جلوه‌های تمدنی اربعین در زیارت از راه دور

باتوجه به شرایط بیماری کرونا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همه مشتاقان اربعین را به زیارت از راه دور توصیه کردند و فرمودند: «دو سه زیارت مهم روز اربعین وارد است؛ روز اربعین، همه‌ی مردم بنشینند زیارت اربعین را با حال، با توجّه بخوانند و شِکوه کنند پیش امام حسین (علیه السّلام) و بگویند یا سیّدالشّهداء، ما دلمان میخواست بیاییم، نشد، وضع این جوری است تا یک نظری بکنند، یک کمکی بکنند.» ۱۳۹۹/۰۶/۳۱
زیارت از راه دور که بخاطر محدودیت‌هایی پیش می‌آید هم در روایات سفارش شده و هم ابعاد مختلفی از معنویت و عقلانیت پیروان اهل‌بیت را بازگو میکند. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید مفید حسینی کوهساری، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیة، در این گفتار، سه ویژگی مهم در زیارت از راه دور در اربعین امسال را بررسی کرده است که بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR متن آن را منتشر میکند.
 
۱- خودمان را در هر جای عالم در محضر امام حسین(علیه‌السّلام) بدانیم
زیارت اربعین امسال در شرایط کرونا تمرینی است برای درک این مطلب که «کُلُّ یَومٍ عاشورا وَ کُلُّ اَرضٍ کَربَلا». اصل زیارت، تقرّب به آستان ولی خدا و درک محضر نورانی امام است. زیارت حرکتی است برای ملاقات و زیارت مَزور که در قضیه‌ی اربعین، می‌شود حرکتی برای زیارت حضرت اباعبداللّه الحسین. در اربعین، ما این تمرین را در سالهای قبل داشتیم که در کل مسیرِ پیاده‌روی، یعنی از نجف تا کربلا یا از بغداد تا کربلا یا از بصره تا کربلا، تمرین می‌‌کردیم که در ۸۰ کیلومتر مانده به کربلا خودمان را در حرم ببینیم. در کل این مسیر، یعنی دهها کیلومتر دورتر از کربلا، ما تمرین می‌کردیم که خودمان را در حرم ببینیم و کل این مسیر را برای خودمان مسیر زیارت تلقی می‌کردیم. چرا؟ چون زیارت اربعین و پیاده‌روی اربعین را درک محضر حضرت اباعبداللّه می‌دانستیم. این نکته‌ی ظریف امسال توسعه پیدا کرده است. گویی اینکه نه تنها از دهها کیلومتر آن طرف‌تر، بلکه از صدها و هزاران کیلومتر آن طرف‌تر، همه‌ی عاشقان و دلدادگان اباعبداللّه دلشان را راهی مسیر پیاده‌روی کردند و خودشان را در محضر امام می‌بینند. لذا زیارت امسال تمرین درک محضر اباعبداللّه از راه‌های دور و در خانه‌های خودمان است.

امسال ما تمرین می‌کنیم که خانه‌های خودمان را حرم حسینی قرار بدهیم. این مفهوم یک مفهوم خیالی نیست. اگر به متون روایی خودمان و بلکه به آیات قرآن توجه کنیم، می‌بینیم که همه‌ی عالم محضر خداست و همه‌ی عالم هم‌زمان محضر ولی‌خدا هم هست. درحقیقت همه‌ی عالم محضر امام و محضر حضرت اباعبداللّه و محضر همه‌ی حضرات معصومین علیهم‌السلام است. اگرچه امسال همه‌ی ما دلگیر از این فراق اربعینی هستیم اما در عین حال یک کمالی در این فراق نهفته و آن کمال این است که تمرین کنیم همه‌ی عالم را محضر حضرت اباعبداللّه بدانیم که این گونه هست و همه‌ی عالم را عاشورا بدانیم و این شعار «کُلُّ یَومٍ عاشورا وَ کُلُّ اَرضٍ کَربَلا» را برای خودمان محقق کنیم.

زیارت امسال یک زیارتی است که در درون خودش، با همه‌ی سختی‌ها و مشکلات و دلتنگی‌هایی که به همراه دارد، یک پیشرفت و یک تعالی برای شیعیان به همراه دارد، تا عالم را محضر امام حسین(علیه‌السّلام) بدانیم و خودمان را در محضر امام بدانیم. آن‌وقت آن فرمایش حضرت امام که می‌فرماید: «همه‌ی عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.» این برای ما محقق می‌شود. اگر ما همه‌ی عالم را واقعاً محضر ولیّ‌خدا بدانیم و خودمان را در محضر ایشان ببینیم، آن‌وقت گناه و معصیت نخواهیم کرد، به تکالیف خودمان عمل خواهیم کرد.
 
