ثواب وقف برای علم و فناوری کمتر از وقف مسجد نیست

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مسئولان سازمان اوقاف در سال ۱۳۹۰ فرمودند: «اکنون عرصه‌های متعددی برای وقف وجود دارد که از جمله‌ی آنها، پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل‌های مدرن است.» به‌همین جهت پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR هم‌زمان با ایام نکوداشت «وقف» در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی محمدی‌سیرت، نماینده‌ی ولیّ‌فقیه و رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به بررسی عرصه‌های جدید وقف و مطالبات رهبر انقلاب از سازمان اوقاف پرداخته است.

نگاه رهبر معظم انقلاب به مقوله‌ی «وقف» و چشم‌انداز این موضوع از منظر ایشان چگونه است؟
در مورد چشم‌انداز وقف و نگاه رهبر معظم انقلاب، ما چند جمله‌ی کلیدی از فرمایشات ایشان داریم: نکته‌ی اول اینکه وقف یک نهاد ممتاز دینی است؛ یعنی رهبر انقلاب به وقف به‌عنوان یک نهاد نگاه می‌کنند.

نکته‌ی دوم این است که وقف یکی از کارکردهای مهم اقتصادی و اجتماعی نظام اسلامی است. یکی از ابعاد وقف، امور اجتماعی است؛ مثلاً کمک به نیازمندان، کمک به یتیمان و خانواده‌های بی‌سرپرست، کمک به بیماران و در یک جمله کمک به قشر آسیب‌پذیر جامعه است.

نکته‌ی سوم تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف است. ایشان همیشه می‌فرمایند هرچه می‌توانید در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف اقدام کنید تا مردم به آن تشویق شوند.

نکته‌ی چهارم این است که در عمل، مردم را به وقف کردن تشویق کنید. ایشان فرمودند که آنچه که نیت واقف است، هزینه کنید و به آنچه در وقف­نامه آورده عمل کنید.

نکته‌ی پنجم بحث استعمار موقوفات است. ایشان فرمودند استعمار به معنای لغوی آن یعنی آبادانی موقوفات است؛ اینکه اینها معطل نباشند، درآمد داشته باشند و درست استفاده بشوند.

 
رهبر انقلاب در سال ۹۰ در دیدار با مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه اشاره‌ای داشته‌‌اند نسبت به ضرورت سخت‌گیری بر مدیران مجموعه از جهت حساسیت این کار. در این زمینه چه اقداماتی داشته‌اید؟
ما یک مجموعه بازرسی داریم که طبق برنامه انجام می‌شود و نتایج آن از طریق سامانه، قابل مشاهده و کنترل است. همچنین یک مجموعه‌ای به‌عنوان کمیسیون یا شورای اجرای نیات واقفین راه انداخته‌ایم که این شورا به‌لحاظ قانون و مقررات، وظیفه‌اش تطبیق هزینه‌ها با نیات واقفین است. باید تمام درآمدها و هزینه‌های سالانه‌ی موقوفات حسابرسی شده و مفاصاحساب برای آن صادر شود و اسنادش هم تأیید شود.

همچنین براساس قانون ماده‌ی ۸ مجموعه قوانین و آئین‌نامه‌های سازمان اوقاف و امور خیریه که مصوب مجلس شورای اسلامی است، اگر در بعضی جاها مثلاً به‌خاطر کثرت عواید موقوفات، مبلغی از درآمد موقوفات باقی ماند، آنجا هم به‌لحاظ شرعی و هم به‌لحاظ حقوقی، بیشترِ این عواید باید به نیت واقف هزینه شود؛ اگر باز هم مبلغی اضافه آمد، باید در کار خیر در موارد مشخص در قانون هزینه شود. علاوه بر اینها یک مجموعه‌ای هم از طرف دفتر مقام معظم رهبری بر سازمان اوقاف نظارت کامل دارد. اما اتفاق خوبی که افتاده این است که ما الان می‌توانیم به‌طور کامل رصد کنیم که هر موقوفه‌ای و هر امامزاده‌ای در سطح کشور چقدر درآمد داشته، چقدر هزینه کرده و چقدر پول دارد.

کار دیگر این بود که ما جدول نیات واقفین را تهیه کردیم؛ براساس این جدول، نیات واقفین از ۶۴ نوع در گذشته به ۸۰۳ نوع افزایش یافته است. من این جدول را در یکی از دیدارها خدمت رهبر انقلاب ارائه کردم و گفتم ما قصد داریم سیستم مالی‌مان را از وضعیت نقدی به وضعیت تعهدی تغییر دهیم و خدمتشان عرض کردم که بعضی از علما و دولتمردان ممکن است بگویند که فلانی این پول‌ها را جمع کرد و برد تهران؛ درحالی‌که این‌گونه نیست؛ همه‌ی اموال موقوفات و درآمدشان در همان شهرستان، در همان بقعه یا موقوفه، سر جایش هست اما ما سیستمی را تعریف کردیم که می‌توانیم درآمدها و هزینه‌ها را رصد کنیم و روی آن کنترل داشته باشیم.

