پنجشنبه‌های غیررسمی

ارتباط حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با آحاد مردم خصاصاً نخبگان و خواص جامعه، سابقه‌ای طولانی دارد و ریشه‌های آن به پیش از انقلاب بازمی‌گردد. حتی زمانی که حکومت طاغوت بر ایران حاکم بود، رابطه‌ی ایشان با دانشجویان و طلاب برجسته، ادیبان و روشنفکران، و فعالان سیاسی و مذهبی، رابطه‌ی پررنگ و گسترده بود که خیلی از همان رابطه‌ها تا امروز هم پابرجاست.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به موازات آنکه نقش خواص و نخبگان و جریان مردمی انقلاب اسلامی برجسته‌تر شد، دایره‌ی چنین ارتباطاتی با قشرهای مختلف مردم افزایش یافته و در دوران ریاست جمهوری نیز، دیدار با فعالان فرهنگی و علمی، تبدیل به یکی از برنامه‌های مستمر ایشان شد.
اصرار و تاکید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر رابطه‌ی دوسویه با مردم و نخبگان، در دوران رهبری ایشان نیز ادامه پیدا کرده و نقشی مضاعف در پدیده‌های اجتماعی پیدا کرده است؛ چرا که شنیدن بی‌واسطه‌ی دیدگاه‌ها و دغدغه‌های افراد در سطوح مختلف، شناخت دقیق‌تری را از آنچه در متن جامعه اتفاق می‌افتد به همراه دارد.
اما در سال‌های اخیر، پدیده‌ی دیدارهای پنجشنبه‌ای، ساختاری جدید به این تعاملات دوسویه افزوده که هم کارکرد انگیزه‌بخشی به فعالان جامعه و نخبگان انقلابی را دارد و هم فرصتی است برای پاسخ به سوالات و ابهامات برخی افراد.
البته هدف از برگزاری این دیدارها، صرفا آشنایی و مواجهه با آدم‌ها و چهره‌ها نیست و علاوه بر کارکردهایی که پیشتر ذکر شد، محتوای جدی و کارشناسانه جلسات در جهت‌گیری‌ها و سیاست‌های جامعه نقش موثری داشته است. علاوه بر این، شاید بتوان گفت که شکوفایی بسیاری از حضار جوان در این دیدارهای محفلی، میوه‌های سخنان و گفتمانی است که در همین نشست و برخاست‌ها ایجاد شده است.
به همین منظور، پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در مصاحبه با حجت‌الاسلام و المسلمین رضا غلامی، به بررسی اثرات و اهداف جلساتی تحت عنوان دیدار‌های پنج‌شنبه‌ای می‌پردازد.

هدف از برگزاری دیدارهای پنج‌شنبه با رهبر انقلاب چیست و بفرمایید که فرآیند برگزاری آن به چه نحوی است؟
تا الان صدها دیدار با رهبر انقلاب برگزار شده، امّا دیدارهای پنج‌شنبه‌ از سه جهت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. اوّلی به جهت ارتباط نزدیک و ساده و صمیمی با رهبر بزرگوار انقلاب است، دومی به‌جهت گفت‌وگوهایی که در این دیدارها انجام میشود با ایشان و سومی به‌‌جهت تخصصی‌بودن دیدارها؛ به نظر من از این سه جهت این دیدارها در مقایسه با سایر دیدارهایی که تا الان برگزار شده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تا قبل از آمدن ویروس منحوس کرونا، حدود پنجاه دیدار پنج‌شنبه‌ای برگزار شد و البته از جهت زمانی پشت‌سرهم نبود و در ظرف حدوداً پنج سال برگزار شد و در این دیدارها طیف‌های مختلفی عمدتاً از جوانان انقلابی مثل دانشمندان، مخترعین، اساتید حوزه و دانشگاه، جهادگران، هنرمندان، ادبا، شعرا، ناشرین، مترجمین، اصحاب رسانه، اعضای اندیشکده‌ها و غیره حضور پیدا کردند.