۲- میتوانیم از راه دور به وظیفه معرفی پیام‌های عاشورا عمل کنیم
زیارت اربعین امسال در شرایط کرونایی را از یک منظر دیگر هم می‌توان نگاه کرد. در روز عاشورا حضرت اباعبداللّه و اصحاب آن حضرت به وظیفه‌ی خودشان عمل کردند، حضرت زینب سلام‌الله‌علیها و آل‌الله در مسیر اسارت به وظیفه‌ی خودشان عمل کردند. در روز اربعین با آمدن جابر بن عبدالله انصاری باب زیارت باز می‌شود و مسیر برای ایفای نقش یاران حسین و زائران حسین باز می‌شود. از این منظر، زیارت ادامه‌ی نقش‌آفرینی عاشورا و ادامه‌ی نقش‌آفرینی عمه‌ی سادات حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در ایام اسارت است. زیارت و به طور خاص زیارت اربعین، بابی است برای اینکه یاران آن حضرت، به محضر امام برسند و پیام‌آور قیام عاشورا و فرهنگ عاشورا برای همه‌ی عالمیان بشوند. از این منظر اگر ما خودمان را در مقام نصرت حضرت اباعبداللّه بدانیم و زیارت اربعین را فرصتی برای نقش‌آفرینی خودمان و برای رساندن پیام عاشورا به همه‌ی عالم بدانیم، در شرایط کرونایی اگر چه ما از زیارت و پیاده‌روی محرومیم اما از این ایفای نقش محروم نیستیم. امسال اتفاقاً فرصتی است برای اینکه همه‌ی ما، پیام عاشورا را به دیگران منتقل بکنیم. خصوصاً برای مخاطبین و برای علاقمندانی که با معارف اهل‌بیت و حضرت اباعبدالله کمتر آشنا هستند.

خصوصاً این شرایط دنیای مجازی، ظرفیتی را برای ما فراهم کرده تا پیام عاشورا را؛ پیام انسانیت حسین، پیام عدالت حسین و پیام مبتنی بر فطرتهای پاک را به همه‌ی عالم برسانیم و این همان فلسفه و مفهوم عمیقی است که در زیارت نهفته است، خصوصاً زیارت اربعین که فرصت نقش‌آفرینی یاران حسین است. اگر خودمان را در مقام نصرت حضرت اباعبداللّه بدانیم، اگر چه از پیاده‌روی محرومیم اما نصرت اباعبداللّه امروز هم شدنی است. امروز هم اگر ما پیام اباعبدالله یعنی پیام عدالت، پیام ظلم‌ستیزی، پیام دفاع از مظلوم را برای دیگران منتقل بکنیم، به حقیقت زیارت و آن فلسفه‌ی زیارت خودمان را نزدیک کردیم و این توفیق را پیدا می‌کنیم که ما هم در امتداد قیام عاشورایی و پیام‌رسانی حضرت زینب سلام‌الله‌علیها سهمی داشته باشیم.
 
۳- سطح تمدن اربعینی امسال بدلیل بروز عقلانیت، خلاقیت و هم‌افزایی‌ها تراز بالاتری دارد
نکته‌ی سوم در خصوص زیارت اربعین امسال، این است که خب زیارت اربعین در سال‌های اخیر، یک جلوه‌ی تمدنی را به خودش گرفته بود و با یک ابعادی بین‌المللی، با ابعادی بین‌الادیانی، با ابعادی بین‌المذاهبی، با رویکردهای جامعی که در اربعین وجود داشت، یک جلوه‌ی تمدنی را به خودش گرفته بود. امسال در این شرایط کرونایی، این دغدغه و این سؤال به وجود آمده که آیا امسال جلوه‌ی تمدنی اربعین کمرنگ‌تر شده یا نه؟ من می‌خواهم عرض کنم اتفاقاً امسال اگر چه از جهاتی آن جلوه‌ی فیزیکی و حضوری تمدنی اربعین کمرنگ‌تر شده است اما قطعاً اربعین امسال تمدنی‌تر و متعالی‌تر از اربعین سال قبل است. چرا که اساساً تمدن اسلامی، یک تمدنی است مبتنی بر عقلانیت. این اوج عقلانیت شیعه و اوج عقلانیت پیروان اهل‌بیت است که امسال هم زیارت خودشان را دارند انجام می‌دهند و در عین حال به مصالح اجتماعی توجه می‌کنند، به سلامت جامعه توجه می‌کنند، به توصیه‌ها و نظرات تخصصی متخصصان و دست‌اندرکاران کادر پزشکی توجه می‌کنند. این رویکرد، یک رویکرد متمدنانه و اتفاقاً رویکردی متعالی‌تر از یک تمدن اسلامی است. حرکتی که مبتنی بر عقلانیت است، مبتنی بر احترام به تجارب بشری است، مبتنی بر احترام به مصالح اجتماعی و مصالح عمومی است. رویکردی است که جمع می‌کند میان معنویت و عقلانیت. لذا از این منظر حرکت امسال حرکتی با طرازی بالاتر از تمدن در حال انجام است.
 