 
سازمان اوقاف برای استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی امامزاده‌ها چه برنامه‌ای دارد؟
اولاً برنامه‌ی ما این است که امامزادگان به‌صورت هیئت امنایی و مردمی اداره شوند و دولتی نشوند؛ یعنی آن هیئت امنا حلقه‌ی واسط و حلقه‌ی ارتباطی باشد بین مردم و آن بقعه و سازمان اوقاف.

ثانیاً اینکه فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی برای مناسبت‌های مختلف فرهنگی و انقلابی و اقتضائی که خود آن بقعه و آن منطقه دارد برنامه‌ریزی شود. در این زمینه، یکی از انتظاراتی که وجود دارد، تربیت روحانیون و طلاب برای تبلیغ در بقاع متبرکه است که تبلیغ در آنجا شیوه‌ی خاصی می‌خواهد که با مسجد و محراب و منبر و حسینیه متفاوت است. اینجا همه می‌آیند؛ چه کسانی که ما را قبول داشته باشند و چه کسانی که ما را قبول نداشته باشند.

نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم، اهداف نظام اسلامی است که در برنامه‌های امامزاده‌ها باید وجود داشته باشد. باید اهداف انقلاب و نظامِ مورد نظر امام خمینی و رهبر انقلاب در اینجا بروز و ظهور داشته باشد. این امامزاده‌ها از مراکز انقلاب است، تعدادی از شهدا از اینجاها رفتند؛ هم در میان شهدای دفاع مقدس و هم در میان شهدای مدافع حرم، کسانی بودند که خادم این امامزاده‌ها بودند، زائر این امامزاده‌ها و از ارادتمندان این بقاع بودند. اگر اشتباه نکنم ۲۷ هزار تا ۳۰ هزار نفر از شهدای دفاع مقدس و شهدای مدافع حرم در بقاع متبرکه دفن شدند.

این را هم درباره‌ی تأکید حضرت آقا درباره‌ی موضوع امامزادگان بگویم: سال ۱۳۹۵ که رهبر انقلاب به زیارت تعدادی از امامزادگان اطراف کاشان تشریف بردند، حضرت علی بن محمد باقر علیه‌السلام در مشهد اردهال، آقاعلی‌عباس در نطنز و همین‌طور تعدادی از امامزادگان اطراف شهر را زیارت کردند، بعد از آن به بنده گفتند: خیلی کار دارید؛ هرچه میتوانید به امامزادگان خدمت کنید.
 
نگاه سازمان اوقاف به عرصه‌های جدید وقف مانند وقف در حوزه‌ی دانش و فناوری چیست و در این حوزه چه سیاست‌ها و برنامه‌هایی را دنبال می‌کنید؟
یکی از موضوعات مهم، جهت‌گیری جدیدی است که رهبر معظم انقلاب درباره‌ی نیات جدید وقف مطرح کردند. ایشان فرمودند سعی شود وقف مطابق نیازهای امروز جامعه باشد؛ مثال زدند که تبلیغ دین با شیوه‌‌های مختلفی از گذشته انجام شده و امروز هم انجام می‌شود اما آنچه نیاز است، تبلیغ دین به‌نحو مدرن و امروزی است، اینکه امروز نیاز است که تبلیغ دین متناسب با شیوه‌های جدید که نسل امروز جامعه به‌خصوص جوانان و مخاطبین ما آن را می‌پسندند، باشد. وقف هم همین‌طور است و باید متناسب با نیازهای جامعه‌ی امروز باشد.