در بین افرادی که شرکت کردند، سلائق و ذائقه‌های گوناگونی را مشاهده می‌کنیم. دوستانی هم که دست‌اندرکار بودند و مسئولیت برگزاری نشست‌ها را به عهده داشتند، تلاش‌شان بر این بود کسانی را در این دیدارها دعوت کنند که یک حرف نویی یا کار فوق‌العاده‌ای در رشته‌ی تخصصی خودشان انجام داده باشند که این دیدارها از یک کیفیت مناسبی برخوردار باشد. ضمن اینکه یک دیدار کوچک و ساده و صمیمی طبعاً خیلی نمی‌تواند پرتعداد باشد و تعداد کسانی که دعوت می‌شوند اندک است، برای اینکه صمیمیت و سادگی جلسه حفظ شود. مهم‌تر از همه‌ اینکه اعضای جلسه بتوانند به‌راحتی با رهبر بزرگوار انقلاب گفت‌وگو کنند و ارتباط برقرار کنند تا نتایجی که انتظار می‌رود ان‌شاءاللّه محقق شود.

من این دیدارها را یکی از مظاهر روشن رابطه‌ی امامت و امت در اندیشه‌ی سیاسی اسلام تلقی می‌کنم. درواقع امام و رهبر در جامعه‌ی اسلامی با اقشار گوناگون مردم، اعم از عامه و نخبگان بی‌پرده ارتباط برقرار می‌کند، از مسائل و دردهای جامعه کاملاً باخبر است، از عمق و پیچیدگی‌های تحولات اجتماعی آگاهی دارد، در مواجهه‌اش با مردم هیچ‌گونه تکبّری ندارد، با مردم مثل پدر مهربان برخورد می‌کند و با تکلّف حرف نمی‌زند، کسی در بیان نظراتش در حضور امام و رهبر امت لکنت زبان پیدا نمی‌کند و در حضور خودش اجازه‌ی تملق‌گویی به کسی نمی‌دهد و با سعه‌ی صدر نقدها را می‌شنود. مهم‌تر از همه اینکه از خوشحالی مردم خوشحال می‌شود و از ناراحتی آن‌ها ناراحت می‌شود. به نظر من این رابطه‌ی بسیار مترقی و متعالی که ما بین امام و امت در اندیشه‌ی سیاسی اسلام داریم را در این دیدارها می‌شود به‌وضوح مشاهده کرد و شاید کم نظیر هم باشد، از این جهت که این ویژگی‌ها در مجموعه‌ای از دیدارها کنار هم قرار گرفته و به ما یک تصویر کامل و منسجم از ارتباط امام و امت ارائه می‌کند.

مطلب دیگری که می‌خواهم عرض کنم این است که این دیدارها ثمرات، آثار و برکات زیادی هم داشت. اوّل اینکه به بچه‌های انقلابی امید داد. خودباوری و اعتماد‌به‌نفس آن‌ها را بالا برد، انگیزه‌ی آن‌ها برای جهاد و مبارزه را دو چندان کرد و آن‌ها را در موضع حق ثابت‌قدم کرد. آن‌هایی که احیاناً تردیدی داشتند و گیجی‌ای در نوع نگاهشان به وجود آمده بود، اغلب در این دیدارها به‌ویژه بعد از شنیدن رهنمودهای رهبر انقلاب می‌گفتند که ما به ثبات ‌قدم لازم در راهی که می‌خواهیم حرکت کنیم دست پیدا کردیم.

دوم،‌ مرزهای دو جبهه‌ی حق و باطل را پررنگ‌تر و برجسته‌تر کرد. تنگ‌نظری‌ها و دگم‌اندیشی‌هایی که بخشی از آن هم طبیعی است و در حین کار به وجود می‌آید را از بین برد یا به‌شدت کاهش داد. این دیدارها مقصد یا بخشی از مقصد و نقاط کلیدی و حیاتی در مقصد را به بچه‌های انقلابی نشان داد و از مسیر درست برای رسیدن به این مقصد پرده‌برداری کرد. مهم‌تر از همه این است که تحمل سختی‌ها و دشواری‌ها را برای نیروهای انقلاب آسان کرد.

به هر حال حرکتی که ما داریم انجام می‌دهیم و راهی که داریم می‌رویم برای رسیدن به قلّه توأم با مشکلات و ناملایماتی هست که تحملش برای همه آسان نیست. خیلی‌ها ممکن است در وسط راه اذیت شوند و بعضاً بِبُرند، ولی این دیدارها خیلی نقش داشت که تحمل دشواری‌ها را برای نیروهای انقلاب آسان‌تر کند که بتوانند با یک انگیزه‌ی مضاعف و یک توان دو چندانی این راه پرفرازونشیب را ادامه بدهند.

