عقلانیت دینی؛ درون مایه اصلی پیام رهبری به ملت

علت تأکید رهبر انقلاب به صداقت رسانه‌ای و اعلام آمار شفاف، صریح و صادقانه‌ باب جدیدی را در فضای رسانه‌ای کشور باز کرد. آیا این روش برای مدیریت افکار عمومی و کاهش فشار روانی مردم است و یا واقعاً‌ این اتفاق دارد در فضای کشور می‌افتد؟
واقعیت این است که ما در کشور شاید از ۲۰ بهمن‌ماه تا به الان درگیر پدیده‌ی کرونا هستیم و به‌صورت رسمی قبل از ما هم چینی‌ها یک ماهی بود که درگیر این موضوع بودند. اما از لحظه‌ای که به‌صورت رسمی در قم اعلام شد که ویروس کرونا شناسایی شده است، از آن مقطع ما با یک شوک بزرگ در فضای مجازی و رسانه‌ای مواجه شدیم که تعداد انبوهی پیام‌ در این‌باره تولید شد. در فاصله‌ی بین اول اسفند تا حدود دو سه روز پیش نزدیک به چهل میلیون پیام درباره‌ی ویروس کرونا تولید شده است که نظیر آن را نداشتیم. و خیلی از محتوای این مطالب نگران کننده است. به میزانی که این پیام‌ها رشد کردند ما شاهد افزایش اطلاع‌رسانی و شفافیت هم بودیم. و مقامات رسمی کشور اطلاع‌رسانی کردند و راجع به وضعیت در حال وقوع گزارش می‌دهند. اساساً آن کسی که مسئول این کار است سخنگوی وزارت بهداشت است که درگیر موضوع است. این نشان می‌دهد که این موضوع را نمی‌شود از پشت میز یا در اتاق اداره کرد و باید در صحنه حضور پیدا کرد و لحظه‌ای هم به مردم گزارش داد که چه اتفاقی دارد درباره‌ی پدیده‌ی کرونا می‌افتد.
اما باید بررسی کنیم که بین واقعیت کرونا و میزان هراسی که ایجاد شده چه رابطه‌ای وجود دارد. در همین سال گذشته‌ی میلادی ۶۰۰ هزار نفر در دنیا به‌خاطر ویروس آنفولانزا جان خودشان را از دست دادند، اما اگر کسی آنفولانزا می‌گرفت ما چگونه برخورد می‌کردیم؟ خیلی طبیعی رفتار می‌کردیم. ممکن بود بعضی از آن‌ها در حالت خیلی شدیدی قرار بگیرند. اما چون پدیده‌ی کرونا جدید است نسبت به آن واکنش پیدا می‌کنیم. میزان کشته‌های ویروس کرونا در کل دنیا چند هزار نفر بیشتر نیست، در حالی که ویروس آنفولانزا در سال گذشته ۱۸۰۰ نفر را هر روز کشته است. همین الان در ایران تعداد افرادی که درگیر ویروس کرونا هستند، بیشتر از پنج هزار نفر نمی‌رسد. و اصلاً عدد قابل توجهی نیست. من نمی‌خواهم ابعاد واقعی بیماری را کاهش بدهم. اما بحث من مقایسه‌ی موضوع کرونا با موضوع آنفولانزا از نظر آمار مرگ‌ومیر و ترس است که یک ماه‌ونیم قبل درگیر آنفولانزا بودیم و تعداد زیادی از مردم ما در اثر آن کشته شدند.