در همین زمینه یکی از سیاست‌هایی که رسماً به ما ابلاغ شده، ارتقای سهم وقف در تولید علم و فناوری است. معتقدیم اگر بخواهیم مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور را حل کنیم و به جایی برسیم که دشمن از ما مأیوس بشود، باید به دو حوزه‌ی علم و فناوری توجه فوق‌العاده داشته باشیم. اولین چیزی که اولویت دارد، هوافضا است؛ یا در بحث پزشکی، تولید داروهایی که وارداتی هستند و در کشور ساخته نمی‌شوند و بیماران زیادی برای معالجه به آن داروها نیاز دارند. درباره‌ی حوزه‌ی علم، نیاز است که مسئولان، با ایمان و اعتقاد، آن‌طوری که رهبر انقلاب مطالبه می‌کنند، نسبت به این موضوع اقدام و حمایت کنند. ما رؤسای دانشگاه‌ها را دعوت کردیم و همین موضوع را مطرح کردیم که جلسه، جلسه‌ی خوبی بود. همچنین اولین مجموعه‌ی حوزوی بودیم که از پارک علم و فناوری بازدید کردیم؛ یا با بعضی از نخبگان، خودمان مستقیماً جلساتی گذاشتیم؛ اما این کار نیاز به تبیین دارد؛ مهم‌ترین کار، تبیین خوب و عالمانه‌ی این کار است؛ اینکه اصلاً وقف برای تولید علم، یا وقف برای فناوری چیست؟ ما باید افکار عمومی جامعه را در این زمینه به‌خوبی هدایت کنیم.

افکار عمومی جامعه‌ی ما با نیات گذشته شکل گرفته است؛ یعنی وقف برای مسجد، حسینیه و امام حسین علیه‌السلام؛ اینها همه خوب است، ما اینها را نفی نمی‌کنیم اما اولویت ما و نیاز امروز جامعه‌ی ما علم و فناوری است و ثواب این کمتر از آنها نیست. اگر علم و فناوری، اولویت باشد، می‌توان همان اهداف امام حسین را در نظام جمهوری اسلامی و کشور ایران و ملت ایران حفظ کنیم و اگر خدای ناکرده علم و فناوری را نداشته باشیم دشمن بر ما سلطه پیدا می‌کند.


برای مشارکت افرادی که علی‌رغم نداشتن سرمایه‌ی زیاد، می‌خواهند در امر وقف سهیم باشند چه راهکاری وجود دارد؟
ما در این زمینه بحث «وقف جمعی و مشارکتی» را مطرح کردیم؛ به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد دادیم و مجلس هم به‌لحاظ حقوقی و قانونی تصویب کرد و شورای محترم نگهبان هم به‌لحاظ شرعی تأیید کرد. اینکه یک نفر ممکن است نتواند مثلاً یک دستگاه چند میلیارد تومانی ام.آر.آی را بخرد امّا اگر چند نفر با هم جمع شوند، می‌توانند بخرند؛ یعنی چند نفر با هم واقف بشوند و نیت مشترک کمک به بیماران را داشته باشند. یا مثلاً دویست نفر دانش‌آموز در یک مدرسه درس می‌خوانند که اگر خانواده‌‌ی هرکدام یک مبلغ جزئی کنار بگذارند می‌توانند یک وسیله‌ی آزمایشگاهی بخرند و وقف مدرسه کنند؛ این می‌شود وقف جمعی و مشارکتی.


از ظرفیت وقف برای کاهش اثرات حوادث و بلایایی چون زلزله و سیل، چه بهره‌برداری‌هایی می‌توان داشت؟ شما در این زمینه اقداماتی داشته‌اید؟
بله؛ در همین حادثه‌ی زلزله‌ی غرب کشور، ما در ساعت‌های اولیه به مدیرانمان در همان استان کرمانشاه برای کمک‌رسانی ابلاغ کردیم. یکی از اولین گروه‌هایی بودیم که در آنجا حضور پیدا کردیم و نسبت به توزیع آب و غذا و نان و برپایی آشپزخانه اقدام کردیم. بالاخره ما یک کشور حادثه‌خیزی هستیم؛ حوادث و بلایای طبیعی داریم، یک‌موقع زلزله است، یک‌موقع سیل است، یک‌موقع طوفان است؛ چقدر خوب است ما موقوفاتی داشته باشیم که عوایدش برای این حوادث باشد. فکر می‌کنم چنین نیت وقفی نداریم؛ اینکه واقف با این عنوان سرمایه‌ای را وقف کند که درآمد موقوفه صرف کمک به زلزله‌زدگان باشد؛ نیتش هم آسان باشد و قید و بند نزده باشد.

حالا به این مناسبت باید بگویم یکی از چیزهایی که خوب است به آن پرداخت، آسان بودن نیات وقف است. الان ما از گذشته موقوفاتی داریم که این‌قدر واقف به نیات خود، شرایط و قید و بند زده است که کار را دچار مشکل می‌کند. البته او هم تقصیری نداشته، چون حکومت، حکومت طاغوت بوده، می‌خواسته کاری کند تا حکومت طاغوت نتواند موقوفه را حیف و میل کند؛ اما الان نظام جمهوری اسلامی است، نیاییم این‌قدر قید و بند و شرایط سخت بگذاریم که اجرا کردن آن نیت، یک مشکل و معضل باشد و به‌آسانی قابل اجرا باشد.