بعد از این دیدارها در مواردی رهبر انقلاب بلافاصله پیام‌هایی را هم داده‌اند؛ یعنی این دیدارها به‌قدری موفق و تأثیرگذار بود که رهبر انقلاب ترجیح دادند علاوه بر سخنان کوتاهی که داشتند، در پایان دیدار یک پیام مکتوب هم بعداً بدهند. ایشان در ارتباط با دیدار کارگردانان، مستندسازان و جهادگران (نیروهای جهادی) پیام مکتوب دادند که شاید با فاصله‌ی یکی دو روز بعد از دیدار این پیام‌ها صادر شد. تحلیل محتوای این پیام‌ها و بررسی مفاد آن هم بسیار می‌تواند مفید و مؤثر باشد و به‌نوعی نقشه‌ی راه می‌تواند تلقی بشود برای کسانی که در میدان‌اند و نیازمند ارائه‌ی طریق تخصصی‌تر از طرف رهبر انقلاب هستند.

من فکر می‌کنم پخش دیدارهای پنج‌شنبه‌ای به شکل مستند جذاب و زیبا توانسته آثار بزرگی در جامعه داشته باشد. ده‌ها نقطه در این دیدارها هست و این مستند توانست نمایی از آن را ارائه کند که قابل بحث و گفت‌وگو است و حتماً می‌تواند مباحث ما در حوزه‌ی اندیشه‌ی سیاسی را فربه کند و پیام‌های متنوعی را به مخاطبان ما در داخل و خارج از کشور بدهد. مهم‌تر از همه این است که این دیدارها پایان نپذیرفته و ان‌شاءاللّه با برطرف‌شدن ویروس منحوس کرونا مجدداً دیدارهای پنج‌شنبه‌ای آغاز می‌شود. ده‌ها ایده وجود دارد که دیدارهای جدیدی برگزار شود. ان‌شاءاللّه این دیدارها ادامه پیدا کند و ثمرات و برکاتش همچنان ادامه داشته باشد.

شاید برای برخی سؤال باشد که تفاوت این دیدارها با دیدارهای عمومی رهبر انقلاب چیست؟ و همچنین انتخاب مهمانان در دیدارهای پنج‌شنبه‌ای به چه صورت است؟
ببینید دیدارهای عمومی با حضور هزاران نفر برگزار می‌شود و طبیعی است که خیلی امکان ارتباط دوطرفه آن هم از نزدیک و به شکل صمیمی و راحت وجود ندارد؛ امّا این دیدارها، دیدارهای هدفمندی است که با یک جمع کاملاً تخصصی برگزار می‌شود و این امکان وجود دارد که وقت قابل توجهی از این جلسات و نشست‌ها به صحبت‌های حضار اختصاص پیدا کند به‌ویژه اینکه من اطلاع دارم رهبر انقلاب نیز تأکید دارند که من علاقه‌مندم در این دیدارها شنونده باشم و عمده‌ی وقت اختصاص پیدا کند به دوستانی که در نشست حضور دارند. همین‌طور هم هست. تقریباً بیانات ایشان در اکثر نشست‌ها از یک ربع بیست دقیقه تجاوز نمی‌کند، مگر استثنایی باشد که تا نیم ساعت شده باشد، ولی عمده‌ی وقت به حضار اختصاص پیدا می‌کند. این یک تفاوت مهم با دیدارهای دیگر است. ضمن اینکه بعد از پایان دیدار که به نماز ختم می‌شود، وقتی رهبر انقلاب می‌خواهند به دفتر یا منزلشان بروند، حدوداً نیم ساعت در مسیر حرکت با حضار گفت‌وگو می‌کنند و رهبر با سعه‌ی صدر بسیار و کم نظیر می‌ایستند و با افراد تک‌تک صحبت می‌کنند و به تقاضاهایشان پاسخ می‌دهند. خود این نیم ساعت گاهی اوقات جذابیت و اهمیتش کمتر از دیدار نیست.

