالعقول است. این موارد هریک نشان‌های کارکرد اجتماعی دین هستند. خواهری که حجابش را رعایت می‌کند این کار او جزو شعائر است. برای حجاب در برخی کشورهای اروپایی جریمه وضع می‌کنند،‌ چرا؟ درحالی‌که اگر یک خانم بالاتر از حجاب را داشته باشد اما نه به‌عنوان دین با آن کاری ندارند. چون این نشان از حیات اجتماعی دین دارد. در بعضی از کشورهای اروپایی برای گلدسته رفراندوم گذاشتند و تحریم کردند. کلیسا هم گنبد دارد ولی گلدسته فقط مخصوص اسلام است؛ بنابراین گلدسته هرجا باشد نشان می‌دهد که آنجا اسلام حضور دارد و کارکرد اجتماعی دین را نشان می‌دهد. به‌همین‌دلیل آنها نسبت‌به مناره و گلدسته حساس‌اند.

نماز جمعه هم جزو همین شعائر است. نماز جمعه حیات اجتماعی دین را می‌رساند. جمعیت زیادی از مردم آنجا حاضر می‌شوند، مطالب بصیرتی را می‌شنوند، آگاه می‌شوند، با مصالح امت و ترفندهای دشمن آشنا می‌شوند. خطیب طبق حدیث امام رضا علیه‌السلام باید خبر آفاق را به مردم برساند و از این جهت نمازجمعه برکاتی دارد که هیچ پدیده‌ای ندارد. درحالی‌که عید فطر یکبار در سال است ولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود که من حاضرم چندین‌بار عیدفطر را از دست بدهم ولی عید جمعه را از دست ندهم. این یکی از وجوه استثنایی بودن نماز جمعه است که رهبر انقلاب اسلامی هم به این ویژگی اشاره داشتند. دلیلش همین روایت است. آن‌قدر استثناست که امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌گوید حاضرم آن اعیاد را از دست بدهم ولی نمازجمعه را از دست ندهم. به‌همین‌دلیل اگر ما نماز جمعه را تقویت کنیم، شعائر دین و حیات اجتماعی آن را حفظ کرده‌ایم و این امر برای صاحب شریعت بسیار بسیار مهم است. می‌بینید که احزاب و گروه‌ها چقدر پول خرج می‌کنند، برای اینکه چند نفر جمعیت را جمع کنند شیرینی و میوه می‌گذارند اما آن جمعیتی را که برای نماز جمعه جمع می‌شوند را نمی‌توانند جمع کنند. خدای متعال نماز جمعه را وضع کرده تا وسیله‌ای برای نقش برآب کردن ترفندها و حیله‌های دشمنان باشد. از این جهت هم نماز جمعه استثنایی است.

نماز جمعه یکی از مهم‌ترین حلقه‌های زنجیره‌ی قدرت نرم محسوب میشود و به تعبیر رهبر انقلاب اسلامی کوتاهی‌هایی در رابطه با قرار گرفتن نماز جمعه در جایگاه واقعی آن وجود داشته است برای جبران فاصله جایگاه فعلی نماز جمعه با وضعیت مطلوب آن چه کارهایی باید انجام داد؟
امام جمعه‌ها و جمعیت‌های خوبی هم داریم اما علی‌رغم تلاش‌هایی که انجام شده تا آن شرایط مد نظر هنوز فاصله هست. رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اخیر برخی از شاخص‌های لازم برای نماز جمعه‌ و امامت جمعه از قبیل سلوک اجتماعی، معنویت، تقوا و عامل به تقوا بودن و تخصص فرهنگی امام‌جمعه را بیان کردند. ایشان در دیدارهای دیگر هم بر این موارد تأکید داشته‌اند که اگر کسی اینها را جمع‌آوری، باب‌بندی تقریبی و دسته‌بندی کند مطلب مدون بسیار خوبی پدید می‌آید. برای مثال یکی از مطالبی که همواره مورد تأکید از سوی ایشان بوده مطالعه برای خطبه‌ها است، اینکه یک هفته مطالعه کنید دو تا خطبه بخوانید. یعنی چقدر خطبه باید پرمغز باشد. می‌دانید که اکنون اطلاعات مردم بسیار زیاد است. وقتی مردم می‌آیند می‌نشینند پای خطبه باید با دامن پر بلند شوند و اعتقادشان این باشد که من اگر یک هفته به نماز جمعه نروم، ضرر می‌کنم؛ یعنی امام‌جمعه آن‌قدر مطالب نفیس، پرفایده و مفید می‌گوید که فرد احساس می‌کند که نه خودم و نه بچه‌هایم نباید محروم شویم. باید بچه‌ها را برای غوغایی که از همه جا فتنه برای سر ما فتنه‌های فرهنگی تربیتی می‌بارد تربیت کنیم. نماز جمعه باید پناهگاهی باشد که بچه‌ها بیایند و رشد عقلانی-معنوی پیدا کنند. یکی از بهترین محل‌های تربیتی و علمی نماز جمعه است. رهبر انقلاب اسلامی بر غنای محتوای خطبه تأکید دارند؛ یعنی خطبه اگر پربار نباشد، اصلاً رکن اصلی نماز جمعه به هم ریخته است. بعضی نماز جمعه‌ها داریم مردم می‌آیند به خطیب گوش نمی‌دهند و با هم صحبت می‌کنند تا خطبه تمام بشود، بعد نمازشان را می‌خوانند. یک ملاحظه و توصیه دیگری که رهبر انقلاب به ائمه جمعه داشته‌اند طولانی نشدن خطبه‌ها است. خطیب جمعه می‌تواند بخشی از مطالبش را در خطبه‌های هفته‌ی آینده بیان کند.