حضور رهبر انقلاب در مراسم روز درختکاری نسبت به سال‌های قبل متفاوت بود و ایشان با رعایت نکات بهداشتی پیام جالب و متفاوت داشتند. نظر شما در این‌باره چیست؟
لحظه‌ای که رهبر انقلاب از درب خانه‌شان وارد ساختمان بعدی شدند و به‌سمت کاشتن درختان رفتند ایشان تنها بودند. عبا و چفیه را درآوردند و با یک دست آن‌ها را بر روی شمشادها گذاشتند و بیل را برداشتند و شروع به کاشتن درختان کردند. بعد از آن هم مقابل دوربین ایستادند و با مردم شروع به صحبت کردند. ما از کدامیک از رهبران کشورهای دنیا چنین صحنه‌ای را در یک ماه گذشته دیدیم که با مردمشان این‌چنین صادقانه صحبت کرده باشند؟
اما رهبر انقلاب بعد از آن پیام ویدئویی مجدداً با مردم صحبت کردند تا به آن‌ها اطمینان بدهند که ایشان در کنار مردم هستند و می‌توانند کشور را در شرایط فعلی و بحرانی اداره کنند. به‌نظر من پیام ایشان سه بخش داشت: ۱. برای بیماران و برای آن‌هایی که درگذشته‌اند طلب غفران و طلب شفا کردند. ۲. به مسئولان و مرتبطان این حوزه دستور دادند و دوباره تأکید کردند که باید چه کاری انجام بدهند و چه اتفاقی بیفتد. ۳. به مردم فرمودند که نکات بهداشتی را رعایت بکنید و این بحران هم مثل بحران‌های دیگری که در کشور آمده بالاخره دیر یا زود تمام خواهد شد.
البته احتمالاً مسئله‌ی سرایت ویروس کرونا حداقل تا چهل روز دیگر کشور را آلوده و درگیر خواهد کرد. اما به مردم این اطمینان را دادند که این موضوع دارد اداره می‌شود. ولی محور اصلی‌ بیانات ایشان این بود که ما با یک عقلانیت دینی باید با موضوع برخورد کنیم. ایشان در این‌باره توصیه کردند که دعای هفتم صحیفه‌ی سجادیه را بخوانید و از خداوند درخواست کمک و گشایش کنید تا درهای بسته را به روی ما بگشاید. این دقیقاً‌ خلاف آن سلوکی است که ممکن است در جهان دیگر ببینیم. سال‌هاست که دین از عرصه‌ی عمومی حذف شده، ‌ و اگر یک عکسی از اتاق رئیس‌جمهور آمریکا ببینید که افراد دارند دعا می‌کنند، این باعث اعجاب و تعجب شما خواهد شد. اما ما در کشورمان خلاف آن تلاش می‌کنیم. در عین حالی که داریم به بهداشت عمومی توجه می‌کنیم به مردم هم توصیه می‌کنیم که همزمان با آن باید حواستان به خدای خودتان هم باشد.

شما یک یادداشتی را برای ستون سرمقاله‌ در یکی از روزنامه‌ها تحت عنوان عقلانیت ایمانی نوشته بودید. و رهبر انقلاب هم بر روی عقلانیت دین‌مداری تأکید کردند. با توجه به تمام اقتضائات پزشکی و بهداشتی و استفاده از دستکش و رعایت فاصله‌های ایمنی و توجه ویژه به دعای هفتم صحیفه‌ی سجادیه، عقلانیت دین‌مدار دو راهکار را در پیش روی ما قرار می‌دهد. قدری برایمان در این‌باره صحبت کنید...
فکر می‌کنم این موضوع حداقل از دو جهت دارد ضربه می‌بیند. آن‌هایی که دین منهای عقلانیت را توصیه می‌کنند و آن‌هایی که عقلانیت منهای دین را توصیه می‌کنند.