معمولاً افرادی که انتخاب می‌شوند این‌گونه است که مثلاً وقتی قرار است در موضوع مستند و مستندسازی یک جمعی خدمت رهبر انقلاب برسند، با مجموعه‌ی دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی و کسانی که در این عرصه اشراف و تسلّط دارند مشورت می‌شود و افرادی را بر اساس شاخص‌های مشخص پیشنهاد می‌کنند. بعد با خود این افراد صحبت می‌شود که آیا حرف نو یا کار فوق‌العاده‌ای دارند یا ندارند. نظرات جمع‌آوری می‌شود و نهایتاً متناسب با ظرفیتی که این جلسات دارد حدود سی چهل نفر حداکثر می‌توانند در این جلسات شرکت کنند. در جلسات اینکه چه کسی صحبت کند و چه بگوید هم کاملاً بین خود افراد توافقی است و به‌هیچ‌وجه دفتر رهبری مداخله‌ای نمی‌کند و افراد آزادند که صحبت کنند و نظراتشان را بیان بکنند. معمولاً قبل از برگزاری این نشست‌ها خود حضار با هم قراری می‌گذارند و در آن قرار با هم توافق می‌کنند که در مورد چه موضوعی صحبت کنند که هم تکراری نباشد و هم مبتلابه و مورد نیاز باشد.

این جلسات حدوداً دو ساعت‌ونیم طول می‌کشد که گاهی اوقات با نیم ساعت بعد از اتمام جلسه سه ساعت می‌شود. خیلی وقت‌ها هم کسانی که در حضور رهبر انقلاب نمی‌توانند همه‌ی حرفشان را بیان کنند، به شکل مکتوب باقی‌مانده یا متن کامل صحبتشان را به هر شیوه‌ای که دوست دارند تقدیم می‌کنند که در خیلی از موارد رهبر انقلاب وقت می‌گذارند و مطالعه می‌کنند و نظراتشان را روی آن می نویسند؛ امّا نکته‌ی مهمی که باید به آن توجه کرد این است که مباحث این جلسات هم توسط رهبر انقلاب، هم توسط دفتر ایشان پیگیری می‌شود و این‌طور نیست که در جلسه موضوع مهمی مطرح شود و مورد بی‌توجهی قرار بگیرد، ‌بلکه تک‌تک موضوعات مطرح‌شده، نامه‌ها و مطالب، مطالعه و پیگیری می‌شود و در حدی که لازم، درست و به‌جا باشد دنبال می‌شود. الحمدللّه این دیدارها منشأ تحرکات خوب در دستگاه‌های مختلف هم بوده است.

در مستند غیررسمی بخشی از ارتباط نخبگان، هنرمندان و اهالی علم و فرهنگ با رهبر انقلاب نمایش داده شد و این برای طیف های متنوعی از عوام و خواص مردم جالب توجه بوده است. آیا این نوع ارتباط جدید و مخصوص همین دیدارهای پنج شنبه‌ای بوده؟
اولاً ارتباط رهبر انقلاب با نخبگان محدود به این جلسات و دیدارها نمی‌شود. ایشان از ابتدای رهبری تا الان ارتباطات وسیعی به طرق و اشکال مختلف، چه ارتباط مکتوب و چه ارتباط حضوری با نخبگان داشتند. حتی این‌طور نیست که قبل از دیدارهای پنج‌شنبه‌ای چیزی شبیه این دیدارها وجود نداشته باشد. اتفاقاً ایشان خیلی از نخبگان و سرآمدان حوزه‌ی فرهنگ و هنر و ادب و علم را دعوت می‌کردند یا خود آن‌ها تقاضا می‌کردند که با رهبر انقلاب دیدار کنند و ایشان می‌پذیرفتند. گفت‌وگوها و تعاملاتی از این دست همیشه بوده و خیلی هم مؤثر و جذاب است.

 امّا دیدارهای پنج‌شنبه‌ای یک شکلی به این ارتباطات داده و هدفمندتر و مثمرثمرتر کرده است. این دیدارها تلاش کرده که عده‌ی بیشتری بتوانند امکان ارتباط و گفت‌وگو با رهبری را داشته باشند، پس ارتباطات ایشان محدود نیست. ضمن اینکه ارتباط مکتوب هم یک بحث مفصلی دارد. در طول سال نامه‌ها و گزارشهای فراوانی از طرف نخبگان در رشته‌های مختلف برای رهبر بزرگوار انقلاب می‌آید که ایشان این‌ها را مطالعه می‌کنند و برای بخشی از آن دستور پیگیری می‌دهند. لذا ارتباط بوده و خواهد بود. به نظر من دیدارهای پنج‌شنبه‌ای یک نمونه‌ی جدید از ارتباطی است که ایشان مایل هستند برقرار کنند و ان‌شاءاللّه ادامه هم پیدا خواهد کرد.