وجه دیگر دیدار اخیر توصیه‌هایی بود که رهبر انقلاب درباره منش و سیره شخصی و فردی ائمه‌جمعه مطرح کردند.
درباره‌ی اوصاف امام جمعه فرمودند پدر است و رفتار پدرانه با همه دارد. معنی‌اش چیست یعنی درد امت را باید درد خودش بداند. هیچ‌وقت تماشاگر نیست؛ امام‌جمعه نباید تماشاگر باشد. امام جمعه تماشاگر بی‌رحم است. جامعه‌ای که تماشاگر ناهنجاری‌هایش باشد جامعه‌ی بد و بی‌رحمی است. وقتی که امام‌جمعه پدر شد معنی‌اش این است که این جناح و آن جناح اصلاً برایش معنا ندارد. یک پدر باید از همه‌ی فرزندان خود حمایت کند. امام‌جمعه نباید به جناحی متمایل شود. جناح‌ها می‌روند، اما امام‌جمعه می‌ماند.

دوم این است که نباید از امت فاصله بگیرد. اگر امام‌جمعه از امت فاصله گرفت دیگر بیگانه است. نباید انتظار داشته باشد که مردم بیایند از او معنویت بگیرند. فاصله گرفتن از مردم گاهی با آداب و رسومی است که برای فرزندانش درست می‌کند و خارج از استطاعت اوست، مثل منزل و خودرویی که سوار می‌شود، یا اینکه خودش را در اختیار مردم قرار نمی‌دهد که به این حالت احتجاب می‌گویند. یعنی در حجاب غلط رفتن. همه اینها امام جمعه را از امت جدا می‌کند.

سوم اینکه امام‌جمعه باید حلقه‌ی واسط بین ملت و دولت باشد. درد مردم را به دولت برساند. خوف از خدا تمام وجودش را بگیرد. هم خوف از خداوند، هم خوف از ابدیت. تخصص فرهنگی داشته باشد.

چهارم اینکه عقلانیت در رفتارش موج بزند. این مسئله خیلی مهمی است. پنجمین صفت این است که خوف و خشیت خداوند تمام وجودش را بگیرد. ششمین مورد تخصص فرهنگی داشتن است، دوران بی‌برنامه و فله‌ای کار کردن گذشته است. هفتمین مورد آلوده نشدن به دنیاست. رهبر انقلاب راضی به توسعه زندگی ائمه جمعه بیشتر از مردم متوسط نیست. من سالهای متمادی با روزانه هزارتومان حقوق کار کردم.

خطیب جمعه در تبیین مبانی انقلابی و پاسخگویی به شبهات نسل جوان چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
عرض کردم که امام‌جمعه نباید بی‌برنامه کار کند و باید تخصص فرهنگی داشته باشد. فرهنگ در کشور ما دو تا مشکل دارد. اول اینکه به فرهنگ به چشم تخصصی نگاه نکردند. دوم نرم افزار لازم برای شرائط و مکان‌های خاص فرهنگی مختلف طراحی نشده است. سلیقه مدیران محلی برای حل مشکلات نتیجه نمی‌دهد. باید گروه‌های متخصص نرم‌افزارهای لازم فرهنگی را برای اجرا در اختیار مدیران محلی قرار بدهند.

اگر امام‌جمعه نسبت به مسائل اشراف خوبی داشته باشد، خطیب توانمندی باشد، صنایع ادبی را بشناسد، واقعاً‌ مثل یک خطیب زبردست بداند چطور به بحث وارد و چطور از آن خارج شود، بر روحیات و ذهنیات مردم، تلقیات مخاطب و بر اتفاقات محیط و شهر خودش اشراف داشته باشد. من کتابی نوشته‌ام به نام «سحر بیان» که ۱۱۰ فن خطابه را در آن‌جا ذکر کرده‌ام. امام‌جمعه اگر با شبهات هم آشنا باشد کارش بسیار راحت است. در این زمینه دست ما پر است، برای مثال رهبر انقلاب در مسئله زن فرموده‌اند که ما دفاع نداریم هجوم داریم، در هیچ بحثی در انفعال قرار نداریم ولی تبیین، تبیین هنرمندانه، حکیمانه و تبلیغ دین کار همه است. تبلیغ کار همه است. کار ما تبیین حکیمانه است. اگر دین را حکیمانه تبیین کنیم، صددرصد نتیجه خواهیم گرفت.