ما دو حرم بزرگ یعنی حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در قم و حرم رضوی در مشهد را داریم که خوشبختانه در این دو هفته‌ای که به مشهد مشرف شده بودم اصلاً رفتاری که از آن فیلم منتشر شد را یک لحظه هم ندیدم. در حالی که زائران قابل توجهی در حرم مشغول زیارت بودند. در واقع دین فاقد عقلانیت تلاش می‌کند تا وضعیت خودش را بازنمایی کند، اما تاکنون هیچ اقبالی نداشته است. و مردمی که برای زیارت آمده بودند با وجود اینکه فرش‌های داخل حرم را برای رعایت بیشتر بهداشت جمع کرده بود، اما مثل روزهای دیگر نمازشان را می‌خواندند و سعی می‌کردند که دستانشان را بشویند و نکات بهداشتی را رعایت بکنند. این همان عقلانیت است. اما عقلانیت بدون دین که ما در جهان دیگری داریم سراغش می‌رویم، تلاش می‌کند که همه چیز را با لوازم پزشکی حل بکند. اساساً تعارض بین علم و دین یک تعارضی است که در چهارصد سال گذشته به‌وجود آمده و ما در ایران جدید حلش کردیم و بین این‌ها تعارض نداریم. الان در ایران محور مبارزه با ویروس کرونا وزارت بهداشت و درمان است. یعنی مرکزیت مبارزه را به وزارت بهداشت سپرده‌ایم و وزارت بهداشت را پشتیبانی می‌کنیم. و به پرستارها امید می‌دهیم و با دعا کردن داریم حمایتشان می‌کنیم. بنابر این ما الان تا حدود زیادی مسئله‌ی دو‌گانه‌گرایی بین عقلانیت و دین را که امروز درگیر آن هستیم حل‌وفصلش کردیم. و فکر می‌کنم این یکی از نکات مهمی است که باید به آن توجه بشود.

به‌عنوان سؤال آخر، فارغ از فضایی که امروز کشور را کرونا در برگرفته است، بازنمایی رسانه‌ای رسانه‌ها در دنیا مخصوصاً رسانه‌های فارسی زبان این است که کرونا بیش از اینکه یک ویروس بیولوژیک باشد یک ویروس رسانه‌ای شده است. آیا جامعه‌ی ایرانی امروزه به‌سمت عقلانیتی پیش می‌رود که مواجهه‌ی آگاهانه و مسئولانه‌ای را با این ویروس اتخاذ ‌می‌کند؟
ملاحظه کنید به موازات افزایش محتوای اطلاع‌رسانی و شفافیت و آگاهی‌بخشی که ما داریم شاهد افزایش تعداد بیماران هم در کشور هستیم. یعنی این‌چنین نیست که بگوییم تعداد بیماران دارد کاهش پیدا می‌کند. بلکه مرگ‌ومیر دارد افزایش پیدا می‌کند. اما شما احساس می‌کنید که مردم دارند با این موضوع کنار می‌آیند و با رفتار عقلائی نسبت به این موضوع برخورد می‌کنند. یک بیمارستان کوچک در یک شهرستان حتماً مشکلاتی‌ دارد. چون شما در نظر بگیرید که الان سی هزار نفر به تخت بیمارستانی با کیفیت بالا همزمان احتیاج دارند. کدام سیستم پزشکی می‌تواند همزمان این امکانات را در سراسر کشور تأمین بکند؟ حتماً یک نقایصی اینجا وجود دارد. اما برای اینکه مردم به‌صورت عقلائی بپذیرند، اولاً داریم به آن پاسخ می‌دهیم و ثانیاً به آن‌ها اطلاع می‌دهیم که دارد این اتفاق می‌افتد. این اطمینان و این آرامش برای مردم به‌وجود می‌آید. همین الان حداقل ده درصد نسبت به دو روز گذشته محتوای منفی در فضای مجازی نسبت به ویروس کرونا کاهش پیدا کرده است. این نشان می‌دهد که با وجود افزایش بیماری دارد یک مواجهه معقولی صورت می‌پذیرد. و فکر می‌کنم که اگر همین نظم را ادامه بدهیم یک تجربه‌ی خیلی خوبی از نحوه‌ی اداره‌ی اطلاع‌رسانی کسب کنیم که همزمان با آن مردم هم به آرامش برسند.