از منظر دیگر یک حرکت تمدنی، حرکتی است که از خلاقیت‌ها، از نوآوری‌ها بهره‌مند می‌شود. امسال اگر چه توفیق پیاده‌روی اربعین از خیلی‌ها سلب شد اما می‌بینیم که چقدر ابتکارات، چقدر خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها در این مسیر شکل گرفت. ما در کشورهای مختلف و با اقتضائات متنوع و متفاوت شاهد این هستیم که اسیر این محدودیت‌ها نشدند و دلدادگان حضرت اباعبدالله توانستند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، آن معنویت اربعین را کماکان در درون خودشان حفظ کنند. اساساً یک حرکت تمدنی، بدون خلاقیت، بدون نوآوری و بدون فناوری قابل انجام نیست.
 
از منظر دیگری هم باز تراز تمدنی حرکت امسال، تراز بالاتری بود. در یک حرکت تمدنی از همه‌ی ظرفیت‌ها استفاده می‌شود، فقط به ظرفیت‌های محدود توجه نمی‌شود و اساساً تمدن، محصول مشورت‌ها، هم‌فکری‌ها، هماهنگی‌ها، هم‌افزایی‌ها و تعاملات و همکاری‌های گسترده میان ظرفیت‌های متنوعی است که در درون آن حوزه‌ی تمدنی شکل می‌گیرد. ما امسال می‌بینیم اگر چه آن پیاده‌روی اربعین مقدور نشد اما سطح هم‌افزایی‌ها، هم‌فکری‌ها، هماهنگی‌ها و همکاری‌هایی که چه در داخل کشور و چه در میان پیروان مکتب اهل‌بیت، رقم خورده، یک سطح متعالی‌تری را به خودش اختصاص داده است.

لذا اگر ما بخواهیم معیارهای تمدنی را برای ارزیابی حرکت امسال مدنظر قرار بدهیم، به نظر بنده در همه‌ی معیارهای تمدنی حرکت اربعین امسال یک حرکتی متمدنانه‌تر و یک حرکتی متعالی‌تر بود. چه از منظر عقلانیت حاکم، چه از منظر خلاقیت و نوآوری‌ها، چه از منظر بهره‌گیری از همه‌ی ظرفیت‌هایی که در تراز تمدنی قابل استفاده است. از منظر علم و تکنولوژی ما می‌بینیم چقدر ظرفیت‌های مربوط به فضای مجازی و ظرفیت‌های علمی گسترده از آن استفاده شد. سطح جذابیت‌های هنری و رسانه‌ای حرکت اربعین هم با یک ارتقاء قابل توجهی مشاهده میشود.

با اینکه همه‌ی این اتفاقات در بستری دارد اتفاق می‌افتد که توفیق زیارت و پیاده‌روی حضوری از تعداد زیادی از شیعیان سلب شده اما مانع از این نشده که به همان معنویت و سطح تقرّب و انس با حضرت اباعبداللّه برسیم.  اگر محور تمدن نوین اسلامی را امامت و حکومت اسلامی و رهبری امام امت بدانیم، به نظرم می‌آید امسال آن تجدید عهدی که با امام زمان و حضرت اباعبداللّه دارد صورت می‌گیرد، چه در کمیت و در چه کیفیت، گسترده‌تر و عمیق‌تر از سالهای قبل است. لذا از این منظر هم حرکت امسال، حرکتی تمدنی‌تر و متعالی‌تر است. آن انسی که در این فراق به وجود آمده و این عشق و هیجان و شوری که در میان همه‌ی دلدادگان به حضرت اباعبداللّه شکل گرفته، حتی کسانی که سال‌های قبل به زیارت اربعین نمی‌رفتند، می‌بینیم امسال این شیفتگی و این دلدادگی در آنها پررنگ‌تر به وجود آمده است. همه سعی می‌کنند از راه دور این زیارت و این ارتباط را در منازل خودشان داشته باشند. در واقع آن تجدید عهدی که لازم است با امام امت و امام زمان و امام حسین انجام بشود همه‌ی اینها دارد بهتر انجام می‌شود.